Σε πολιτείες σοβαρές, η Πολιτική και η Τέχνη βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση. Ακόμα και σε πολιτείες αστείες (όπως η δικιά μας) το ίδιο συμβαίνει. Για παράδειγμα, η προώθηση της άσφαιρης «Τέχνης για την Τέχνη» είναι μια συνειδητή πολιτική επιλογή του συστήματος, καθώς του δίνει τη δυνατότητα να μην φορά αλεξίσφαιρο γιλέκο (με τέτοια ζέστη). Είναι όμως το μοναδικό καλλιτεχνικό τέκνο που αγκαλιάζει το σύστημα;
Όχι φυσικά. Επειδή όμως, συχνά πυκνά, λανσάρεται και ως υψηλή Τέχνη, της έχω λίγο παραπάνω «αδυναμία». Από τη μικρή μου εμπειρία στο χώρο και τα λίγα μου αναγνώσματα, έχω συμπεράνει ότι η σύγχρονη τέχνη έχει τρεις (υποτελείς) ποταμούς και μερικούς (ατίθασους) παραπόταμους.
Ποταμός πρώτος: Η εμπορική τέχνη. Τέχνη στην υπηρεσία της προσφοράς και της ζήτησης.
Ποταμός δεύτερος: Η διαφήμιση. Η απόλυτα στρατευμένη τέχνη της εποχής. Μεταμορφώνει τους ποιητές σε κειμενογράφους, τους ζωγράφους σε γραφίστες και προσφέρει τόσους άλλους καλλιτέχνες στην υπηρεσία του καπιταλιστικού φαντασιακού. Σας βλέπω να στραβώνετε, οπότε αναγκάζομαι να πω: τον Ερμή του Πραξιτέλη, τον θεωρούμε ή δεν τον θεωρούμε Τέχνη; Μην υποτιμάτε τη διαφήμιση, είναι η Τέχνη που δοξάζει το Θεό των ημερών μας. Ποταμός τρίτος (και αφήστε κάτω τις σάπιες τομάτες, παρακαλώ): «Τέχνη για την Τέχνη». Γιατί εστιάζοντας ουσιαστικά στο Εγώ του καλλιτέχνη, αναπαράγεται ο ατομισμός, κυρίαρχο φιλοσοφικό στοιχείο του νεοφιλελευθερισμού. Αν έστω το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα της «Τέχνης για την Τέχνη» ήταν Ωραίο, θα χειροκροτούσα. Το Ωραίο είναι γροθιά στο στομάχι της ασχήμιας που μας περιβάλλει. Αλλά στις μέρες μας η «Τέχνη για την Τέχνη» αναπαράγει το άσχημο Εγώ του καλλιτέχνη (οι εξαιρέσεις σπάνιες), το οποίο είναι παράγωγο του άσχημου συστήματος.
Όσο για τους παραπόταμους, δεν θα μιλήσω φυσικά γι’ αυτούς που έχουν στερέψει: το Σοσιαλιστικό Ρεαλισμό και τη στρατευμένη τέχνη. Η Τέχνη χάνει το νόημα της ύπαρξής της, όταν είναι υποτελής. Η ταπεινή και καταφρονεμένη γνώμη μου είναι πως η Τέχνη είναι ανθρωπιστική. Εξ ορισμού. Αυτά που δεν μπορεί να εκφράσει ο άνθρωπος μέσω της ορθολογικής επικοινωνίας, το κάνει με Τέχνη. Είναι ο μόνος τρόπος να επικοινωνήσει ο άλλος του εαυτός, με τον Άλλο έξω από αυτόν. Επικοινωνεί με Τέχνη, για να κοινωνήσει φαντασιακά.
Μπορεί να διαφωνείτε, δικαίωμά σας, δικαίωμά μου να ξεφουρνίζω όλα αυτά. Επιμένω. Η αναπαραγωγή του Εγώ είναι απάνθρωπη. Γύρω μας συμβαίνουν ανθρωπιστικά εγκλήματα. Η Κρίση τα μεγεθύνει, τα κάνει ορατά και στους αφελείς.
Σήμερα όσο ποτέ, εμείς οι καλλιτέχνες οφείλουμε να πλατσουρίσουμε στους εναπομείναντες ατίθασους παραπόταμους, να θυμηθούμε πως είμαστε σύννεφα με παντελόνια. Ας βρέξουμε ακρίδες, ας σπείρουμε ζιζάνια, ας εκθρέψουμε αμφιβολίες, ας φιλοσοφήσουμε. Ας επιχειρήσουμε να ξορκίσουμε τον μέσα μας ατομισμό, ας ασκήσουμε κριτική, ας αποκαλύψουμε τις αντιφάσεις μέσα μας και γύρω μας, ας τολμήσουμε. Ας χτίσουμε φιλίες, ας χαράξουμε κοινές πορείες, ας ουρλιάξουμε ζητώντας βοήθεια.
Οι εποχές άλλαξαν. Η Κρίση είναι εδώ. Η πεπατημένη οδηγεί στον γκρεμό.
Ποταμός πρώτος: Η εμπορική τέχνη. Τέχνη στην υπηρεσία της προσφοράς και της ζήτησης.
Ποταμός δεύτερος: Η διαφήμιση. Η απόλυτα στρατευμένη τέχνη της εποχής. Μεταμορφώνει τους ποιητές σε κειμενογράφους, τους ζωγράφους σε γραφίστες και προσφέρει τόσους άλλους καλλιτέχνες στην υπηρεσία του καπιταλιστικού φαντασιακού. Σας βλέπω να στραβώνετε, οπότε αναγκάζομαι να πω: τον Ερμή του Πραξιτέλη, τον θεωρούμε ή δεν τον θεωρούμε Τέχνη; Μην υποτιμάτε τη διαφήμιση, είναι η Τέχνη που δοξάζει το Θεό των ημερών μας. Ποταμός τρίτος (και αφήστε κάτω τις σάπιες τομάτες, παρακαλώ): «Τέχνη για την Τέχνη». Γιατί εστιάζοντας ουσιαστικά στο Εγώ του καλλιτέχνη, αναπαράγεται ο ατομισμός, κυρίαρχο φιλοσοφικό στοιχείο του νεοφιλελευθερισμού. Αν έστω το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα της «Τέχνης για την Τέχνη» ήταν Ωραίο, θα χειροκροτούσα. Το Ωραίο είναι γροθιά στο στομάχι της ασχήμιας που μας περιβάλλει. Αλλά στις μέρες μας η «Τέχνη για την Τέχνη» αναπαράγει το άσχημο Εγώ του καλλιτέχνη (οι εξαιρέσεις σπάνιες), το οποίο είναι παράγωγο του άσχημου συστήματος.
Όσο για τους παραπόταμους, δεν θα μιλήσω φυσικά γι’ αυτούς που έχουν στερέψει: το Σοσιαλιστικό Ρεαλισμό και τη στρατευμένη τέχνη. Η Τέχνη χάνει το νόημα της ύπαρξής της, όταν είναι υποτελής. Η ταπεινή και καταφρονεμένη γνώμη μου είναι πως η Τέχνη είναι ανθρωπιστική. Εξ ορισμού. Αυτά που δεν μπορεί να εκφράσει ο άνθρωπος μέσω της ορθολογικής επικοινωνίας, το κάνει με Τέχνη. Είναι ο μόνος τρόπος να επικοινωνήσει ο άλλος του εαυτός, με τον Άλλο έξω από αυτόν. Επικοινωνεί με Τέχνη, για να κοινωνήσει φαντασιακά.
Μπορεί να διαφωνείτε, δικαίωμά σας, δικαίωμά μου να ξεφουρνίζω όλα αυτά. Επιμένω. Η αναπαραγωγή του Εγώ είναι απάνθρωπη. Γύρω μας συμβαίνουν ανθρωπιστικά εγκλήματα. Η Κρίση τα μεγεθύνει, τα κάνει ορατά και στους αφελείς.
Σήμερα όσο ποτέ, εμείς οι καλλιτέχνες οφείλουμε να πλατσουρίσουμε στους εναπομείναντες ατίθασους παραπόταμους, να θυμηθούμε πως είμαστε σύννεφα με παντελόνια. Ας βρέξουμε ακρίδες, ας σπείρουμε ζιζάνια, ας εκθρέψουμε αμφιβολίες, ας φιλοσοφήσουμε. Ας επιχειρήσουμε να ξορκίσουμε τον μέσα μας ατομισμό, ας ασκήσουμε κριτική, ας αποκαλύψουμε τις αντιφάσεις μέσα μας και γύρω μας, ας τολμήσουμε. Ας χτίσουμε φιλίες, ας χαράξουμε κοινές πορείες, ας ουρλιάξουμε ζητώντας βοήθεια.
Οι εποχές άλλαξαν. Η Κρίση είναι εδώ. Η πεπατημένη οδηγεί στον γκρεμό.
Βαγγέλης Μπέκας
Σχόλια
