Αντιφατικά και αλληλοαναιρούμενα μηνύματα από την ηγεσία του υπ. Οικονομικών – Σκληρό μεν, υπ’ ατμόν δε το ΔΝΤ – Η Ελλάδα πρώτος «πελάτης» του κυοφορούμενου EMF
Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου
Είναι τουλάχιστον παράδοξο το γεγονός ότι το υπουργείο Οικονομικών, αμέσως μετά την άφιξη των τεχνικών κλιμακίων του κουαρτέτου στην Αθήνα, επέλεξε να εκπέμψει, και μάλιστα ταυτόχρονα, τόσο αντιφατικά και αλληλοαναιρούμενα μηνύματα για την κατάσταση της οικονομίας.
Από τη μια μεριά, σε μακροσκελέστατη επίσημη ανακοίνωση με πλήθος στοιχείων για όλους τους βασικούς μακροοικονομικούς και δημοσιονομικούς δείκτες, επιχειρήθηκε η τεκμηρίωση της «αλλαγής σελίδας» και της οριστικής στροφής στην ανάπτυξη, προαναγγέλλοντας μάλιστα αύξηση-έκπληξη του ΑΕΠ το τρίτο τρίμηνο του έτους.
Από την άλλη, ανώνυμος «ανώτατος αξιωματούχος» του υπουργείου Οικονομικών προσγείωσε την αισιόδοξη εικόνα, εκφράζοντας κάποια ανησυχία για αποκλίσεις από τον στόχο για το πρωτογενές πλεόνασμα το 2018 (3,5% του ΑΕΠ): «Εάν η απόκλιση είναι μεγάλη, κάτι πρέπει να κάνουμε», φέρεται να είπε σε δηλώσεις που αναπαράχθηκαν ομοιόμορφα σε όλα τα ΜΜΕ και ερμηνεύθηκαν ως προαναγγελία νέων μέτρων, ως στόχοι των οποίων φωτογραφίζονται κυρίως επαγγελματίες και αγρότες.
Ερωτήματα πέρα από την αξιολόγηση
Παρ’ ότι η πηγή τόσο της «τεκμηριωμένης αισιοδοξίας» όσο και της «εύλογης ανησυχίας» είναι ο ίδιος πόλος ισχύος στην κυβέρνηση, τα αντιφατικά του μηνύματα ίσως αποτελούν ένα είδος προληπτικής του θωράκισης έναντι ενδεχομένων προθέσεων ανασχηματισμού που κυοφορούνται στο Μέγαρο Μαξίμου, βεβαίως σε χρόνο εκτός τρίτης αξιολόγησης. Το υπόρρητο μήνυμα είναι ότι ακόμη κι αν η τρίτη αξιολόγηση κυλήσει «χωρίς αίματα», θ’ αφήσει πολλούς αστερίσκους για το επόμενο διάστημα που σχετίζονται με τρία κυρίως στοιχεία: το αν και πώς θα συνεχιστεί ή θα διακοπεί η σχέση με το ΔΝΤ, το αν και πώς στις αρχές του 2018 θα συγκεκριμενοποιηθούν τα μεσοπρόθεσμα μέτρα ελάφρυνσης του χρέους και, τέλος, τι θα ακολουθήσει μετά την ολοκλήρωση του τρίτου Μνημονίου. Μια «καθαρή» έξοδος από τη σκληρή επιτροπεία, με αντίστοιχη έξοδο της Ελλάδας στις αγορές, ή μια υποκατάσταση του Μνημονίου από μια προληπτική πιστωτική γραμμή ή άλλης μορφής πρόγραμμα του ESM, που θα συνοδεύεται κι αυτή από σταθερή επιτήρηση, έστω και χωρίς εκατοντάδες προαπαιτούμενα;
Το τελευταίο ζήτημα συναρτάται με πολλούς παράγοντες, όπως η φετινή αναπτυξιακή επίδοση ή τα αποτελέσματα 2-3 δοκιμαστικών εξόδων στις αγορές που υποτίθεται ότι θα μεσολαβήσουν μέχρι τον Αύγουστο του 2018. Συναρτάται επίσης με τις ενδείξεις για το πρωτογενές πλεόνασμα του 2018, η οριστική επίδοση του οποίου θα είναι άγνωστη μέχρι τον Απρίλιο του 2019. Αλλά, εξαρτάται κυρίως από το τι είδους θεσμός θα είναι του χρόνου τέτοιο καιρό ο ESM, κάτοχος του 50% και πλέον του ελληνικού χρέους και, επομένως, βασικός διαπραγματευτής για το μεταμνημονιακό μέλλον της ελληνικής οικονομίας. Και ο «ανώνυμος ανώτατος αξιωματούχος» του ΥΠΟΙΚ που εκφράζει τη μετριοπαθή ανησυχία του θέλει να πει ότι όλα αυτά τα πράγματα είναι αρκετά περίπλοκα για να τα εμπιστευτεί μια κυβέρνηση σε στελέχη χωρίς καλή τεχνογνωσία και προϋπηρεσία διαπραγμάτευσης με τους πιστωτές.
Το ΔΝΤ σε τροχιά περιθωριοποίησης
Αυτή είναι μια χρήσιμη υποσημείωση για τις ευαίσθητες ισορροπίες στις εσωτερικές σχέσεις της κυβέρνησης, αλλά δεν είναι καθοριστική για την πορεία της αξιολόγησης, που η κυβέρνηση θέλει να ολοκληρωθεί μέχρι τον Δεκέμβριο -και το ίδιο θέλουν μάλλον και οι δανειστές, όπως φάνηκε στο Eurogroup του Ταλίν. Το τέμπο αναμένεται να δώσουν πάλι το ΔΝΤ και τα σημεία τριβής του με τους Ευρωπαίους πιστωτές. Ήδη, ο εκπρόσωπός του έθεσε επίσημα το θέμα των τραπεζών και την ανάγκη ενός εμβόλιμου stress test στο πλαίσιο της τρίτης αξιολόγησης -που για το ΔΝΤ είναι τυπικά είναι η πρώτη του νέου, αυτοτελούς προγράμματος που ενέκρινε τον Ιούλιο και εκτείνεται μέχρι τις 15 Φεβρουαρίου.
Η ΕΚΤ έχει εκφράσει δυσφορία για την «εισπήδηση» του Ταμείου σε θέματα αποκλειστικής της αρμοδιότητας, αλλά την ίδια στιγμή, δια του SSM που εποπτεύει τις τράπεζες, τροφοδοτεί με επιχειρήματα το ΔΝΤ, φρενάροντας τις ρυθμίσεις και διαγραφές δανείων και απαιτώντας μαζικούς πλειστηριασμούς και πωλήσεις δανείων.
Η όρεξη του ΔΝΤ να διευρύνει την ατζέντα και τα προαπαιτούμενα της αξιολόγησης, όπως έκανε με τη δεύτερη κατά την οποία περικοπές συντάξεων και μείωση του αφορολόγητου (1% + 1% του ΑΕΠ το 2018 και 2019), τροφοδοτείται και από τη υστέρηση στα έσοδα, που προδίδει τη φορολογική εξάντληση της κοινωνίας. Η εικόνα πιθανότατα θα έχει μεταβληθεί όταν θα ξεκινήσει επίσημα η αξιολόγηση μετά τις γερμανικές εκλογές, αλλά αυτό δεν θα πτοήσει την αντιπροσωπεία του Ταμείου, είτε με την κ. Βελκουλέσκου ή με τον διάδοχό της.
Ωστόσο, το ΔΝΤ έχει αρχίσει μάλλον να εξοικειώνεται με την ιδέα ότι, ακόμη κι αν προσέλθει στην αξιολόγηση με σκληρή ατζέντα για νέα μέτρα, βρίσκεται σε τροχιά περιθωριοποίησης στη θεραπεία του «Έλληνα ασθενή». Όχι γιατί το είπε ο Μακρόν. Αλλά γιατί στο κεφάλαιο μεταρρύθμισης της Ε.Ε. εντάχθηκε πλέον επίσημα ο στόχος της μετεξέλιξης του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM) σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο. Ο πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, στην ομιλία του για την «Κατάσταση της Ένωσης» υιοθέτησε τη γαλλογερμανική πρόταση, και μάλιστα με χρονοδιάγραμμα βραχύτατο: στον οδικό χάρτη για τη μεταρρύθμιση της Ε.Ε. ο προσεχής Δεκέμβριος είναι ο πρώτος μεγάλος σταθμός. Στις 6/12 θα παρουσιαστεί η πρόταση για τη μετατροπή του ESM σε EMF και για την ύπαρξη κοινού προϋπολογισμού της Ευρωζώνης και κοινού υπουργού Οικονομικών της Ε.Ε., που στη συνέχεια θα εγκριθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.
Ο νέος πόλος εξουσίας στην Ε.Ε.
Αυτή η εξέλιξη θα απαντήσει στο ερώτημα για το τι θα γίνει με την Ελλάδα μετά την ολοκλήρωση του τρίτου Μνημονίου. Και το γεγονός ότι η αξιολόγηση θα γίνεται παράλληλα με τη διαπραγμάτευση για τη νέα αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης δεν είναι τυχαίο. Το αφεντικό της «μεταμνημονιακής» Ελλάδας θα είναι o ESM/EMF. Όσοι βαυκαλίζονται με την ιδέα ότι θα είναι ένα ηπιότερο «αφεντικό» από το ΔΝΤ μάλλον θα πρέπει ρίξουν μια ματιά στη Συνθήκη του ESM και στους κανόνες λήψης των αποφάσεών του, που απονέμουν στη Γερμανία ένα αυθεντικό βέτο.
Προς το παρόν δεν υπάρχει η παραμικρή ιδέα για το πώς φαντάζονται οι εμπνευστές του το EMF, αλλά είναι απίθανο η γερμανική ηγεσία να παραιτηθεί από τα προνόμια που έχει στον σημερινό ESM. Το πολύ να τα μοιραστεί με τους Γάλλους εταίρους της. Αυτό που είναι γνωστό είναι πως ο Β. Σόιμπλε, που έριξε πρώτος την ιδέα στο τραπέζι εδώ και τρία χρόνια, έχει μιλήσει για έναν «ανεξάρτητο» θεσμό που θα αναλάβει όχι μόνο τον δανεισμό χωρών και τραπεζών της Ευρωζώνης, αλλά την επιτήρηση της εφαρμογής του Συμφώνου Σταθερότητας σε όλες τις χώρες.
Δεν είναι ακόμη σαφές πώς θα λειτουργήσει το υπό διαμόρφωση νέο τρίγωνο εξουσίας στην Ευρωζώνη, με το EMF, την Κομισιόν και τον υπουργό Οικονομικών, για τα οποία υπάρχουν ισχυρές αντιρρήσεις από χώρες, όπως φάνηκε στο άτυπο Eurogroup της Εσθονίας. Αλλά, η πολιτική αναβάθμιση του ESM/EMF σε κεντρικό πόλο εξουσίας της Ευρωζώνης είναι ένα μάλλον βέβαιο άλμα, αντίστοιχο με της Συνθήκης του Μάαστριχτ (1992) και του Συμφώνου Σταθερότητας (1997). Είναι ορατό πλέον το ενδεχόμενο η Ελλάδα να έχει το «προνόμιο» να δοκιμάσει πρώτη τη βάσανο της νέας εξουσίας για πολλά, πολλά χρόνια μέχρι την αποπληρωμή του χρέους των 180 δισ. προς τον ESM/EMF.
