Οι «Βελονιές της πρωτοπορίας» της Ζέφης Κόλια, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, δεν είναι απλώς ένα βιβλίο για τη μόδα, καθώς συνδέει την ιστορία της με όλα τα κινήματα της πολιτικής και της τέχνης που την επηρέασαν, αλλά δέχτηκαν και τις πολύ μεγάλες δικές της επιρροές.
Είναι ένα βιβλίο αναφοράς που δείχνει βαθιά γνώση του αντικειμένου και τοποθετεί τη μόδα με επιτυχία μέσα στο κοινωνικό της πλαίσιο. Όσοι την αντιμετωπίζουν επιδερμικά, θα καταλάβουν πως τα πράγματα δεν είναι και τόσο απλά.
Τόσο σε οικονομικό, όσο και σε ιδεολογικό επίπεδο η σημασία της μόδας παίζει έναν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στον κόσμο που ζούμε.
Τα «ράσα δεν κάνουν τον παπά», όμως μέσα από τα ρούχα που φοράμε, τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την εμφάνισή μας, το πώς διακοσμούμε τον εαυτό μας και την καθημερινότητά μας δείχνουν πολλά και για το τι είμαστε εμείς οι ίδιοι ή ποια εικόνα έχουμε για τον εαυτό μας.
Μέσα από τη συναρπαστική αφήγηση της Ζέφης Κόλια ξεδιπλώνεται και η μόδα ως τέχνη, και μάλιστα καθόλου υποδεέστερη.
Η αλήθεια είναι πως έμαθα και πολλά πράγματα για την ίδια την ιστορία, αλλά και το πώς η μόδα κατάφερε να σπάσει προκαταλήψεις αιώνων…
«Σίγουρα θα με γοήτευε να μπορώ να επισκέπτομαι στη χώρα μου τοπικά μουσεία μόδας, όπως το έκανα όλα αυτά τα χρόνια της έρευνας στις αντίστοιχες εκθέσεις του εξωτερικού. Και σίγουρα δεν θα είμαι η μόνη. Ακούει κανείς;»
Τι σε ώθησε να γράψεις ένα βιβλίο για την ιστορία της μόδας του 20ού αιώνα;
Ήθελα να αφηγηθώ την ιστορία του 20ού αιώνα μέσα από μια άλλη οπτική γωνία, ώστε να γίνει πιο κατανοητή και εύληπτη· κυρίως στους πιτσιρικάδες που δεν έχουν βιώματα και εικόνες από αυτήν. Θέλησα να υπογραμμίσω ότι η μόδα δεν είναι ένας σωρός από ρούχα δίχως νόημα· υπήρξε η «φόδρα των γεγονότων»: Τα καλλιτεχνικά κινήματα, οι μουσικές, το σινεμά, ο ακτιβισμός, η ποπ κουλτούρα, οι πρωτοπορίες γενικότερα, αλλά και οι πόλεμοι, οι επαναστάσεις, οι εξεγέρσεις, ήταν το γαζί της ιστορίας που έδωσε σχήμα στα ρούχα που φοράμε ως και σήμερα.
Ποιες είναι για σένα οι πιο σημαντικές καμπές στην ιστορία της;
Στις αρχές του αιώνα, η κατάργηση του κορσέ από τον μόδιστρο Πολ Πουαρέ. Το ζέρσεϊ ύφασμα και οι λιτές γραμμές του μεσοπολέμου που λανσάρισε η Κοκό Σανέλ. Η καμπαρντίνα, η ολόσωμη φόρμα (jumpsuit), τα παπούτσια από φελλό, η τσάντα ταχυδρόμου ‒ που γεννήθηκαν μέσα από τις ανάγκες των δύο παγκοσμίων πολέμων και παρέμειναν διαχρονικά στις ντουλάπες μας. Το New Look του Κριστιάν Ντιόρ, ως επανεφεύρεση της γυναικείας θηλυκότητας, μετά από τις δραματικές ελλείψεις και τη φτώχεια των πολέμων. Το μπλουτζίν ως δήλωση αμφισβήτησης των νέων στα ’50s. Η μίνι φούστα ως δήλωση της σεξουαλικής απελευθέρωσης των ’60s. Το γυναικείο παντελόνι, που καθιέρωσε οριστικά ο Ιβ Σεν Λοράν. Τα δάνεια της μόδας από όλα τα μουσικά κινήματα. Η ασυμμετρία και η σκούρα μονοχρωμία των αβανγκάρντ γιαπωνέζων σχεδιαστών Ισέι Μιγιάκε, Γιότζι Γιαμαμότο και Ρέι Καβακούμπο. Οι βάτες ως σύμβολα γυναικείας εξουσίας των ’80s. Η επανεμφάνιση του κορσέ από τον Ζαν Πολ Γκοτιέ, κλείνοντας με έναν τρόπο τον ενδυματολογικό κύκλο του 20ού αιώνα.
Ποιοι από τους σχεδιαστές σε γοητεύουν περισσότερο;
Όλοι όσους ανέφερα παραπάνω και πολλοί ακόμα για πολλούς λόγους. Αλλά έχω πώρωση με την Βίβιεν Γουέστγουντ, τόσο για τα ρούχα της όσο και για την ίδια: Εκτός του ότι δεν απώλεσε ποτέ στις δημιουργίες της το πανκ κουκούτσι που την ανέδειξε, ως το τέλος της υπήρξε ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον. Τη θεωρώ το πρότυπό μου ‒ αν και δεν συνηθίζω να έχω πρότυπα. Επίσης, αγαπώ τον Αλεξάντερ Μακ Κουίν τόσο για τις δραματικές, μπαρόκ-πανκ τουαλέτες του, όσο και για τη δραματική του προσωπικότητα. Επίσης τον θεωρώ τον τελευταίο μεγάλο ‒larger than life‒ σχεδιαστή μόδας. Τελεία.
Μόδα και περιβάλλον; Πού συμβαδίζουν και πού συγκρούονται; Γιατί θεωρείται ως η δεύτερη πιο ρυπογόνα βιομηχανία του πλανήτη;
Μετά την έλευση της παγκοσμιοποίησης και της γρήγορης μόδας του 21ου αιώνα, σκουπίδια και απόβλητα παντός είδους συσσωρεύτηκαν στον πλανήτη, μεταξύ των οποίων σωροί από ρούχα, για τα οποία κατασπαταλήθηκαν φυσικοί πόροι όπως το νερό, η ενέργεια και τα φυσικά υλικά. Όμως ο πλανήτης έχει φτάσει πλέον στα όριά του. Η κλιματική αλλαγή μας το υπενθυμίζει καθημερινά, με πολύ σκληρό τρόπο. Η μόδα μπορεί και πρέπει να μπει μπροστά ως νέα πρωτοπορία και η αγορά να στραφεί σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση: Στην λελογισμένη χρήση των φυσικών πόρων και χρήση υλικών που προέρχονται από ανακύκλωση, αλλά κυρίως στη μεταποίηση και επαναχρησιμοποίηση των ρούχων προς όφελος της οικολογικής βιωσιμότητας. Και αυτό είναι μονόδρομος.
Καθώς διάβαζα για το Delphos pleated dress εμπνευσμένο από τον Ηνίοχο των Δελφών, λόγω καταγωγής από την ευρύτερη περιοχή, σκεφτόμουν με ποιον τρόπο θα μπορούσε να αξιοποιηθεί η μόδα τόσο στην ανάπτυξη του τουρισμού όσο και στη γενικότερη οικονομική ανάπτυξη ενός τόπου. Έχεις κάποιες σκέψεις πάνω σ’ αυτό;
Σπουδαίοι σχεδιαστές, σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, εμπνεύστηκαν από την αρχαία Ελλάδα: Το πτυχωτό φόρεμα των Δελφών (Delphos pleated dress, 1907) του Ισπανού Μαριάνο Φορτούνι λατρεύτηκε από πρωτοπόρες ντίβες της εποχής, όπως η Ισιδώρα Ντάνκαν. Η Γαλλίδα Μαντλέν Βιονέ, ως «Ευκλείδης της ραφής» έφτιαξε φορέματα κόβοντας λαξευτά τα υφάσματα, όπως σκάλιζαν το μάρμαρο οι γλύπτες: με οδηγό το ένδυμα των αρχαίων Ελληνίδων προσάρμοσε τον χιτώνα, τη χλαμύδα και το πέπλο σε ντραπέ δημιουργίες για τις πρωτοπόρες γυναίκες που είχαν απελευθερωθεί από τον κορσέ. Ακόμα και ο Ζαν Πολ Γκοτιέ, το 1985, έσπασε ένα από τα μεγαλύτερα ταμπού του 20ού αιώνα, με τη φούστα για άνδρες, εμπνευσμένη από τις φουστανέλες των Ελλήνων ευζώνων. Η Ελληνική παράδοση ‒από την αρχαιότητα αλλά και αργότερα, με τις τοπικές στολές και τα υπέροχα κεντητά ενδύματα όπως τα σεγκούνια‒ έχει τεράστιο κεφάλαιο να προσφέρει στην ελληνική αλλά και τη διεθνή μόδα. Το έκαναν άλλωστε στις διεθνείς πασαρέλες σχεδιάστριες όπως η Σοφία Κοκοσαλάκη (που δυστυχώς χάσαμε νωρίς) και η Μαίρη Κατράντζος. Αν και δεν είμαι ειδικός να δώσω συμβουλές για τον τρόπο που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί όλη αυτή η γνώση στην οικονομική και τουριστική ανάπτυξη, σίγουρα θα με γοήτευε να μπορώ να επισκέπτομαι στη χώρα μου τοπικά μουσεία μόδας, όπως το έκανα όλα αυτά τα χρόνια της έρευνας στις αντίστοιχες εκθέσεις του εξωτερικού. Και σίγουρα δεν θα είμαι η μόνη. Ακούει κανείς;
