Μεγάλες και εκτεταμένες κοινωνικές αναταραχές στην Τυνησία και στην Αλγερία χαρακτήρισαν τις πρώτες δύο εβδομάδες του καινούργιου έτους. Στο υπόβαθρό τους το εκρηκτικό πρόβλημα της ανεργίας σε κοινωνίες που 60-70% του πληθυσμού αποτελείται από νέους κάτω των 30 ετών, και η αύξηση των τιμών στα τρόφιμα, που έχει κλιμακωθεί ιδίως μετά την απαγόρευση εξαγωγής σιτηρών από τη Ρωσία, λόγω των καλοκαιρινών πυρκαγιών, και την Ινδία, και το χρηματιστηριακό παιχνίδι με τις τιμές των τροφίμων που παίζεται στην πλάτη των φτωχών χωρών και των φτωχών πληθυσμών των άλλων χωρών.
Τις τύχες της Βόρειας Αφρικής όπως και όλης της ηπείρου επηρεάζει επίσης ο ανταγωνισμός ισχύος των ισχυρών κρατών που έχουν πέσει «με τα μούτρα» στους πλουτοπαραγωγικούς πόρους της. Φαίνεται όμως ότι δεν θα είναι εύκολο να ξεμπερδέψουν με τους λαούς και ιδιαίτερα τον μεγάλο νεανικό πληθυσμό που διεκδικεί καλύτερη ζωή.
Τυνησία:Ο ξεσηκωμός του λαού φέρνει αποτελέσματα
Η εξέγερση που ξέσπασε αρχικά σε επαρχίες της Τυνησίας και γρήγορα εξαπλώθηκε σε όλη τη χώρα, περιλαμβανομένης της πρωτεύουσας, ταρακουνά πλέον αποφασιστικά το καθεστώς. Το επί 24 χρόνια χαϊδεμένο παιδί της Δύσης, ο δικτάτορας Μπεν Αλί, αναγκάστηκε προχτές να δηλώσει ότι θα εγκαταλείψει την εξουσία στις επόμενες «προεδρικές εκλογές». Ακόμη περισσότερο, επιχειρώντας να αποφύγει την εδώ και τώρα ανατροπή του, ο Μπεν Αλί έδωσε εντολή για άμεση μείωση των τιμών των βασικών ειδών διατροφής και υπηρεσιών – η αύξηση των οποίων ήταν μία από τις αιτίες της εξέγερσης. Επίσης διέταξε το στρατό και την αστυνομία να πάψουν να πυροβολούν τους εξεγερμένους, αφού μέχρι τώρα δεκάδες άνθρωποι δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ.
Η σπίθα που έβαλε φωτιά στις φτωχογειτονιές και στα πανεπιστήμια ήταν η αυτοπυρπόληση του 26χρονου Μοχάμεντ Μπουαζίζ, ενός ακόμη μέλους της γενιάς των άνεργων πτυχιούχων πανεπιστημίου, όταν η αστυνομία του κατάσχεσε τα λαχανικά που πουλούσε «παράνομα» σε λαϊκή αγορά. Πώς απάντησε το καθεστώς στην αυτοκτονία του; «Είχε μεθύσει». Αυτή, λοιπόν, η προσβολή και η υποκρισία (ο Μπεν Αλί είχε κηρύξει το 2010 «Έτος Νεολαίας» και κάλεσε, μάλιστα, σχετική «Διεθνή Διάσκεψη») δεν μπορούσε άλλο να μείνει αναπάντητη. Σε μια χώρα με την ανεργία της νεολαίας να ξεπερνά το 50%, ενώ οι δυτικές πολυεθνικές και μια χούφτα ντόπιοι υπηρέτες τους θησαυρίζουν, η απελπισμένη πράξη του Μοχάμεντ Μπουαζίζ, σε συνδυασμό με την ανακοίνωση αυξήσεων σε τρόφιμα και υπηρεσίες, έφερε την έκρηξη – προκαλώντας έτσι τις πρώτες εξεγέρσεις του 2011 στο φόντο (κι εξαιτίας, σε μεγάλο βαθμό) της παγκόσμιας κρίσης που λυσσομανά.
Ο λαός, και ιδίως η νεολαία, ξεπέρασε το φόβο που προκαλούσε η προπαγάνδα και ο αυταρχισμός του καθεστώτος. Άλλωστε ήδη από το φθινόπωρο συνεχώς ξεσπούσαν εργατικές κινητοποιήσεις σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, όπου σαρώνονταν τα κεκτημένα δικαιώματα των εργαζομένων «ώστε να αντιμετωπιστεί η κρίση». Το αίσθημα αδικίας και ανισότητας είναι αυτό που τροφοδότησε την εξέγερση και έλαβε μια νέα ποιοτική διάσταση από τον Δεκέμβρη και μετά. Κι ακόμη, οι «προετοιμασίες» του Μπεν Αλί να χρίσει το γιο του ως «διάδοχο» σ’ αυτή τη χώρα που δεν γνώρισε ποτέ ουσιαστικές ελευθερίες. Το αίτημα για εκδίωξη του Μπεν Αλί και προκήρυξη ελεύθερων εκλογών, που τέθηκε ανοιχτά από δυνάμεις όπως το Κομμουνιστικό Κόμμα Εργατών Τυνησίας (PCOT), προκάλεσε νέες διώξεις εναντίον της ριζοσπαστικής αντιπολίτευσης [βλ. ξεχωριστό κείμενο σε πλαίσιο], πλην όμως χωρίς αποτέλεσμα.
Σύντομα η εξέγερση εξαπλώθηκε στις πόλεις και στα πανεπιστήμια, παίρνοντας όλο και πιο πολιτικά χαρακτηριστικά: «Η Τυνησία στην ελευθερία, ο Μπεν Αλί στο καλό», φωνάζουν όλοι σχεδόν οι διαδηλωτές (κι ας υιοθετείται το σύνθημα μονάχα από «ακραίες» πολιτικές δυνάμεις). Αυτό το αίτημα είχε απήχηση σε όλη την Τυνησία «του περιθωρίου», όπως αποκάλεσε τους εξεγερθέντες ο Μπεν Αλί στο διάγγελμά του την περασμένη Δευτέρα – πριν αρχίσει να νιώθει το έδαφος να τρέμει κάτω από τα πόδια του. Η «αποφασιστικότητα» της δικτατορίας εκφράστηκε με εν ψυχρώ δολοφονίες, με φυλακίσεις και διώξεις – που δεν κατάφεραν να κάμψουν την οργή της νεολαίας, η οποία βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της μάχης. Σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες, και παρά τις υποσχέσεις του δικτάτορα Μπεν Αλί, οι διαδηλώσεις συνεχίζονται, ενώ ο στρατός και η αστυνομία έχουν σταματήσει το όργιο βίας και δολοφονιών των προηγούμενων εβδομάδων.
Στην Αλγερία
Σημαντική είναι και η διεθνής διάσταση της εξέγερσης. Πρώτα-πρώτα, με την εξάπλωσή της στη γειτονική Αλγερία που, παρά το «διαφορετικό» καθεστώς και τον έλεγχο σημαντικού τμήματος του εμπορίου από το κράτος, επίσης μαστίζεται από φτώχεια και ανελευθερία.
Οι διαδηλώσεις σε πολλές πόλεις, κι εκεί με βασική αφορμή αυξήσεις στις τιμές βασικών αγαθών και υπηρεσιών, συνεχίζονται και ριζοσπαστικοποιούνται όλο και περισσότερο – και πάλι με την άνεργη νεολαία να πρωταγωνιστεί. Έπειτα, έχει ενδιαφέρον η στάση της «διεθνούς κοινότητας»: παρόλο που οι αντιθέσεις μεταξύ Γαλλίας και ΗΠΑ φαίνεται να αμβλύνονται μπροστά στη διείσδυση νέων ανταγωνιστών σε όλη την Αφρική, όπως η Κίνα, το Παρίσι δεν μπορεί εύκολα να εγκαταλείψει τον χαϊδεμένο Μπεν Αλί. Αντίθετα, οι ΗΠΑ μοιάζουν πιο θετικές απέναντι σε έναν ελεγχόμενο «εκδημοκρατισμό», που θα αποτρέψει την επικράτηση «ακραίων στοιχείων».
Είναι χαρακτηριστικό απ’ αυτή την άποψη ότι η Γαλλία, ακόμα και μετά την κρατική δολοφονία ενός υπηκόου της, του πανεπιστημιακού Χατέμ Μπεταχάρ, δικαιολόγησε την «αναλογική χρήση βίας» από το καθεστώς της Τυνησίας, ενώ το γαλλικό υπουργείο Εξωτερικών δήλωσε πως το «δικαίωμα της διαδήλωσης πρέπει να εξασφαλίζεται όπως και αυτό της ασφάλειας». Η Ε.Ε., αγγίζοντας το 75% του διεθνούς εμπορίου της Τυνησίας, δεν έχει κίνητρο να επιδιώξει πολιτικές αλλαγές στη χώρα αυτή. Οι ΗΠΑ, αντίθετα, είχαν την ευκαιρία να εμφανιστούν πιο «προοδευτικές» – τόσο που ο Μπεν Αλί κάλεσε τον πρέσβη των ΗΠΑ στην Τύνιδα για «εξηγήσεις». Τα αποθέματα αερίου, τα φιλόδοξα σχέδια εγκατάστασης φωτοβολταϊκών και τα 300 εκατ. βαρέλια πετρελαίου της Τυνησίας είναι ένα «φιλέτο» ενδιαφέρον σε μια εποχή αναζήτησης διαφοροποίησης των πηγών προέλευσης ενέργειας (και αποκλεισμού για τους αντιπάλους)… Από κοντά και η Κίνα, που το Μάη υπέγραψε «συμφωνία οικονομικής και τεχνικής συνεργασίας» με τη χορήγηση «δωρεάς 4 εκατ. δηναρίων για τη χρηματοδότηση αναπτυξιακού προγράμματος» [βλ. και πλαίσιο με κείμενο του Καρίμ Μετρέφ].
Καρίμ Μετρέφ: Ξαναμοίρασμα της τράπουλας στην Αφρική
Ο Καρίμ Μετρέφ είναι ένας αλγερινός ακτιβιστής, που από το 1998 ζει στην Ευρώπη. Έχει γράψει βιβλία κι έχει γυρίσει τηλεοπτικές ταινίες για το Μαγκρέμπ, ενώ παρακολουθεί στενά όσα γίνονται στις περιοχές της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Σε μια πρόσφατη συνέντευξη για τις εξεγέρσεις σε Τυνησία και Αλγερία, μεταξύ άλλων υποστηρίζει:
Οι ισορροπίες στην Αφρική μεταβάλλονται ταχύτατα. Η περιοχή αυτή, που κάποτε ήταν αποκλειστικός χώρος για το «κυνήγι» των δυτικών, έχει δεχτεί την εισβολή νέων κυνηγών: Κινέζων κυρίως, αλλά και Νοτιοκορεατών, Τούρκων, Ιρανών… Για δύο δεκαετίες είχαμε στην Αφρική μια έντονη σύγκρουση ανάμεσα στα γαλλικά και βορειοαμερικάνικα συμφέροντα, που προκάλεσαν εμφύλιους πολέμους, σφαγές και γενοκτονίες, πραξικοπήματα… Η σύγκρουση αυτή άφησε περιθώρια για διείσδυση και σε άλλες νέες δυνάμεις. Σήμερα (και αυτό μας το ενισχύουν πολλές αποκαλύψεις από τα Wikileaks) μοιάζει η Γαλλία και οι ΗΠΑ να τα έχουν βρει, όπως τον παλιό καλό καιρό του Ψυχρού Πολέμου. Το να τα βρουν σημαίνει να ξαναβάλουν τάξη στις τοπικές ιθύνουσες ελίτ. Ίσως να χρειάζεται και μια νέα ιθύνουσα τάξη, πιο ευπαρουσίαστη, πιο ικανή, μα πάντα πιστή στο δυτικό στρατόπεδο. Αλλά το ξαναμοίρασμα των χαρτιών, η δημιουργία νέων ισορροπιών, δεν γίνεται πάντα με τα επιθυμητά αποτελέσματα για όποιον έχει την εξουσία. Η αναδιοργάνωση αυτών των συστημάτων δημιουργεί συγκρούσεις, αίμα, πόνο, εντάσεις, ανασφάλεια, αποσταθεροποίηση. Η αλλαγή στρατηγικής θα οδηγήσει σε αναδιοργάνωση των τοπικών εξουσιών, αναδιανομή της εξουσίας ανάμεσα σε διάφορους εσωτερικούς συμμάχους σε κάθε χώρα: διεργασίες που δεν μπορούν να λάβουν χώρα χωρίς βία και χωρίς λαϊκή νομιμοποίηση, πραγματική ή και εικονική.
Η σύλληψη του Χαμά Χαμμάμι και η στάση του Κ.Κ. Εργατών Τυνησίας
Στις 12/1 η πολιτική αστυνομία συνέλαβε τον Χαμά Χαμμάμι, γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος Εργατών Τυνησίας. Η σύλληψή του (όπως και άλλων στελεχών και αγωνιστών του κόμματος) εντάσσεται στο πογκρόμ των διώξεων που εξαπολύθηκε το τελευταίο διάστημα. Οι αρχές γνωρίζουν ότι η δράση του Κ.Κ. Εργατών Τυνησίας και η στάση του στην πρόσφατη εξέγερση είναι επικίνδυνες για το καθεστώς. Πιο ειδικά, οι συλλήψεις αυτές ήρθαν μετά από διακήρυξη του κόμματος εν μέσω της εξέγερσης, όπου μεταξύ άλλων γράφονται τα ακόλουθα:
«Κάνουμε έκκληση στον Τυνησιακό λαό και τις δημοκρατικές δυνάμεις για τη διαμόρφωση κοινού μετώπου για τη διαδοχή του τυραννικού καθεστώτος, την άμεση αποχώρηση του Μπεν Αλί από την εξουσία, τη διάλυση όλων των υπαρκτών θεσμών διακυβέρνησης, και το σχηματισμό προσωρινής πατριωτικής κυβέρνησης που θα διοργανώσει και θα επιβλέψει ελεύθερες και δίκαιες εκλογές. Έτσι θα προκύψει Συντακτική Συνέλευση, η οποία θα διαμορφώσει ένα νέο Σύνταγμα για τη χώρα και θα ανακηρύξει μια νέα, πραγματική Λαϊκή Δημοκρατία, η οποία θα κατοχυρώνει τη λαϊκή κυριαρχία, θα εγγυάται πραγματικά την ελευθερία, τη δημοκρατία, το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την ισότητα και την αξιοπρέπεια. Μια Λαϊκή Δημοκρατία που θα εφαρμόσει μια νέα οικονομική και κοινωνική πολιτική, πατριωτική και λαϊκή, κατοχυρώνοντας την εργασία και τα μέσα για αξιοπρεπή διαβίωση στους νέους και τις νέες του λαού μας και ξεριζώνοντας τη διαφθορά, την ευνοιοκρατία και τον τοπικισμό». Το τελευταίο κύμα συλλήψεων στρεφόταν κατά πάντων, και συμπεριέλαβε πλήθος συνδικαλιστών, πολιτικών, νέων, μαζί και τα μέλη και στελέχη του Κ.Κ. Εργατών Τυνησίας. Με ανακοίνωσή του στις 12/1 το κόμμα ζητά την άμεση απελευθέρωση των ηγετών του, Χαμά Χαμμάμι και Εϊμάρ Εϊμρουσία, και όλων των μελών του, και καθιστά τον Μπεν Αλί και το σύστημά του πλήρως υπεύθυνους για ό,τι τυχόν τους συμβεί (να σημειωθεί ότι ο Χαμμάμι έχει φυλακιστεί επανειλημμένα και για πολλά χρόνια). Η ανακοίνωση καταλήγει:
«Αυτές οι συλλήψεις δεν θα λυγίσουν το κόμμα μας, δεν θα το κάνουν να αναστείλει την υποστήριξή του και την υλοποίηση των καθηκόντων του απέναντι στο λαό μας σε αυτή τη δύσκολη περίοδο του αγώνα ενάντια στη δικτατορία. Το κόμμα μας είναι έτοιμο να προβεί στις αναγκαίες θυσίες για χάρη της απελευθέρωσης του λαού μας. Καλούμε εκ νέου στην ένωση των δυνάμεων για την ανατροπή του Μπεν Αλί και τη δημιουργία ενός δημοκρατικού συστήματος υπέρ των λαϊκών στρωμάτων».
