Το Φόρουμ των Δελφών (που έγινε στο Ζάππειο λόγω πανδημίας) έδειξε σε όποιον το παρακολούθησε στοιχειωδώς πως αποτέλεσε ένα workshop (εργαστήριο) όπου παρουσιάστηκαν γενικές ιδέες και προτάσεις οι οποίες εντάσσονται στο πλαίσιο των νέων αναγκών της παγκοσμιοποίησης – όπως αυτές διαμορφώνονται από τη συνεχιζόμενη δομική κρίση, την πανδημία, την «4η Βιομηχανική Επανάσταση» και τη «Μεγάλη Επανεκκίνηση»*.
Αλλαγή κλίματος ή κάτι περισσότερο;
Το βασικό που πρέπει να κρατήσουμε είναι πως ο γενικός τόνος και το πολιτικό στίγμα προσπαθεί να προσπεράσει τη μεγάλη απονομιμοποίηση του νεοφιλελευθερισμού και να προωθηθούν μεταρρυθμίσεις που θα επιτρέψουν μια ανάκαμψη και έναν έλεγχο της ανισότητας – διότι οι «από πάνω» κατανοούν ότι αυξάνονται οι πολιτικοί κίνδυνοι (κάνουν ανοιχτά λόγο για εξεγέρσεις και επαναστάσεις που είναι εξαιρετικά πιθανές). Ο ίδιος ο Κλάους Σβαμπ, ιδρυτής και εκτελεστικός πρόεδρος του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός, έθεσε το πρόβλημα πολύ καθαρά στο βιβλίο του «Covid-19: Η Μεγάλη Επανεκκίνηση».
Συνεπώς αλλάζει η πολιτική ατμόσφαιρα, ο πολιτικός λόγος, και πιθανά να υπάρξουν πρωτοβουλίες που θα εκπλήσσουν, όπως π.χ. αυτή του Μπάιντεν, που ζήτησε τη μερική κατάργηση των πατεντών για τα εμβόλια και προκάλεσε αναταραχή στις εταιρίες, ειδικά του φαρμακευτικού συμπλέγματος. Επανέρχεται η πολιτική; Παύει το τιμόνι να είναι στις εταιρίες και όχι στο πολιτικό προσωπικό, όπως συνέβαινε μέχρι τώρα; Θα δούμε. Το σίγουρο όμως είναι ότι η ενδόρρηξη που παρατηρήθηκε μέσα στην καρδιά του καπιταλισμού έχει θέσει ζητήματα πολιτικο-οικονομικής διαχείρισης τα οποία ξεπερνούν τα γνωστά πλαίσια. Δεν είμαστε πλέον στον «αυτόματο πιλότου» του νεοφιλελεύθερου δόγματος. Αυτό καθαυτό το ΔΝΤ εδώ και καιρό έχει επισημάνει, με έκθεση που δημοσιεύτηκε στους Financial Times, ότι ὁ νεοφιλελευθερισμός με τη μορφή που γνωρίσαμε έχει φθάσει στα τελευταία του.
Ακόμα κι αν είναι μια προσπάθεια απλά αλλαγής κλίματος, έχει τη σημασία της. Κατά την εκτίμησή μας είναι κάτι περισσότερο, που όμως θα εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες το πόσο θα προχωρήσει.
Αυτό το κλίμα αντανακλά και ο λόγος του Μητσοτάκη στο Φόρουμ των Δελφών, όταν δηλώνει: «Η πράσινη μετάβαση υπερβαίνει ιδεολογίες. Έχει να κάνει με τη μοίρα των παιδιών μας. Υπάρχει ένα στοιχείο στο μυαλό μου, το οποίο είναι πολύ σημαντικό, και έχει να κάνει με τη μείωση των ανισοτήτων και τη δημιουργία μιας πιο συμπεριληπτικής μορφής καπιταλισμού» […] «Θα έλεγα ότι αυτό το όραμα μπορεί να είναι εξίσου συμβατό με έναν σοσιαλδημοκράτη όσο και με έναν πολιτικό από την Κεντροδεξιά. Μπορεί να έχουμε διαφορετικές συνταγές, αλλά πιστεύω ουδείς μπορεί σήμερα να δεχθεί –της Κεντροδεξιάς περιλαμβανομένης– ότι οι μεγάλες ανισότητες τις οποίες προκαλεί ένας καπιταλισμός δίχως ρυθμίσεις και έλεγχο μπορεί να είναι οικονομικά και ηθικά αποδεκτές».
Το πολιτικό επίδικο μέσα στην οικονομική φόρμουλα
Για τον δυτικό παγκοσμιοποιημένο κόσμο, η φόρμουλα είναι «απλή»: μετάβαση σε μια «πράσινη οικονομία» (που αφορά ενεργειακά ζητήματα κι όχι προστασία της φύσης), και σε μεγαλύτερη ψηφιοποίηση οικονομίας και κοινωνίας. Σαν σλόγκαν, «Πράσινη μετάβαση – Ψηφιακός μετασχηματισμός», και πιο προσγειωμένα –μετά την πανδημία– «Μεγάλη Επανεκκίνηση». Για να προχωρήσει η φόρμουλα χρειάζεται ορισμένες πολιτικές προϋποθέσεις και μια ορισμένη συναίνεση στην κοινωνία (αφού επιλυθούν θέματα στο βαθύ κράτος, π.χ. βλέπε πόλεμο Μπάιντεν-Τραμπ).
Το μιντιακό σύστημα βρίσκεται στα χέρια του στρατοπέδου της παγκοσμιοποίησης, αλλά οι κοινωνίες είναι επιφυλακτικές, για πολλούς λόγους. Πρόσφατη έρευνα που έγινε σε παγκόσμιο επίπεδο, και στην οποία πήραν μέρος 53.000 άτομα, έδειξε ότι το 44% των ερωτώμενων θεωρεί τις ΗΠΑ απειλή για τη Δημοκρατία, έναντι ενός 38% που θεωρεί απειλή την Κίνα, και 28% τη Ρωσία. Κι αυτά ενώ τα ΜΜΕ προπαγανδίζουν το αντίθετο, στοχοποιώντας Ρωσία και Κίνα. Στην Ελλάδα το 92% των Ελλήνων δηλώνει ότι υποστηρίζει τη δημοκρατία, αλλά μόνο το 40% θεωρεί ότι έχουμε δημοκρατία, λόγω της διαπλοκής του οικονομικού συστήματος με το πολιτικό.
Η ενδόρρηξη μέσα στην καρδιά του καπιταλισμού έχει θέσει ζητήματα πολιτικο-οικονομικής διαχείρισης τα οποία ξεπερνούν τα γνωστά πλαίσια: δεν είμαστε πλέον στον «αυτόματο πιλότου» του νεοφιλελεύθερου δόγματος
Προσγειωμένοι τώρα καλύτερα στην πραγματικότητα, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με δεδομένα και με ερωτήματα: «Τι θα συμβεί μετά την πανδημία» αφού «ο απογαλακτισμός της κοινωνίας από την τεχνητή στήριξη θα μοιάζει με αποσωλήνωση ασθενούς;», διερωτάται για παράδειγμα ο Αλέξης Παπαχελάς. Σπεύδει βέβαια να καθησυχάσει, λέγοντας πως «η ελπίδα όλων μας είναι ότι θα υπάρξει θεαματική ανάπτυξη, ότι η ευρωπαϊκή οικονομία θα εκτιναχθεί σαν σπιράλ μετά την περίοδο της συρρίκνωσης». Ο Παπαχελάς –σε οικονομικό επίπεδο– ποντάρει μόνο στην Ευρώπη. Οι ΗΠΑ συνήθως δεν δίνουν ούτε φράγκο. Αλλά υπάρχει ένα ακόμα ερώτημα: κι αν δεν εκτιναχθεί το «σπιράλ», τι θα γίνουμε;
Τα δισεκατομμύρια (που αργούν λίγο) και το απαιτούμενο αντίτιμο
Όλος ο κόσμος που συνωστίστηκε στο Φόρουμ των Δελφών, όλοι οι σύμβουλοι και οι παρατρεχάμενοι, ιδρύματα όπως τα ΕΛΙΑΜΕΠ και «διαΝΕΟσις», καθώς και όλο το μιντιακό σύστημα, χορεύουν γιάνκα στο όνομα του πακέτου που θα δοθεί από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας – τα περίφημα 32 δισεκατομμύρια ευρώ που θα γίνουν 67 δισεκατομμύρια. «Μοναδική ευκαιρία, ιστορική», από αυτές που «σπάνια παρουσιάζονται σε μια χώρα», και άλλα τέτοια, γύρω από τα οποία στεγάζονται όλα τα τρωκτικά των οικονομικών κολοσσών και των Ελλήνων υπεργολάβων τους. Μια νέα Ελλάδα, πράσινη, ψηφιακή, μπαϊντενική, αμερικάνικη-ευρωπαϊκή, με όλες τις συνεπαγωγές αυτών των επιλογών.
Με μια μικρή λεπτομέρεια: τα δισεκατομμύρια αργούν για λίγο. Λέγεται ότι αποφάσεις θα παρθούν τον Σεπτέμβριο, και πως απαιτείται ένα αντίτιμο: «μεταρρυθμίσεις», δηλαδή κι άλλη μείωση των κοινωνικών δαπανών, κι άλλες περικοπές του εργατικού κόστους, των συντάξεων, της υγειονομικής περίθαλψης. Κοντά σε αυτά, απαιτείται και γενναία ιδιωτικοποίηση και πιθανή ερημοποίηση περιοχών (π.χ. Δυτική Μακεδονία), στο όνομα της απολιγνιτοποίησης και της ενεργειακής ουδετερότητας που πρέπει να επιτευχθεί. Ήγουν αιολικά πάρκα παντού, με τεράστιες ανεμογεννήτριες και όλα τα επακόλουθα, κανονική σπορά φωτοβολταϊκών σε όλη τη χώρα, χωρισμό της Ελλάδας σε ζώνες, ανεξαρτητοποίηση ενεργειακά της Κρήτης. Σειρά έχουν τα θαλάσσια ενεργειακά «πάρκα», και ήδη ξένες πολυεθνικές και ελληνικοί όμιλοι έχουν αρχίσει και αυτήν την ιδιότυπη οικοπεδοποίηση.
Το ντελίριο του πακέτου και η πραγματικότητα
Το παραλήρημα για το «πακέτο» χρησιμοποιείται και για τη δημιουργία θετικού κλίματος και προσδοκιών ότι κάτι θα πάει καλύτερα. Για να στηριχθεί το «καλό σενάριο» πρέπει να γίνουν πολλές αφαιρέσεις, κυρίως γεωπολιτικές και εθνικές. Θα ’λεγα και οικολογικές, με την έννοια ότι οι πυρκαγιές ήρθαν πρόωρα και μπορούν να χαλάσουν σε μεγάλο βαθμό τη «μαγική εικόνα». Πρέπει ακόμα να προσθέσουμε: κύρωση υπολοίπων από τη συνθήκη των Πρεσπών, προσφυγικό, ελληνοτουρκικά και Κυπριακό, εξοπλιστικό πρόγραμμα και αποφάσεις που πρέπει να παρθούν μέχρι τον Ιούνιο.
Αντί για το σπιράλ που ο Παπαχελάς το βλέπει να εκτινάσσεται, μπορεί να ανατιναχθούν σχέδια και καταστάσεις, και να έχουμε πολιτικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς κλυδωνισμούς. Άλλωστε αναζητούνται πάντα στην περιοχή πρόθυμα κορόιδα, και ο πολιτικός μας κόσμος νομίζει ότι ανήκει στην κατηγορία των «ατσίδων». Οι δε εγχώριες οικονομικές ελίτ έχουν διαπρέψει στον σαλταδορισμό και δεν νοιάζονται για οράματα, Μόνο για το ταμείο τους και «ό,τι κάτσει»…
Μονότονο, αλλά αναγκαίο: απαιτείται μια νέα συνείδηση και έξοδος από τον λήθαργο, την παθητικότητα και τα αναισθητικά που μας πλασάρουν οι ντίλερς πάσης φύσεως.
* Ειδικά για τα δύο τελευταία ζητήματα, βλ. μεταξύ άλλων τη σειρά άρθρων του Δημήτρη Α. Τραυλού-Τζανετάτου «Η “μεγάλη επανεκκίνηση”: Ο καπιταλισμός σε κρίσιμο σταυροδρόμι» (φύλλα 538, 539 και 540), καθώς και τα αφιερώματα «Κωδικός “Μεγάλη Επανεκκίνηση”» (φύλλο 521), «Παγκοσμιοποίηση 4.0 και ψηφιακός καπιταλισμός» (φύλλο 441) και «Industry 4.0 και τεχνολογικοί ανταγωνισμοί» (φύλλο 403).
