Κείμενα: Ιάσονας Κωστόπουλος
Συνήθως οι ετήσιες γενικές συνελεύσεις του ΟΗΕ περνάνε μάλλον απαρατήρητες. Μόνο όσοι ασχολούνται με τις διεθνείς σχέσεις θα δώσουν κάποια σημασία, ή θα προσέξουν ορισμένες παρεμβάσεις εκπροσώπων χωρών. Η φετινή όμως, 74η Γενική Συνέλευση (Ν. Υόρκη, 20-24/9/2021), είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πραγματοποιήθηκε στο φόντο της πανδημίας, αφού προηγήθηκαν η αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν και η σύναψη της συμφωνίας AUKUS με ιδιαίτερο στόχο την Κίνα. Στη διάρκειά της ο Μπάιντεν έκανε την πρώτη του ομιλία στον ΟΗΕ, δείχνοντας ότι οι ΗΠΑ επιχειρούν να ξεδιπλώσουν μια νέα στρατηγική.
Όλοι οι ηγέτες αναφέρθηκαν με ίδιο σχεδόν τρόπο στην πανδημία, την οικολογική κρίση, την επιστήμη, την τεχνολογία και καινοτομία, και φυσικά στην ανάγκη συνεργασίας όλων για την αντιμετώπισή τους και την προώθηση της ευημερίας του πλανήτη [βλ. και αποσπάσματα παρακάτω]. Πάνω σε αυτήν την κόσμια βάση διεξάχθηκαν οι λεπτές αντιπαραθέσεις ή στάλθηκαν τα μηνύματα προς διάφορες κατευθύνσεις. Από την άποψη αυτή, αλλιώτικο τόνο είχαν οι τοποθετήσεις της Ρωσίας και του Ιράν, που αντιλαμβάνονται την περικύκλωση που τους επιβάλλεται και ότι μπορούν να αμυνθούν πολιτικά και στρατιωτικά – όχι οικονομικά. Στον αντίποδα, η Κίνα επέδειξε ηρεμία, νηφαλιότητα και πραότητα, τονίζοντας ότι η ανάπτυξή της θα ωφελήσει όλον τον κόσμο, αποφεύγοντας εντάσεις, απαντώντας πολύ έμμεσα –με ασιατική διπλωματία– στις απειλές και τις κινήσεις των ΗΠΑ και των στενών συμμάχων τους (Βρετανία, Αυστραλία, Ιαπωνία, Ινδία κ.λπ.).
Καθοριστικός ο ανταγωνισμός ΗΠΑ-Κίνας
Ο Μπάιντεν εμφανίστηκε με αλλαγμένο το προσωπείο της υπερδυναμικής λογικής των ΗΠΑ. Όχι πλέον μόνοι, αλλά με τους συμμάχους μας θα δημιουργήσουμε νέους συσχετισμούς, θα στηριχθούμε σε μια «αδιάκοπη και ευέλικτη» διπλωματία και θα ανασυνταχθούμε για να απαντήσουμε σε όσους δεν αποδέχονται τις αξίες μας και στηρίζονται στον εσωτερικό αυταρχισμό. Δεν ανέφερε ονομαστικά Ρωσία και Κίνα, αλλά ήταν φανερό ποιους εννοούσε.
Σε πολλές ομιλίες, αλλά ιδιαίτερα σε αυτήν του Κινέζου προέδρου, προβλήθηκε η ιδέα ενός «πολυμερούς κόσμου» που θα χωρά πολλές και διαφορετικές καταστάσεις, αλλά θα προωθεί ορισμένα γενικά προοδευτικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά: «την ειρήνη, την ανάπτυξη, την ισότητα, τη δικαιοσύνη, τη δημοκρατία και την ελευθερία, που είναι οι κοινές αξίες της ανθρωπότητας». Γι’ αυτό, επιχειρηματολόγησε, πρέπει να βελτιώσουμε την παγκόσμια διακυβέρνηση και να εφαρμόσουμε μια πραγματικά πολυμερή προσέγγιση. Με άλλα λόγια η Κίνα, εφαρμόζοντας και προωθώντας την μεγαλοκρατική της πολιτική, ενδιαφέρεται για νέους κανόνες «παγκόσμιας διακυβέρνησης». Η πολυμερής προσέγγιση είναι ένας τέτοιος δρόμος.
Είναι φανερό ότι οι παγκόσμιες εξελίξεις θα καθοριστούν από τον ανταγωνισμό ΗΠΑ και Κίνας, που σαν δυνάμεις οικονομικές και γεωπολιτικές μπορούν να έχουν έναν ηγεμονικό ρόλο. Οι ΗΠΑ κινούνται με το γνωστό καουμπόικο πραγματιστικό στιλ που έχει (όσες μεταμορφώσεις κι αν επιχειρήσει) ο Μπάιντεν. Η Κίνα, χωρίς να βιάζεται (προσπαθώντας να ελέγξει οικονομικές δυνάμεις στο εσωτερικό της, αλλά και επιδράσεις από την υποχώρηση του παγκόσμιου εμπορίου κ.λπ.), προβάλλει πιο ήπιες μορφές διείσδυσης σε διάφορες περιοχές, που θα της προσδώσουν ένα παγκόσμιο ρόλο.
Τα τραύματα των ΗΠΑ, και συνολικά των Δυτικών, από τη διαχείριση της πολυοργανικής κρίσης, της πανδημίας, της διακυβέρνησης των χωρών τους κ.λπ. είναι πολύ φανερά. Παραμένει όμως ισχυρό χαρτί για τις ΗΠΑ (και τη Δύση συνολικά) η ηγεμονία τους στον τρόπο ζωής, στον ατομικισμό, στην κατανάλωση, στην εμπορευματοποίηση, στα ΜΜΕ και τον λεγόμενο πολιτισμό των χορηγών.
Δεν έχουν άδικο ούτε ο Μπάιντεν όταν σημειώνει πως «βρισκόμαστε, κατά την άποψή μου, σε ένα σημείο καμπής της ιστορίας», ούτε και ο Σι Τζινπίνγκ όταν λέει πως «ο κόσμος έχει μπει σε μια περίοδο νέας αναταραχής και μεταμόρφωσης» και ότι «ο κόσμος βρίσκεται και πάλι σε ιστορικό σταυροδρόμι». Έτσι είναι.
Οι μεγάλες σιωπές όλων
Αυτό που πρέπει να αναδειχθεί είναι η κοινή βάση πάνω στην οποία κινούνται και αναζητούν στρατηγικές οι διάφοροι βασικοί παράγοντες του «πολυμερούς» κόσμου, ή του εκκολαπτόμενου νέου πολυπολικού κόσμου. Το ομολογούν και οι ίδιοι με τους παρεμφερείς λόγους τους, που απέφυγαν όπως ο διάβολος το λιβάνι τεράστια θέματα. Καταρχήν δεν είπαν σχεδόν τίποτα για την κρίση που μαστίζει τον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό. Αντίθετα, μίλησαν μια αρκετά τεχνοκρατική γλώσσα υπέρβασης της βαθύτατης σαπίλας, διαφθοράς και εξαθλίωσης που επιβάλλεται στην πλειοψηφία των κατοίκων του πλανήτη. Μίλησαν δηλαδή για ειρήνη, ανάπτυξη, καινοτομία, πανδημία, οικολογική κρίση κ.λπ., και υποκρίθηκαν ότι θα πρέπει να υπάρξει μια «πολυμερής» συνεργασία για την αντιμετώπισή τους ή την προώθησή τους. Ήταν κραυγαλέα η απουσία οποιασδήποτε αναφοράς στα αδιέξοδα του οικονομικού μηχανισμού που τρέφει το κεφάλαιο σε όλες τις σφαίρες της Γης. Η Κίνα μιλά μια γλώσσα κρατική, μεγαλοκρατική, και δεν θίγει σε κανένα επίπεδο το ποιοτικό ζήτημα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και των αδιεξόδων του και των φραγμών που γεννά για την ανθρώπινη πρόοδο.
Κανένας από τους σημαντικούς παράγοντες του σύγχρονου κόσμου δεν θέτει το ζήτημα των κοινωνικών σχέσεων που επικρατούν σε ολόκληρο τον πλανήτη. Πρόκειται για ποιοτικό ζήτημα, δεν είναι δευτερεύον. Η υιοθέτηση αυτής της τεχνοκρατικής, ουδέτερης γλώσσας με την οποία αποκρύβονται σοβαρότατα ποιοτικά ζητήματα (φύση, ουσία και εξέλιξη του καπιταλιστικού συστήματος – ζήτημα κοινωνικών σχέσεων και αναπαραγωγής στο έδαφος της κεφαλαιοκρατικής σχέσης – ζήτημα γενικής εμπορευματοποίησης των πάντων και βαθύτατης αλλοτρίωσης των ανθρώπων), όλα αυτά ονομάζονται πρόοδος, καινοτομία, ευημερία, πολυμερής κόσμος…
Κόντρα σε αυτήν την απόκρυψη και ψευδή αναπαράσταση της πραγματικότητας, η ανθρωπότητα πρέπει να βάλει έναν άλλο στόχο: τη Μεγάλη Επανεκκίνηση της ανθρώπινης ύπαρξης και της ζωής στον πλανήτη!
ΗΠΑ: Εμείς και οι σύμμαχοί μας θα πρωτοστατούμε
Τζο Μπάιντεν, πρόεδρος των ΗΠΑ
Κίνα: Ο κόσμος σε σταυροδρόμι, χρειάζεται πολυμέρεια
Σι Τζινπίνγκ, πρόεδρος της Κίνας
Ρωσία: Όχι στη Δυτική σταυροφορία και την επιβολή μοντέλων
Σεργκέι Λαβρόφ, υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας
Ιράν: Οι ΗΠΑ δεν αποχωρούν, εκδιώκονται
Εμπραχίμ Ραΐσι, πρόεδρος του Ιράν
Γαλλία-Γερμανία: Χρειαζόμαστε κοινή ευρωπαϊκή πολιτική
Ζαν-Υβ Λε Ντριάν, υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας
Κατά τη γνώμη μου, αυτή η στιγμή της γεωπολιτικής απογοήτευσης [αναφέρεται στο Αφγανιστάν] περιέχει τρία μηνύματα για την εξωτερική πολιτική: πρέπει να γίνουμε πιο ειλικρινείς, πιο έξυπνοι αλλά και πιο δυνατοί… Συμφωνούμε με τον στενότερο εταίρο μας, τη Γαλλία, ότι χρειαζόμαστε μια ισχυρή κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας στην Ευρώπη. Μόνο μια ισχυρή Ευρώπη μπορεί να κάνει και τα δύο ταυτόχρονα: να αναζητήσει συνεργασία με την Κίνα όταν είναι προς το συμφέρον και των δύο πλευρών ή πράγματι απαραίτητη, και ταυτόχρονα να απαιτεί από την Κίνα να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και το διεθνές δίκαιο, καθώς και τα νόμιμα συμφέροντα των γειτόνων της.
Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ, πρόεδρος της Γερμανίας
Ινδία: Ελάτε να φτιάξετε τα εμβόλιά σας στη χώρα μας!
Ναρέντρα Μόντι, πρωθυπουργός της Ινδίας