Επιμέλεια: Γιάννης Σχίζας
Ιουράσια καταστροφή
«Συνέβη μια πρωία του Μεσοζωικού αιώνα, περίπου πριν 66 εκατομμύρια χρόνια. Όλα ήταν ήσυχα στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα η χερσόνησος Γιουκατάν του Μεξικού… Ένας βράχος από το Διάστημα πέφτει στη Γη με ταχύτητα 64.000 χιλιομέτρων και για μια στιγμή φαίνεται μεγαλύτερος και λαμπρότερος από τον Ήλιο. Μερικά κλάσματα του δευτερολέπτου αργότερα συντρίβεται και απελευθερώνει ενέργεια περίπου 100 τρισεκατομμυρίων τόνων TNT, ή ενός δισεκατομμυρίου βομβών της Χιροσίμα.
Η πρόσκρουση σκάβει τον γήινο φλοιό σε βάθος 30 χιλιομέτρων και δημιουργεί κρατήρα διαμέτρου 185 χιλιομέτρων. Εκατομμύρια κυβικά χιλιόμετρα πετρωμάτων εξαερώνονται και αρχίζουν ένα ντόμινο καταστροφής που εξαφανίζει το 75% των ζωντανών οργανισμών στη Γη, ανάμεσά τους και τους περισσότερους δεινόσαυρους.
Εννέα δευτερόλεπτα μετά την ώρα μηδέν, η θερμική ακτινοβολία της πρόσκρουσης τσιγαρίζει τον υποθετικό παρατηρητή. Οτιδήποτε μπορεί να καεί –θάμνοι, δέντρα, ολόκληρα δάση– φτάνει στο σημείο ανάφλεξης και πιάνει αυθόρμητα φωτιά.
Και μετά έρχεται η ώρα της πλημμύρας: η πρόσκρουση πιστεύεται ότι σήκωσε τσουνάμι με ύψος μέχρι 305 μέτρα. Σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις, το τράνταγμα του κοσμικού χτυπήματος ξεπερνούσε τους 10,1 βαθμούς στην κλίμακα Ρίχτερ.
Περίπου 8 λεπτά μετά την ώρα μηδέν, συντρίμμια της πρόσκρουσης αρχίζουν να πέφτουν προς τη Γη, πνίγοντας τα πάντα σε ένα κάλυμμα από πυρωμένες πέτρες και στάχτη. 45 λεπτά αργότερα, ένας αφύσικος άνεμος με ταχύτητα 960 χιλιομέτρων, ισοπεδώνει ό,τι είχε καταφέρει να μείνει όρθιο. Μαζί με τη ριπή φτάνει ο κρότος της πρόσκρουσης, ένα βιβλικό βουητό των 105 ντεσιμπέλ, εκκωφαντικό σαν αεριωθούμενο που πετά σε χαμηλό ύψος.
Χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, σε περιοχές που παρέμειναν ασφαλείς από τις άμεσες επιπτώσεις, ο ουρανός πρώτα μαυρίζει από τον κουρνιαχτό και μετά φωτίζεται από συντρίμμια που εκτινάχθηκαν στο Διάστημα. Πυρακτωμένα συντρίμμια προκαλούν πρωτοφανείς πυρκαγιές που τυλίγουν τη Γη και αφήνουν πίσω τους ένα στρώμα στάχτης, που παραμένει στα ιζήματα μέχρι και σήμερα.
Ο σημαντικότερος παράγοντας στη μαζική εξαφάνιση ειδών ήταν πιθανότατα το παγκόσμιο σκοτάδι, που μείωσε τη φωτοσύνθεση των φυτών σε δραματικά επίπεδα, στερώντας έτσι από τη βασική πηγή τροφής τους τα περισσότερα μεγαλόσωμα ζώα.
Όταν ο ουρανός καθάρισε, τα αέρια πιστεύεται ότι προκάλεσαν ένα ακραίο φαινόμενο θερμοκηπίου, ανεβάζοντας δραματικά τη θερμοκρασία για δεκαετίες ή αιώνες. Υπήρχαν όμως και οι επιζώντες της παγκόσμιας καταστροφής, όπως μια ομάδα ιπτάμενων δεινόσαυρων, που ήταν οι πρόγονοι όλων των σημερινών πτηνών και αυτό σημαίνει ότι η πρόσκρουση δεν εξαφάνισε όλους τους δεινόσαυρους.
(Από κείμενο του National Geographic σε πρώτη επιμέλεια από τον Βαγγέλη Πρατικάκη και δεύτερη από τον υποφαινόμενο)
Η ρύπανση χτυπάει στο κεφάλι…
Η ατμοσφαιρική ρύπανση –που αποτελεί γνωστό παράγοντα κινδύνου για έμφραγμα, εγκεφαλικό, πνευμονοπάθεια κ.ά.– μπορεί να αυξάνει τον κίνδυνο επίσης για νευροεκφυλιστικές παθήσεις όπως η άνοια. Σε έρευνα σε 131.000 άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών σε 7 χρόνια, του Δρ. Ί. Κάρεϊ, όσοι ήσαν εκτεθειμένοι στα υψηλότερα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης (τόσο διοξειδίου αζώτου όσο και σωματιδίων), είχαν κατά μέσο όρο 40% μεγαλύτερη πιθανότητα να διαγνωσθούν με άνοια μετά από μερικά χρόνια.
Πανεπιστήμιο St George’s, Λονδίνο. British Medical Journal. presspublica.gr, 19/9/2018
Μαύρη Τρύπα
Ένα άστρο που είχε την ατυχία να πλησιάσει το λημέρι μιας Μαύρης Τρύπας τεντώνεται σαν μακαρόνι καθώς καταβροχθίζεται από το κοσμικό τέρας. Το μακάβριο φαινόμενο καταγράφηκε σε έναν γαλαξία που απέχει 290 εκατομμύρια έτη φωτός και είναι το πλησιέστερο συμβάν «παλιρροϊκής διατάραξης» που έχει καταγραφεί εδώ και μια δεκαετία, αναφέρει διεθνής ερευνητική ομάδα στην επιθεώρηση Nature.
Όταν ένα άστρο, ή άλλο μεγάλο αντικείμενο, πλησιάσει μια Μαύρη Τρύπα, η πλευρά που κοιτάει προς την Τρύπα δέχεται μεγαλύτερη βαρυτική έλξη από ότι η πίσω πλευρά. Η ανισορροπία αυτή, δημιουργεί ισχυρές παλιρροϊκές δυνάμεις που παραμορφώνουν το άστρο σε μακρόστενο σχήμα και τελικά το διαλύουν. Η παλιρροϊκή διατάραξη, γνωστή και ως «σπαγγετοποίηση», έχει παρατηρηθεί ελάχιστες φορές μέχρι σήμερα. Οι τελευταίες παρατηρήσεις «είναι μια από τις καλύτερες ευκαιρίες που είχαμε ως τώρα για να κατανοήσουμε πως μια μαύρη τρύπα διαλύει ένα άστρο» λέει ο Τζον Μίλερ του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, πρώτος συγγραφέας της δημοσίευσης.
Το υλικό που διαρρέει από το άστρο πλησιάζει τη Μαύρη Τρύπα και κινείται σπειροειδώς γύρω της, σχηματίζοντας έναν δίσκο υλικού που ονομάζεται δίσκος συσσώρευσης. Καθώς περιστρέφεται, το υλικό αυτό θερμαίνεται λόγω τριβής, φτάνει σε ακραίες θερμοκρασίες και εκπέμπει ακτίνες Χ. Η ακτινοβολία αυτή καταγράφηκε με μια πληθώρα επίγειων και διαστημικών τηλεσκοπίων στην τελευταία μελέτη.
Οι μετρήσεις, που πραγματοποιήθηκαν σε πολλά μήκη κύματος, δείχνουν ότι η Μαύρη Τρύπα τραβά προς το μέρος της τεράστιες ποσότητες αστρικού φαγητού, δεν μπορεί όμως να το φάει όλο μονομιάς. Η θερμότητα που αναπτύσσεται στον δίσκο συσσώρευσης σπρώχνει σημαντικές ποσότητες αερίου προς τα έξω, ένα είδος ανέμου που πνέει από την περιοχή της Μαύρης Τρύπας προς τα έξω. Ο άνεμος, όμως, φαίνεται ότι δεν φυσά με αρκετά μεγάλη ταχύτητα για να δραπετεύσει από τη θανάσιμη έλξη της μελανής οπής –η καλύτερη εξήγηση για τις παρατηρήσεις είναι ότι ο άνεμος ακολουθεί μια ελικοειδή πορεία και ξαναπέφτει προς τα μέσα.
Πώς μπορείτε να ξεχωρίσετε έναν μετεωρίτη
Έλληνας ορυκτολόγος εξηγεί πώς μπορεί κανείς να ξεχωρίσει μια ουρανοκατέβατη πέτρα από τα γήινα ορυκτά, και μάλιστα προσφέρεται να εξετάσει στο εργαστήριό του τυχόν ευρήματα.
Ο Γιάννης Μπαζιώτης, επίκουρος καθηγητής Ορυκτολογίας-Πετρολογίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο οποίος ειδικεύεται στην Πλανητική Επιστήμη και ειδικότερα στους μετεωρίτες, πήρε την πρωτοβουλία να ξεκινήσει μια συστηματική αναζήτηση στην Ελλάδα, καλώντας όποιον έχει πληροφορίες να τον ενημερώσει.
Ο Δρ. Μπαζιώτης παραθέτει ορισμένα βασικά στοιχεία αναγνώρισης ενός μετεωρίτη:
- Το εξωτερικό του μετεωρίτη χαρακτηρίζεται από τετηγμένο φλοιό (fusioncrust), ένα συνήθως μαύρο περίβλημα γύρω από το πέτρωμα, που δημιουργείται από την ανάπτυξη πολύ υψηλών θερμοκρασιών κατά το ταχύτατο πέρασμα του μετεώρου από την ατμόσφαιρα της Γης.
- Πολλοί μετεωρίτες περιέχουν μέταλλα, οπότε σε μια σπασμένη επιφάνεια του μετεωρίτη θα πρέπει κάποιος να μπορεί να αναγνωρίσει τα μεταλλικά ορυκτά.
- Αν πρόκειται για μετεωρίτη πλούσιο σε μέταλλα, τότε θα είναι αρκετά βαρύς.
- Κατά ένα μεγάλο ποσοστό θα πρέπει να έλκεται από ένα κοινό μαγνήτη λόγω της παρουσίας μετάλλου σιδήρου-νικελίου.
- Δεν θα πρέπει να αφήνει μαυρίλα στα χέρια, ωστόσο είναι πιθανή η κόκκινη γραμμή σκόνης (τη διαπιστώνουμε κατά τη σύρση του δείγματος σε μια πλάκα πορσελάνης), αν έχει οξειδωθεί το εξωτερικό τμήμα του μετεωρίτη.
- Η επιφάνεια των μετεωριτών φέρει μικρές κοιλότητες (όχι οπές), οι οποίες μοιάζουν με καμπυλωτές επιφάνειες σαν μικροί κρατήρες, εξαιτίας της τήξης του εξωτερικού του κατά το πέρασμα από την ατμόσφαιρα της Γης. Πολλές φορές αυτές οι κοιλότητες μοιάζουν με δακτυλικά αποτυπώματα.
- Δεν υπάρχουν πόροι (τρύπες) σε ένα μετεωρίτη.
- Είναι πολύ πιθανή η ύπαρξη χόνδρων στο εσωτερικό του (αν είναι σπασμένο το δείγμα και είναι δυνατή πρόσβαση στο εσωτερικό του πετρώματος), οι οποίοι έχουν κυκλικό συνήθως σχήμα και μπορεί να είναι ορατοί με γυμνό μάτι.
