Ιδιαίτερη θέση στην ποδοσφαιρική μυθολογία μας, έχουν οι «αμφισβητίες». Άλλοτε πολιτικά αντισυμβατικοί κι άλλοτε «άσωτοι» ή αλάνια, μερικές φορές μοναχικοί ή και «αυτοκαταστροφικοί» αλλά πάντα με έναν ηθικό κώδικα που κέρδιζε την αγάπη από τους περισσότερους, την απομόνωση από άλλους, και συνήθως τον σεβασμό από όλους. Ταλέντα αυθεντικά, και όχι προϊόντα μιας μηχανής, παθιασμένοι αισθηματίες της στρογγυλής θεάς, δημιουργούσαν μια ιδιότυπη αίγλη γύρω από το όνομά τους. Η «Μπάλα αλλιώς» του Δρόμου, παρουσιάζει μια σειρά άρθρων για μερικούς από τους εκφραστές του «επαναστατικού ρομαντισμού» του ποδοσφαίρου.
του Γιώργου Παπαϊωάννου
Η ζωή του Ανδρέα Μουράτη, του θρυλικού «Μιζούρι» που πρωταγωνίστησε μεταπολεμικά στον Ολυμπιακό και την Εθνική Ομάδα, σκιαγραφεί την ίδια την ιστορία του ελληνικού ποδοσφαίρου και των πρώτων γενιών του.
Η ιστορία ξεκινά από τον πατέρα του, τον Μάρκο Μουράτη, που γεννήθηκε στα Βουρλά της Μικράς Ασίας το 1890. Ως Οθωμανός υπήκοος επιστρατεύτηκε στον τουρκικό στρατό και βρέθηκε στην Άγκυρα όπου γύρω στο 1914 παρακολούθησε Τούρκους και Γερμανούς αξιωματικούς να παίζουν ένα παράξενο σπορ, που δεν ήταν άλλο από το ποδόσφαιρο.
Ο Μάρκος Μουράτης ενθουσιάστηκε με τη μπάλα, και αφού γύρισε πλέον πρόσφυγας στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε σε μια παράγκα στα Καμίνια του Πειραιά, ίδρυσε το 1926 μια ποδοσφαιρική ομάδα με έδρα την Ευαγγελίστρια, τον Πολικό Αστέρα. Την ίδια χρονιά γεννήθηκε ο γιος του, Ανδρέας. Η ομάδα διαλύθηκε τελικά το 1935 και την άλλη χρονιά, από τον Μάρκο Μουράτη και με μαγιά τους παίκτες του Πολικού Αστέρα, ιδρύθηκε η Α.Ε. Χρωματουργείων, που είχε έδρα το γήπεδο της Χρωματουργίας Πειραιώς (ΧΡΩΠΕΙ). Εκεί έκανε τα πρώτα του ποδοσφαιρικά βήματα ο Ανδρέας Μουράτης.
Η περίπτωση του Μουράτη είναι χαρακτηριστική αφού οι πρόσφυγες από τη Μικρασία υπήρξαν πραγματικά οι πρωτεργάτες του ελληνικού ποδοσφαίρου, το οποίο φύτρωσε κυρίως στις φτωχογειτονιές της Αθήνας, του Πειραιά, της Θεσσαλονίκης και της υπόλοιπης χώρας. Μέσα από τις παρέες των παιδιών που έπαιζαν μπάλα στις αλάνες, εκεί που άρχισαν να συναντιούνται και να κοινωνικοποιούνται ντόπιοι και πρόσφυγες, φτιάχτηκαν όπως όπως τα πρώτα γήπεδα, τα πρώτα σωματεία και κατόπιν τα τοπικά πρωταθλήματα.
Παιδιά στην Αντίσταση
Ο Μουράτης δεν προχωράει στο σχολείο και δουλεύει σε βαριές δουλειές. Είναι ένα πολύ δυνατό παιδί, αυτό αργότερα του έδωσε και το παρατσούκλι «Μιζούρι», από ένα αμερικάνικο θωρηκτό που είχε ελλιμενιστεί στον Πειραιά.
Από το 1941 η Ελλάδα είναι υπό κατοχή. Ο Μουράτης είναι από τα παιδιά που θα πολεμήσουν με όποιο τρόπο μπορούν τους Γερμανούς στις γειτονιές τους. Θα μπει στην ΕΠΟΝ και τον εφεδρικό ΕΛΑΣ. Παίζει στην ποδοσφαιρική ομάδα της ΕΠΟΝ του Πειραιά. Εκεί έχει συμπαίκτες ποδοσφαιριστές που έπαιξαν στον Ολυμπιακό, όπως ο Νίκος Γόδας, την ΑΕΚ (Παπαγεωργίου), τον Ατρόμητο, τον Εθνικό Πειραιώς κ.λπ. Ο Μουράτης, όπως και ο Γόδας, συμμετείχε δραστήρια στη μάχη της Ηλεκτρικής στο Κερατσίνι, τον Οκτώβριο του 1944, ήταν ακροβολιστής και μέλος της ομάδας που αποναρκοθέτησε το εργοστάσιο.
Τα περισσότερα από τα παιδιά αυτά, που μεγάλωναν πριν τον πόλεμο, ήταν σκληροτράχηλα, συχνά έμπλεκαν σε καβγάδες και φασαρίες, αλλά είχαν πολύ ψηλά τις αξίες της εντιμότητας, της δικαιοσύνης και του φιλότιμου, ενώ μέσα από τη μάχη για την επιβίωση είχαν αναπτύξει σημαντικές δεξιότητες. Όταν μπήκαν οι Γερμανοί, όσα είχαν κατακτήσει τα έβαλαν στη διάθεση της αντίστασης. «Πήγα στον ΕΛΑΣ για να ζουν όλοι οι άνθρωποι ίσα» είχε πει ο Μουράτης μια από τις λίγες φορές που μίλησε για τη δράση του.
Ο Γόδας, προσφυγόπουλο κι αυτός, από το Αϊβαλί, πρωτόπαιξε στην ομάδα του Κεραμεικού, που ήταν το εργοστάσιο όπου δούλευε, στην Πειραιώς. Από τους πρώτους της αντίστασης στον Πειραιά, και μετά στα Δεκεμβριανά, εκτελέστηκε το 1948 στη Κέρκυρα. Ο Μιχάλης Αναματερός, λαϊκό παιδί κι εκείνος, μεγαλύτερος σε ηλικία, πρόλαβε να γίνει από τους καλύτερους του Ολυμπιακού προπολεμικά, και σκοτώθηκε σε μάχη τον Δεκέμβρη του 1944.
Η μεταγραφή, η βασίλισσα, η ανταρσία
Η μοίρα του Μουράτη ήταν διαφορετική. Από το 1943 παίζει στην Προοδευτική. Όταν το 2017 παλιοί άσσοι και φίλοι της Προοδευτικής έψαχναν και ένωναν κομμάτια της ιστορίας της ομάδας, η οποία έκλεινε τότε τα 100 της χρόνια (ιδρύθηκε το 1927), βρήκαν στοιχεία για την παρουσία του Μουράτη στην Προοδευτική. Ο παλαίμαχος ποδοσφαιριστής Νίκος Μάλλιαρης μίλησε τότε με τον Γιώργο Δαρίβα, που έφυγε από τη ζωή τον Γενάρη του 2024. Ο Δαρίβας διηγήθηκε στον Μάλλιαρη πολλά περιστατικά από τη ζωή του Μουράτη, αφού υπήρξαν για χρόνια συμπαίκτες στον Ολυμπιακό. Ορισμένα από αυτά παρουσιάζουμε εδώ, όπως μας τα μετέφερε ο Νίκος Μάλλιαρης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ίδιος ο Δαρίβας ήταν εξόριστος στη Μακρόνησο, χωρίς να έχει κάποια πολιτική δράση. Έπεσε θύμα κάποιας αντιζηλίας, και έτσι βρέθηκε εξόριστος από το εμφυλιακό κράτος. Τον Ιανουάριο του 1948, μάλιστα, θα συμμετέχει σε φιλικό ματς που έδωσε η ποδοσφαιρική ομάδα της Μακρονήσου με τον Ολυμπιακό στο γήπεδο του Παναθηναϊκού στη λεωφόρο Αλεξάνδρας! Ο Μουράτης θα βρεθεί στην εντεκάδα του Ολυμπιακού σε αυτό τον ιδιαίτερο ποδοσφαιρικό αγώνα.
Στον Ολυμπιακό, ο Μουράτης θα παίξει από το 1945. Ο Δαρίβας διηγήθηκε πώς έγινε η μεταγραφή του ποδοσφαιριστή από την Προοδευτική. Ο Μουράτης ζήτησε σαν αντάλλαγμα από τη διοίκηση του Ολυμπιακού να ενεργήσει ώστε να σταματήσουν οι διώξεις εναντίον του. Έτσι, ο φάκελός του εξαφανίστηκε και ο ποδοσφαιριστής πήγε στον Ολυμπιακό όπου αγωνίστηκε για 10 χρόνια ως το 1955, κατακτώντας 6 πρωταθλήματα και 5 κύπελλα Ελλάδας. Έπαιζε κυρίως αριστερό μπακ αλλά είχε και πολύ δυνατό σουτ, ενώ διακρινόταν για τη δύναμη και το πάθος του.
Η δεύτερη ιστορία έχει να κάνει με μια απρόσμενη συνάντηση. Η Εθνική Ομάδα είχε καταλύσει σε ένα ξενοδοχείο της Βάρκιζας ενόψει μιας διεθνούς αναμέτρησης το 1953. Η ομάδα ενημερώθηκε ότι στο ίδιο ξενοδοχείο θα βρεθεί η βασίλισσα Φρειδερίκη για μια γιορτή. Οι ποδοσφαιριστές ειδοποιήθηκαν να είναι «ευπρεπείς» και να παραταχθούν να χαιρετίσουν τη βασίλισσα. Έπρεπε όμως να πει δυο κουβέντες ο αρχηγός της ομάδας, που δεν ήταν άλλος από τον Μουράτη. Εκείνος, αγράμματος και τραχύς, δεν ήξερε να μιλάει «πολιτισμένα». Ο Δαρίβας του είπε «μην ανησυχείς, θα είμαι από πίσω σου να σε βοηθάω τι να πεις». Η Φρειδερίκη συμβούλευσε τους διεθνείς να τα δώσουν όλα για την πατρίδα και κάτι τέτοια… Τον Δαρίβα όμως σκούντηξε ένας συμπαίκτης του, ο Ιωάννου, κάνοντας νόημα να αφήσουν τον Μουράτη να δουν τι θα πει! Εκείνος τότε της απάντησε: «Άκουσε κυρά μου, εμείς είμαστε λαϊκά παιδιά και πάντα τα δίνουμε έτσι κι αλλιώς όλα και για την ομάδα και για την πατρίδα».
Μια άλλη ιστορία από την ίδια χρονιά είναι περισσότερο γνωστή, αφού έγινε μέχρι και ταινία. Με πρωτεργάτη τον Μουράτη, οι ποδοσφαιριστές της Εθνικής ζήτησαν από την ΕΠΟ να παίρνουν κάποια αμοιβή, οδοιπορικά. Αποφάσισαν μάλιστα να αποχωρήσουν από το ξενοδοχείο και να πάνε στα γραφεία της Ομοσπονδίας να διαμαρτυρηθούν. Ο Ανδρέας Μουράτης, όπως και οι Μανταλόζης, Σεραφείδης, Δαρίβας, Νεστορίδης και άλλοι, τιμωρήθηκαν σκληρά, με διά βίου αποκλεισμό, ποινή που χαρίστηκε μετά από 10 μήνες.
Το 1956 προβλήθηκε η ταινία «Οι άσσοι του γηπέδου» που περιγράφει αυτό το γεγονός. Πρωταγωνιστούν μάλιστα οι ίδιοι οι ποδοσφαιριστές, αλλά κι ο Βέγγος, ο Φούντας και άλλοι επαγγελματίες ηθοποιοί, ενώ σκηνοθέτης ήταν ο Βασίλης Γεωργιάδης, ο οποίος είχε πει για τον Μουράτη: «Ήταν εντελώς αγράμματος και δυσκολεύτηκε να μάθει τον ρόλο. Θυμάμαι πως του διάβαζε τα λόγια η γυναίκα του κι έτσι τα μάθαινε. Μου έκανε τρομακτική εντύπωση πως τα λόγια που έλεγε ήταν τόσο λαϊκά ειπωμένα, που ξεπερνούσαν τους διαλόγους του Καμπανέλη».
***
Ο Ανδρέας Μουράτης πέθανε στις 10 Δεκεμβρίου του 2000. Ο δρόμος που έμενε, στο Φάληρο κοντά στο στάδιο Καραϊσκάκη, έχει το όνομά του. Η μορφή του είναι ξεχωριστή. Το παρουσιαστικό του δεν θυμίζει σημερινό ποδοσφαιριστή, φαίνεται ένας λαϊκός τύπος που μοιάζει πολύ μεγαλύτερος από ό,τι ήταν. Σε μια συνέντευξή του στον Πάνο Γεραµάνη είχε πει: «Εγώ γεννήθηκα και θα πεθάνω σ’ αυτή τη γειτονιά. Ζω για τον Ολυμπιακό. Σε µία ακτίνα πεντακοσίων μέτρων είναι όλη µου η ζωή. Από του Κεράνη έως το Καραϊσκάκη. Ήμουν µία ζωή φτωχός, αλλά πάντα τίμιος».
