Αντιδράσεις των κατοίκων για ένα πολύτιμο στοιχείο φυσικού πλούτου
του Βαγγέλη Παπασπύρου*
Τα ρέματα της Αττικής, παρατημένα και εγκαταλειμμένα για πάρα πολλά χρόνια, φαίνεται να ξαναζωντανεύουν. Δράσεις καθαρισμού και γενικότερης φροντίδας από διάφορες εθελοντικές ομάδες τα δύο τελευταία χρόνια φέρνουν το θέμα σιγά-σιγά στην επικαιρότητα, με ασυνήθη έως τώρα δημοσιότητα σε εφημερίδες, sites και blogs. Ίσως αυτό να εκφράζει μια γενικότερη στροφή του κόσμου σε πράγματα που αφορούν την ποιότητα της ζωής του και τα είχε μέχρι τώρα παραμελήσει. Σαν η αντίδραση στην κρίση να μη στέκεται μόνο στο ζήτημα του εισοδήματος, αλλά να αρχίζει να εισχωρεί και σε άλλα βαθιά κύτταρα της κοινωνικής ζωής.
Ιδιαίτερη σημασία από την άποψη αυτή έχει το ρέμα της Πικροδάφνης, που διασχίζει τέσσερις πολυπληθείς δήμους στα νότια προάστια των Αθηνών (Ηλιούπολη, Άγ. Δημήτριος, Παλαιό Φάληρο και Άλιμος). Σ’ όλο το μήκος των 7,5 χιλιομέτρων από τις πηγές μέχρι την εκβολή του, το ρέμα της Πικροδάφνης έχει διατηρήσει τη φυσική του μορφή, αν και πολλαπλά λαβωμένη, στο μεγαλύτερο μέρος του. Η γύρω απ’ αυτό αυθαίρετη δόμηση εκδηλώθηκε με ένταση στις δεκαετίες του ’50 και του ’60 κυρίως στον Άγιο Δημήτριο, πόλη τεχνιτών και μικροεπαγγελματιών, καθώς και στην περιοχή της Αγίας Βαρβάρας στο Παλαιό Φάληρο. Πολύ μικρότερο ήταν το πρόβλημα στο Έδεμ του Π. Φαλήρου (περί τις δέκα-είκοσι ιδιοκτησίες μέσα στο ρέμα), ενώ στην Ηλιούπολη, προάστιο υποδοχής των ανερχόμενων τότε μεσαίων στρωμάτων, δεν υπήρξε ανάλογο πρόβλημα. Αυτοί που κατέφυγαν στο ρέμα ήταν οι «επήλυδες» της εποχής που δεν έβρισκαν αλλού χώρο για τις στεγαστικές τους ανάγκες. Με τον καιρό βέβαια η κοινωνική θέση πολλών άλλαξε και τα παραπήγματα έγιναν κανονικές κατοικίες. Αν και σήμερα υπάρχουν σημεία στον Άγιο Δημήτριο που δίνουν την εντύπωση λατινοαμερικάνικης «φαβέλας», οι κάτοικοί τους δεν είναι πια οι εξαθλιωμένοι φτωχοί του ’50 και του ’60.
Αδιαπέραστο τείχος
Το μεταπολεμικό ελληνικό κράτος δεν είχε ποτέ πολιτική για τα ρέματα. Τα είχε αφήσει στην τύχη τους. Και επειδή η καταπάτησή τους σε συνθήκες οικοδομικού οργασμού δημιουργούσε περιουσίες εκ του μηδενός, πολλές εκτάσεις λεηλατήθηκαν χωρίς έλεος. Έτσι η πρόσβαση στην κοίτη του ρέματος είναι σήμερα δυνατή μόνο σε ορισμένα σημεία του. Οι καταπατημένοι χώροι και ιδιοκτησίες, που έχουν με τον καιρό διευρυνθεί, έχουν σηκώσει ένα αδιαπέραστο τείχος. Όμως παρότι έχουν περιοριστεί δραματικά οι χώροι που είναι απαραίτητοι ώστε το ρέμα να εκτελεί την αντιπλημμυρική του λειτουργία, εν τούτοις αυτό έχει διατηρήσει τη φυσική του ομορφιά, ενώ φιλοξενεί πλούσια άγρια πανίδα και σπάνια αποδημητικά πτηνά.
Αυτή η περιβαλλοντική αξία απειλείται σήμερα από διάφορα έργα. Αγωγοί που κατασκευάζονται στην Ηλιούπολη θα οδηγούν στο ρέμα όμβρια ύδατα που δεν ανήκουν στη λεκάνη απορροής του, αυξάνοντας σημαντικά την παροχή του. Αυτό θα εντείνει τους κινδύνους καταπτώσεων των πρανών του και κυρίως των «μπαζοπρανών» (αυτών που έχουν σχηματιστεί από μπάζα που χρησιμοποιήθηκαν για την καταπάτηση εκτάσεών του). Ήδη η ευστάθειά τους σε αρκετά σημεία είναι οριακή. Επίσης θα πολλαπλασιάσει τις πιθανότητες πλημμυρικών φαινομένων στην εκβολή του ρέματος στο Παλαιό Φάληρο και τον Άλιμο.
Η άλλη μεγάλη απειλή προέρχεται από τη «Μελέτη ανάπλασης ρέματος Πικροδάφνης» που εκπονείται για περισσότερα από έντεκα χρόνια από την Περιφέρεια Αττικής (και τότε Νομαρχία Αθηνών). Η μελέτη αυτή προχωρά σε οριοθέτηση του ρέματος με βάση την υφιστάμενη κατάσταση, αγνοώντας πλήρως τις αποφάσεις του ΣτΕ, σύμφωνα με τις οποίες η οριοθέτηση πρέπει να γίνει με βάση τη φυσική κοίτη του ρέματος και τους χώρους που αυτό χρειάζεται για να επιτελεί την αντιπλημμυρική του λειτουργία «μη λαμβανομένων υπ’ όψιν των ανθρωπογενών παρεμβάσεων ή επιχώσεων», δηλαδή των καταπατήσεων και των «μπαζωμάτων».
Μοχλός περιβαλλοντικής αναβάθμισης
Η νέα διοίκηση καλείται να αντιμετωπίσει πολιτικά και υπηρεσιακά δύο πολύ δύσκολα θέματα, και να λάβει κρίσιμες αποφάσεις. Το ρέμα της Πικροδάφνης θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως μοχλός για μια πολύ ουσιαστική περιβαλλοντική αναβάθμιση των τεσσάρων δήμων που διασχίζει προς όφελος των περισσότερων από 240.000 κατοίκων τους. Με σχετικά μικρό κόστος θα μπορούσε να μετατραπεί σε χώρο όπου ο κάτοικος της Ηλιούπολης θα μπορούσε να κατηφορίζει ανεμπόδιστα προς το Έδεμ περπατώντας κατά μήκος του μέσα στη φύση, όπως θα μπορούσε να το ανηφορίσει ένας κάτοικος του Αγίου Δημητρίου ή του Παλαιού Φαλήρου για να βγει στον Υμηττό. Αν υπάρχουν πέντε ή δέκα έργα που θα μπορούσαν αλλάξουν άρδην τη φυσιογνωμία του λεκανοπεδίου, ένα από αυτά είναι η απελευθέρωση των χώρων του ρέματος της Πικροδάφνης, αν οριοθετηθεί σύμφωνα με τις αποφάσεις του ΣτΕ και οι παραρεμάτιες εκτάσεις του από την Ηλιούπολη μέχρι το Παλαιό Φάληρο διαμορφωθούν σε χώρους πρασίνου, περιπάτου και αναψυχής. Η κατάληξη πάντως φαίνεται ότι θα εξαρτηθεί και από τις αντιδράσεις των κατοίκων, που δεν δείχνουν διατεθειμένοι να δεχτούν την καταστροφή ενός πολύτιμου στοιχείου φυσικού πλούτου.
* Ο Βαγγέλης Παπασπύρου είναι υπεύθυνος Επικοινωνίας του «Δικτύου Πολιτών για τη διάσωση του ρέματος της Πικροδάφνης»
e-mail: [email protected]
Facebook: https://www.facebook.com/RemaPikrodafnis.SOS
