Τώρα, η Πατησίων είναι μια μεγάλη πιάτσα. Από την πλατεία Αμερικής, που χάσκει η μεγάλη τρύπα που άνοιξε με την κατεδάφιση του καταπληκτικού κτιρίου του σινέ Άττικα, μέχρι περίπου στο τέλος της, δεκάδες μαύρες κοπέλες είναι αραδιασμένες στα πεζοδρόμια, από τους νταβατζήδες που κάθονται πίσω στις πιλοτές και καπνίζουν μετρώντας τους πελάτες. Οι κάτοικοι κλείνονται από νωρίς μέσα. Όπως και στη Φυλής που έχει καταληφθεί από τους οίκους ανοχής. Τα μαγαζιά στενάζουν. Ένα μεγάλο μέρος της πελατείας κάνει τα ετήσια ψώνια του στα μεγάλα εμπορικά πολυκαταστήματα κι ένα άλλο στις λαϊκές αγορές. Οι πιτσιρικάδες από τα Πατήσια συναντιούνται για καφέ στο The Mall. Δεν πέφτουν απ’ τον ουρανό εκατό χιλιάδες επισκέπτες σ’ ένα σαββατοκύριακο που χαζεύουν βιτρίνες. Αυτή είναι η έξοδος για όσους βγαίνουν ακόμα.
Τα μπουζούκια και οι ταβέρνες είναι παρελθόν εδώ και πολλά χρόνια. Για τη συντριπτική πλειοψηφία η έξοδος είναι εσωτερικού χώρου. Από την κουζίνα στον καναπέ. Έξω είναι επικίνδυνα και ακριβά. Στον ηλεκτρικό και τα τρόλεϊ οι γυναίκες κρατούν τις τσάντες τους σαν μωρά στην αγκαλιά τους. Οι πορτοφολάδες πάνε 4-4, 5-5 και 6-6. Επαγγελματίες. Η εικόνα των θυμάτων της πρέζας γύρω από την Ομόνοια και το Πολυτεχνείο τρομάζει ακόμα περισσότερο τις μανάδες που γυρνάνε σπίτι από τη δουλειά. Η κοινωνία έχει από καιρό παραδοθεί ηττημένη στην τηλεόραση. Κάποιοι αγοράζουν εφημερίδες για το CD/DVD, χωρίς να τις διαβάζουν. Άλλοι προσπαθούν να βγουν έξω(!) μπαίνοντας στην ενδιαφέρουσα «φυλακή» του διαδικτύου.
Όλα ένα πακέτο
Για τον εργαζόμενο ή άνεργο πολίτη, Έλληνα και ξένο, διασκέδαση/ ενημέρωση/ κουτσομπολιό/ μόρφωση/ ταξίδι/ συντροφιά/ ηρεμιστικό είναι η τηλεόραση. Όλα όσα βιώνονταν ξεχωριστά έγιναν πακέτο. Και γύρω απ’ αυτό το πακέτο διαμορφώθηκε όχι μόνο ο πολιτισμός της χώρας, αλλά και η πολιτική της. Τα κόμματα και οι πολιτικοί είναι απόλυτα προσαρμοσμένοι σ’ αυτό το μοντέλο ζωής. Η δεξιά εκ πεποιθήσεως. Η πορεία των πραγμάτων καθορίζεται από την κατανάλωση και το κέρδος. Σε εποχές σχετικής αφθονίας, η σοσιαλδημοκρατία έκανε μία αναδιάταξη των εσωτερικών συσχετισμών, διεύρυνε το μεσαίο χώρο, τον μεταξύ πλούτου και φτώχειας, χωρίς να πολυλογαριάζει το κόστος στα ταμεία ή στο περιβάλλον, προτού παραδοθεί άνευ όρων στη γοητεία του νεοφιλελευθερισμού και εκφυλιστεί σ’ αυτό που είναι σήμερα.
Η Αριστερά είναι πιο ανομοιογενής και δυσκολεύει τη γενίκευση. Στραπατσαρισμένη από την κατάρρευση του υπαρκτού, βολεύτηκε σ’ αυτήν την αιτία. Χωρισμένη σε σαράντα κομμάτια κουβαλάει πάρα πολλές «αλήθειες» που από μόνη της καμία δεν καλύπτει την πραγματικότητα. Και δεν φταίει ούτε ο Μαρξ, ούτε ο Λένιν, ούτε ο Τρότσκι, ούτε ο Μάο, ούτε ο Γκράμσι, ούτε η Λούξεμπουργκ γι’ αυτό. Η Αριστερά δεν μπορεί να αντιληφθεί την πραγματικότητα. Νομίζει ότι την αντιλαμβάνεται πολιτικολογώντας ή επικαλούμενη τους σοφούς και γράφοντας συνθήματα. Αλλά δεν την αντιλαμβάνεται. Για την ακρίβεια, την αντιλαμβάνεται μερικά, αποσπασματικά. Το ΚΚΕ είναι πιο μέσα στο πιο «προλεταριακό» κομμάτι της κοινωνίας, αλλά το ωραιοποιεί σε βαθμό εξωπραγματικό και το συντηρεί καθώς το «διαχειρίζεται» με μέτρο, σαν αγέλη, ενώ ταυτόχρονα του υπόσχεται παραδείσους χωρίς να έχει ξεκολλήσει διανοητικά από τους «υπαρκτούς» που εξαϋλώθηκαν τόσο άδοξα.
Εκτός ΚΚΕ, το χάος. Δεξιοί σοσιαλιστές, κεντρώοι κομμουνιστές και επαναστάτες κάθε απόχρωσης φλερτάρουν και αλληλοτρώγονται αενάως. Μέσα κι έξω απ’ την κοινωνία, αφ’ υψηλού ή με τη νοοτροπία του μαγαζιού. Όλοι σε κρίση, αδιέξοδο ή στενωπό, αλλά σίγουροι για τις εκτιμήσεις και τις επιλογές τους. Το τελευταίο περιστατικό με τους λεγόμενους Ανανεωτικούς του ΣΥΝ είναι χαρακτηριστικό. Έκαναν σημαία τους τον ευρωπαϊσμό στη φάση της παρακμής του! Εκφράζοντας ένα μέρος του αριστερού κόσμου που κάπως βολεύτηκε από την εποχή που πήρε την εξουσία το ΠΑΣΟΚ και αποτελείται από πανεπιστημιακούς, εκπαιδευτικούς, δημόσιους υπάλληλους με πτυχία, δικηγόρους, αρχιτέκτονες και επιχειρηματίες που βελτίωσαν τους υλικούς όρους ζωής τους σε συνθήκες καπιταλισμού, κυρίως μεσήλικες και άνω, οι οποίοι προτιμούν τη βελτίωση/διάσωση του συστήματος με μεταρρυθμίσεις, παρά ρήξεις και αβέβαιες εκτροπές. Και οι οποίοι ελπίζουν σε μία αναγέννηση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, με τη συμβολή τους. Υπολείμματα όσων πρόλαβαν και μεταπήδησαν στο ΠΑΣΟΚ.
Κοινωνία σε… καταστολή
Η κοινωνία άλλαξε. Είναι βαθιά διαβρωμένη πολιτισμικά. Δέχεται αφαίρεση των κεκτημένων και υποβάθμιση της ζωής, ασύλληπτων μέχρι πριν από λίγο καιρό διαστάσεων, πολύ παθητικά. Η Ελλάδα πήγαινε για Βέλγιο και έγινε Βουλγαρία. Ευρωπαϊκή χώρα τρίτης διαλογής, για τα πανέρια. Οι χαμηλές συντάξεις γίνονται χαμηλότερες, οι βασικοί μισθοί πέφτουν κάτω από τη βάση, τα δώρα Χριστουγέννων και Πάσχα γίνονται αντίδωρα, τα καταστήματα βαράνε μπιέλα, η εντόπια παραγωγή κατακρημνίζεται, κι ο κόσμος αρκείται σε μια γκρίνια. Είναι σε καταστολή.
Το πολιτικό σύστημα εργάστηκε μεθοδικά. Πρώτα έδωσε τζάμπα τα ΜΜΕ σε πέντε οικογένειες για να στηρίξουν το πολιτικό και οικονομικό σύστημα, παράλληλα με τα συμφέροντά τους. Από το 1990, η κοινωνία μπήκε σε πρόγραμμα. Πρετεντέρης, Τράγκας, Παπαδάκης, Μενεγάκη, Κωστόπουλος, Αναστασιάδης και Σια ανέλαβαν τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και το λάιφστάιλ. Αναναδεικνύοντας άχρηστους πολιτικούς, καλύπτοντας τους εθνικούς ληστές, εκθειάζοντας την αλόγιστη κατανάλωση και το δανεισμό, θεοποιώντας τα ξέκωλα και νομιμοποιώντας την πορνεία, δυσφημώντας τους αγώνες για τα δικαιώματα και το περιβάλλον, απαξιώνοντας τις ανθρωπιστικές πεποιθήσεις, παραπλανώντας με κούφιο εθνικισμό (προς όφελος των εμπόρων όπλων), δαιμονοποιώντας τους μετανάστες, καλλιεργώντας το φόβο και εντείνοντας την ανασφάλεια, επιβάλλοντας τον τηλεοπτικό κανιβαλισμό, προβάλλοντας το κακό και φτηνιάρικο γούστο.
Ο ελληνικός λαός δέχτηκε και κατανάλωσε αυτό το χωρίς φειδώ επιδοτούμενο «πολιτιστικό πρόγραμμα» με όλα τα συμπαρομαρτούντα (τζόγο, λάδωμα, ρουσφέτι κ.λπ.). Πρόγραμμα απαραίτητο για να περνάει παράλληλα -με ανοχή ή/και σύμπραξη- η καταλήστευση των εθνικών πόρων, το ξεπούλημα της κρατικής περιουσίας και εν τέλει το ολοκληρωτικό ξεπουπούλιασμα των εργαζομένων. Η ανάδειξη των πιο άχρηστων πολιτικών (του ασθενούντος Παπανδρέου, του –μας θάψει όλους- Μητσοτάκη, του Σημίτη, του Κωστάκη και του Γιωργάκη συν των παρατρεχάμενων υπουργών και βουλευτών), η ολική αποψίλωση της χώρας (δάση, καταθέσεις ταμιευτηρίου, Ολυμπιακή, ΟΤΕ, αποθεματικά ασφαλιστικών ταμείων, συντάξεις κ.λπ. μέσω των υπερτιμολογημένων δημοσίων έργων, του μεγάλου κόλπου του χρηματιστηρίου, των αποκρατικοποιήσεων, του τοκογλυφικού δανεισμού κ.λπ.) και το «πολιτιστικό πρόγραμμα» αποτελούν ένα ενιαίο τρίπτυχο πακέτο χειραγώγησης και καταλήστευσης της χώρας. Κανένα από τα τρία δεν πάει μόνο του. Είναι αλληλένδετα.
Η Αριστερά πάσχει μαζί με την κοινωνία, αλλά δεν είδε όλο το πακέτο μαζί. Το είδε μονόπλευρα. Γι’ αυτό δεν μπόρεσε να το αντιμετωπίσει αποτελεσματικά, να δώσει τις σωστές μάχες, να κερδίσει την κοινωνία, η οποία υφίσταται μαζί με την οικονομική αφαίμαξη κι ένα γερό πολιτισμικό σοκ από την κατάρρευση των μοντέλων (εν μέρει πραγματικής και εν μέρει εικονικής) ευημερίας στα οποία πίστεψε. Η Αριστερά σύρθηκε και έπαιξε πολύ στο γήπεδο του αντιπάλου, με αδύνατους προπονητές και διασπασμένη διοίκηση.
Στρίμωγμα στη γωνία
Το πολιτιστικό σκέλος, στο οποίο άλλοτε υπερτερούσε η Αριστερά με φρέσκες και προοδευτικές ιδέες και δημιουργικές παρεμβάσεις σε ζητήματα κουλτούρας, υποτιμήθηκε απελπιστικά. Έτσι, η Αριστερά δεν μπόρεσε να αξιολογήσει το ρόλο της κυρίαρχης κουλτούρας σε σχέση με την πολιτική και την οικονομία. Και να θεσπίσει το δικό της σφαιρικό ρόλο. Και αφού έχασε το όλον στριμώχτηκε στη γωνία προσπαθώντας να δώσει οικονομίστικες απαντήσεις στην κρίση. Χωρίς ουσιαστικά να έχει προετοιμαστεί γι’ αυτήν, κι ας φαινόταν ότι έρχεται, αναγκασμένη να επικοινωνεί με την κοινωνία με τη διαμεσολάβηση του Πρετεντέρη, του Χατζηνικολάου και του Αφτιά.
Η σχέση της Αριστεράς με τον πολιτισμό και την ενημέρωση εξαντλήθηκε σε πολιτιστικές διοργανώσεις και αλισβερίσι με τα κανάλια. Η Αριστερά υποτίμησε την κυρίαρχη κουλτούρα, ενσωματώθηκε επικοινωνιακά σ’ αυτήν και δεν συγκρούστηκε μετωπικά δημιουργώντας ισχυρά εναλλακτικά δίκτυα επικοινωνίας και ενημέρωσης. Ούτε καλλιέργησε με σύστημα και σε βάθος μία πρόταση ενός άλλου πολιτισμού, πολύμορφου, γειωμένου και ρηξικέλευθου. Έφαγε τα σωθικά της σε παλινδρομήσεις, προπατορικά αμαρτήματα, κομματικές δουλείες, γραφειοκρατικές διαδικασίες και μικροπολιτικές αψιμαχίες.
Τώρα που ο τόπος τη χρειάζεται, ακόμα «χάνει λάδια» και «γέρνει μονόπαντα». Αφού δεν λειτούργησε μέχρι τώρα η αυτοδιόρθωση, μόνη ελπίδα παραμένει το «συνεργείο» της κοινωνίας, μιας κοινωνίας, όμως, που είναι κι αυτή θολωμένη.
Ευτυχώς που τα καλύτερα δεν είναι προβλέψιμα.
