του Δημήτριου Δ. Σουφλέρη
Παρόλο που αισθανόμαστε ότι ζούμε σε ζοφερές μέρες και ότι ο ορίζοντάς μας μικραίνει θλιβερά, όμως συνεχίζουμε να πιστεύουμε ότι την ελπίδα την κτίζουμε εμείς. Η ελπίδα είναι μέσα στο βάθος της ικανότητας για δημιουργία. Γι’ αυτό και μέσα στην ανοησία και την καταχνιά της πλήρως οικονοποιημένης και απροσωποποιημένης κοινωνίας μας, όπου κάθε μέρα βλέπουμε κάποιο αληθινό δικαίωμα και πολλούς τόπους να καταστρέφονται (1), θα μιλήσουμε για κάποια παραδείγματα τόπων που σώθηκαν από την ανάπτυξη που εφαρμόζεται στον κόσμο μας και τη χώρα μας.
Το έχουμε πει κι άλλη φορά: Έπειτα από πολλά χρόνια συνεχιζόμενης ή επιδιωκόμενης οικονομικής αναπτύξεως, κοινή πλέον διαπίστωση είναι ότι αυτή συμβαίνει σχεδόν πάντοτε εις βάρος του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, με υποβάθμιση πόλεων, καταστροφή δασών, ρύπανση, σκουπίδια, υπερκαταναλωτισμό, ενεργειακή φτώχεια, απώλεια πόρων κ.π.ά.
Αυτό που συνήθως ευαγγελίζεται ο μονόδρομος της συνεχούς ανάπτυξης οδηγεί σε επικίνδυνες ατραπούς. Στον τόπο μας και στη μεταπολεμική Ελλάδα, το έχουμε βιώσει πολλαπλά, απ’ άκρου εις άκρον της χώρας, σε κάθε πόλη και χωριό, στους κάμπους και τα βουνά, τα νησιά και τις θάλασσες.
Μου έλεγε μία φίλη ότι έβλεπε κάτι φωτογραφίες από τον τόπο της, μία μικρή επαρχιακή πόλη της Ελλάδας, έτσι όπως ήταν πριν μερικά χρόνια. Κάποια πέτρινα σκαλοπάτια σε μια ανηφοριά, απλά σπιτάκια δεξιά αριστερά, λίγα λουλούδια. Τίποτα από αυτά δεν υπάρχει πλέον στον τόπο της, όλα έχουν αλλάξει και δεν ήξερε και η ίδια γιατί, όμως βλέποντας την εικόνα και αναπολώντας, της ερχόντουσαν δάκρυα και μια λύπη, τη λύπη αυτή που όλοι τη νιώθουμε για κάτι που έχει περάσει και ξέρουμε ότι δεν θα το συναπαντήσουμε ποτέ ξανά…
Εικόνες, φωτογραφίες και καταστάσεις σαν τις παραπάνω είναι τόσο πολύ κοινές στη χώρα μας, που μάλλον θα πρέπει να συμφωνήσουμε ότι στην ουσία συγκροτούν το τωρινό «είναι» της κοινωνίας και οικονομίας μας. Δηλαδή όλοι γνωρίζουμε σπίτια, γειτονιές, γραφικά σημεία των πόλεων και των χωριών μας που χάθηκαν, όλοι βλέπουμε το πνίξιμο και τους ανύπαρκτους ορίζοντες των στενωπών των ελληνικών πόλεων που στενάζουν κάτω από το τσιμέντο πολυώροφων πολυκατοικιών. Πλέον σε πολλά μέρη της Ελλάδας έχουν συνηθίσει να ζουν με τα βουνά τους σταυρωμένα, τις κορυφές ισοπεδωμένες, τους κάμπους στείρους αλλά γυαλιστερούς από πάνελ ενεργειακής παραγωγής.
Πλάκα – Ναύπλιο – Οξύλιθος Εύβοιας
Πριν λίγες μέρες, είδα μία φωτογραφία από την Πλάκα. Από πάνω η Ακρόπολη, ο βράχος και μέρος των αρχαίων με τα κυκλώπεια τείχη. Κάτω νεοκλασικά και λαϊκά σπίτια αυτής της αθηναϊκής γειτονιάς. Η φωτογραφία ήταν τραβηγμένη μερικές δεκαετίες πίσω. Η γειτονιά ήταν ήσυχη, δεν την πλημμύριζαν τουρίστες, επισκέπτες και τραπεζοκαθίσματα.
Το 2020 είχα κάνει μια μικρή ομιλία στην κεντρική πλατεία ενός όμορφου ορεινού χωριού. Πλατανοσκέπαστη, δροσερή, πηγή με τρεχούμενο νερό στην άκρη… Όμορφη εικόνα που αρέσει σε όλους μας! Είχαμε βρεθεί εκεί γιατί οι ορεινοί όγκοι γύρω από το χωριό απειλούντο από έργα «πράσινης» ανάπτυξης. Βαριές βιομηχανικές εγκαταστάσεις και πολλές δεκάδες χιλιόμετρα δρόμων σχεδιαζόντουσαν για κατάληψη των βουνών, ισοπέδωση των κορυφών και κόψιμο των δασών. Οι ντόπιοι, συνηθισμένοι σε λίγους επισκέπτες, έναν ήπιο ορειβατικό τουρισμό, τα έσοδα από το μέλι και την ξυλεία τους, είχαν μια ανησυχία και θέλανε να μάθουν περισσότερα για τις υποσχέσεις και τα μεγάλα λόγια που άκουγαν.
Είχαν μιλήσει πολλοί: οικολόγοι, ορειβάτες και περιπατητές, πολιτικοί και πολιτικάντηδες, όταν ήρθε και η δική μου σειρά. Εγώ τους μίλησα για το Ναύπλιο, ρώτησα αν το ήξεραν και αν τους άρεσε και φυσικά όλοι συμφωνούσαν και έλεγαν τι όμορφο που είναι… Τους είπα την εξής ιστορία: Όταν στη δεκαετία του ’60 με λύσσα και μανία η μία μετά την άλλη οι ελληνικές πόλεις πέφτανε θύματα των εργολάβων και της αντιπαροχής, στο Ναύπλιο οι ντόπιοι δεν διέφεραν από τους κατοίκους των άλλων περιοχών της Ελλάδας. Και αυτοί τα ίδια ονειρευόντουσαν, γκρέμισμα του παλιού σπιτιού, αντιπαροχή και πολυκατοικία και οφέλη οικονομικά κ.λπ. Όμως όλο αυτό το σταμάτησε το πείσμα, το θάρρος και η βαθιά επιστημοσύνη ενός και μόνο ανθρώπου, μιας Ελληνίδας αρχαιολόγου, της Ευαγγελίας Πρωτονατάριου Δεϊλάκη (2) (3). Συγκρούσθηκε με τους ντόπιους, έγινε persona non grata για την τοπική κοινωνία, τη διώξανε στο τέλος. Αλλά το Ναύπλιο σώθηκε. Μαζί του και οι κοντόφθαλμοι κάτοικοί του εκείνης της εποχής. Χάρις στο σθένος και τον αγώνα αυτής της γυναίκας κόντρα στα συμφέροντα, την οικονομική ανάπτυξη, την «πρόοδο», τελικά το Ναύπλιο έγινε ή μάλλον έμεινε μία από τις ομορφότερες πόλεις της Ελλάδας, τόπος υπέροχος να ζεις και να επισκέπτεσαι. Περιττό να μιλήσουμε για τα απείρως περισσότερα οικονομικά οφέλη που αυτή η πορεία προσέφερε στην πόλη.
Έτσι με αυτό το παράδειγμα είχα τότε κάνει την παραίνεση να εφάρμοζαν κατ’ αναλογίαν οι ντόπιοι το παράδειγμα του Ναυπλίου, στα βουνά και τα ορεινά χωριά τους, να έκλειναν τα αυτιά στις σειρήνες της «πράσινης» ανάπτυξης, των ανταποδοτικών τελών και των δήθεν θέσεων εργασίας. Να κρατούσαν τον τόπο τους αλώβητο, πρώτα ως προς το φυσικό και οικιστικό περιβάλλον και κυρίως να μην εγκατέλειπαν τον πρωτογενή τομέα, τα έστω και λίγα μα αξιόλογα προϊόντα που παρήγαγαν.
Σε μια αρκετά διαφορετική από του Ναυπλίου περίπτωση, στο νησί της Εύβοιας αυτήν τη φορά, ένα νησί που έχει αλωθεί από την «πράσινη» ανάπτυξη (παράγει άνω του 23% της ηλεκτρικής ενέργειας από αιολικά πάρκα (4), επί του συνόλου της χώρας, ενώ η έκτασή του ισοδυναμεί με το 2,5% της χώρας), σε ένα από τα σπουδαία σημεία του, το 14.000.000 ετών ηφαίστειο του Οξυλίθου (5), υπήρξε μία συγκροτημένη προσπάθεια, στηριζόμενη στη δουλειά και τον αγώνα κάποιων πολιτών, επιστημόνων και εκπροσώπων κάποιων συλλόγων και κατορθώθηκε να σωθεί η οροσειρά του ηφαιστείου από την επαπειλούμενη καταστροφή που θα επερχόταν, αφού είχε προγραμματισθεί η κατασκευή δύο ΑΣΠΗΕ (6) επάνω στα ηφαιστειακά βράχια και δίπλα σε 6 κοινότητες.
Συνεπώς, το δύσκολο έως και ακατόρθωτο, το να σταματήσει κάποιος έργα βιομηχανικών ΑΠΕ, έγινε και σε αυτή την περίπτωση δυνατό. Και αυτός ο τόπος πλέον, όπως και το Ναύπλιο στο προηγούμενο παράδειγμα, μπορεί να ελπίζει σε ένα μέλλον που θα το καθορίζει ο ίδιος, θα είναι συμβατό με τις ιδιομορφίες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και πάνω απ’ όλα θα είναι πραγματικά βιώσιμο. Αν μάλιστα οι ντόπιοι πληθυσμοί προσέξουν, μπορεί στο μέλλον να είναι και η δική τους περίπτωση ένα παράδειγμα προς μίμηση.
Στα προηγούμενα ας προσθέσουμε την Πλάκα της Αθήνας. Χάρις στα μέτρα των Στ. Μάνου το 1979, που ξεκίνησε την επέμβαση της Πολιτείας, βασισμένος στη μελέτη Ζήβα, δημοσιεύοντας τα πρώτα διατάγματα για τις πρώτες παρεμβάσεις (πεζόδρομοι, κήρυξη 500 κτιρίων ως διατηρητέων) και στη συνέχεια του Αντ. Τρίτση, το 1982, που δημοσίευσε το διάταγμα για τις Χρήσεις Γης (προετοιμασμένο από τον Γιάννη Μιχαήλ), το αποτέλεσμα ήταν να έχουμε την αρχαιότερη γειτονιά της Αθήνας, το ιστορικότερο κομμάτι της πόλης να είναι ταυτόχρονα το ομορφότερο και ανθρωπινότερο, μέσα σε έναν ωκεανό τσιμέντου και θορύβου (7).
Δυστοπία και άλλες δυνατότητες
Η δυστοπία στην οποία αναφερθήκαμε στην αρχή του άρθρου, η καταιγίδα της ανάπτυξης, δεν σταματά, η επιθετική αυτή στάση απέναντι στον τόπο, το τοπία και τις υπάρχουσες οικονομικές δομές αυξάνεται ποσοτικώς και διευρύνεται ποιοτικώς. Ως προς το πρώτο, την ποσοτική αύξηση, αυτό είναι φανερό από τους αριθμούς (π.χ. για την ενέργεια δείτε τα μεγέθη εγκατ/νης ισχύος και παραγωγής, για τις οικοδομές νησιών και πόλεων αρκούν 3 αεροφωτογραφίες με 30 χρόνια διαφορά, π.χ. του ’50, του ’80 και του 2010 και μετά). Ως προς το δεύτερο: Πλέον οι ΑΠΕ πάνε στη θάλασσα, γίνονται ΥΑΠ (8), επικίνδυνοι σταθμοί μπαταριών. Αλλά η εκμετάλλευση των πάντων θέλει τις θάλασσες να γίνονται και υποδοχείς ΠΟΑΥ (9) και τις παραλίες, πράγμα κανονικά εκτός συναλλαγής (στη θεωρία, στην πράξη δείτε τον νέο νόμο 5092/2024-ΦΕΚ 33/Α/4-3-2024), χώρους δεσμευμένους στην οικονομική εκμετάλλευση μεγαλοξενοδοχείων, μικροενοικιαζόμενων δωματίων και κάθε μπαρ και επιχειρηματία που με μερικές ομπρέλες, μερικές ξαπλώστρες (ενίοτε και ως πολυτελή κρεβάτια με ουρανούς και πέπλα…) και με περισσό θράσος εξορίζουν κάθε απλό επισκέπτη του παραθαλάσσιου χώρου. Όποιος δεν είναι διατεθειμένος να πληρώσει… δεν βρίσκει χώρο να απλώσει την πετσέτα του, του στερούν μια θέση στον ήλιο…
Προσπαθήσαμε όμως στο παρόν να δείξουμε ότι υπάρχουν και άλλες δυνατότητες και προοπτικές. Απαιτούνται άνθρωποι με ήθος, επιστήμονες που τιμούν τη δουλειά τους, πολίτες με ουσιαστική κοινωνική συγκρότηση και σπανίως βλέπουμε και πολιτικούς να πράττουν ορθά, να προωθούν όντως λύσεις καλές για το δημόσιο συμφέρον. Και όχι αυτό που τόσο καταχρηστικά και «ανάποδα» ονομάζεται δημόσιο συμφέρον, τα τελευταία 15 χρόνια, από την ελληνική δικαιοσύνη. Στον δικό τους «ανάποδο κόσμο» (ενστερνιζόμενοι μία προσφιλή και επιτυχημένη έκφραση του Κωνστ. Βαθιώτη) ως δημόσιο συμφέρον εννοούν τη μεγιστοποίηση των κερδών πανίσχυρων επιχειρηματικών συμφερόντων, καρτέλ, κ.λπ.
Υπάρχει λοιπόν ένας άλλος δρόμος, ένας δρόμος που μπορεί να περισώσει τα περιτρίμματα των ελληνικών πόλεων, τις εσχατιές των οριζόντων μας σε βουνά, κάμπους και θάλασσες. Το παράδειγμα του Ναυπλίου, του ηφαιστείου του Οξυλίθου, της Πλάκας μπορεί να σταθεί μπροστά μας, να μας οδηγήσει στην πραγματική πρόοδο της χώρας, σε αρμονία με την ιστορία, το φυσικό της περιβάλλον, τους τρόπους ζωής των μικρών κοινωνιών, την παραγωγή εθνικού πλούτου με λιγότερη περιβαλλοντική και ενεργειακή επιβάρυνση και φυσική καταστροφή.
Καλούμαστε όλοι στη μίμηση αυτού του παραδείγματος, το περπάτημα σε αυτόν τον άλλο δρόμο και πολύ σημαντικό: στην αυτοπροστασία μας από τις Σειρήνες που θα θέλουν συνεχώς να ξεστρατίσουμε στις δικές τους ολισθηρές «αναπτυξιακές» ατραπούς.
Παραπομπές
1) Στο όνομα λέξεων όπως ανάπτυξη, εργασιμότητα, προσαρμοστικότητα, δικαιωματισμός, woke culture, εκσυγχρονισμός, παγκοσμιοποίηση κ.π.ά.
2) www.aftodioikisi.gr/ota/dimoi/arxaiologos-pou-esose-nafplio/
3) Η παλιά πόλη του Ναυπλίου αποτελεί από το 1962 «ιστορικό διατηρητέο μνημείο». Διασώθηκε χάρη στον Αρχαιολογικό Νόμο, τη «Χάρτα της Βενετίας», τους αγώνες της Πρωτονατάριου Δεϊλάκη, προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων, που επέβαλε κανόνες και περιορισμούς σε κάθε μορφή επιχειρηματικής δραστηριότητας στην προστατευόμενη πόλη κόντρα σε εργολάβους και επιχειρηματίες που στα χρόνια της δικτατορίας θέλησαν να «εκσυγχρονίσουν» το Ναύπλιο με πολυκατοικίες και τσιμεντένια ξενοδοχεία. Οι κάτοικοι της πόλης τη θεωρούσαν εχθρό της ανάπτυξης και των συμφερόντων τους, ο εμπορικός σύλλογος οργάνωνε απεργίες εναντίον της και οι παράγοντες του τόπου έστελναν παράπονα και καταγγελίες εις βάρος της στο καθεστώς των συνταγματαρχών. Τελικά το 1973 κατάφεραν να πετύχουν τη μετάθεση της αρχαιολόγου από το Ναύπλιο στον Βόλο. Ως την πτώση της χούντας ευτυχώς έγιναν μόνο 3 τσιμεντένια κτήρια.
4) Στοιχεία της ΡΑΕΑΥ του 2022.
5) Δημ. Δ. Σουφλέρη, Ένα Ηφαίστειο του Αιγαίου και η σωτηρία του από ένα Αιολικό Πάρκο, Κυριακάτικη Δημοκρατία, 14/1/2024 (προσβάσιμο στο eteriaperivallontoskimis.blogspot.com/2024/04/blog-post_11.html).
6) Εταιρεία ΑΣΠΡΗ ΠΕΤΡΑ Α. Ε., Άδειες Παραγωγής ΡΑΕ 618/2021, ΑΡ. ΕΙΔ. ΠΡΩΤ. ΑΔΕΙΑΣ ΠΑΡΑΓ.: ΑΔ-04525
7) βλ. το «Συνεχείς αγώνες για την σωτηρία της Πλάκας», στο www.ellet.gr/action/synecheis-agones-sotiria-plakas/
8) Υπεράκτια Αιολικά Πάρκα, πρόσφατα παρουσιάσθηκε μία άθλια Στρατηγική Μελέτη για αυτά.
9) Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών, μια απίστευτη προοπτική για τις ελληνικές θάλασσες, από μια απίστευτα ρυπογόνο και ανθυγιεινή βιομηχανία τροφίμων.
