Η ενοποιητική ελπίδας που εξέφρασε η προοπτική ΣΥΡΙΖΑ χρεοκόπησε πανηγυρικά
Του Τάσου Βαρούνη
Αν προσπαθήσουμε να ορίσουμε τις «ζωντανές δυνάμεις», μάλλον θα πρέπει να ξεκινήσουμε από το «εμείς». Από εκείνη τη διάσταση πραγμάτων που συνειδητά στέκεται εκτός λογικής «ζούγκλας» στις διάφορες εκδοχές και εντάσεις της. Κι αν αυτό είναι σχετικά εύκολο και λογικό στις οικογένειες και τα μεγάλα κινήματα, στην τωρινή περίοδο είναι μάλλον ζητούμενο. Γιατί μπορεί να μη ζήσουμε άμεσα τις παθιασμένες στιγμές προσφοράς και ανάτασης των τελευταίων χρόνων (βλ. π.χ. Πλατείες) που συνεπήραν κόσμο και κοσμάκη. Γιατί τα πράγματα ζορίζουν αρκετά κι έτσι δεν είναι σίγουρο το εάν θα νικήσει το «κράτα με να σε κρατώ…» ή το «ο θάνατός σου η ζωή μου», το εάν θα αυξηθούν οι συλλογικές «στρατηγικές επιβίωσης» ή αντιθέτως εξόντωσης κι αλληλοεξόντωσης. Γιατί η ενοποιητική -δηλαδή ένα «εμείς»- αίσθηση ελπίδας που εξέφρασε η προοπτική ΣΥΡΙΖΑ χρεοκόπησε πανηγυρικά. Γιατί μπορεί ο αντίπαλος παρά την απόλυτη αδυναμία του να πείσει για μια εναλλακτική να μην είναι τόσο εύκολα εντοπίσιμος για να προσδιοριστούμε αυτομάτως -ξανά ένα «εμείς»- ως οι εχθροί του. Γιατί ακόμα και το έδαφος πάνω στο οποίο γεννιέται το κάθε «εμείς» -η χώρα μας με ό,τι αυτό συνδηλώνει- έχει ραγίσει, φτωχύνει, καταστραφεί.
Αυτό το τελευταίο υπογραμμίζει και μια άλλη ανάγκη. Να μπολιαστεί το κάθε «εμείς» με την προοπτική της κοινής μας μοίρας. Να επεκταθεί. Γιατί ενδέχεται ακόμα και το «αγωνιζόμαστε μαζί» να αποτελεί απλά μια δύναμη επιβίωσης «κάποιων». Δηλαδή, να δημιουργηθεί ξανά ένα πνεύμα «συντεχνίας» και μάλιστα προς υπεράσπιση όχι πια ονείρων και πιθανών ανελίξεων -κανείς δεν είναι πια τόσο μαλάκας- αλλά ερειπίων και ψίχουλων. Απ’ όπου κι αν αρχίζει ένα «εμείς», ασχέτως με το για ποιο λόγο δημιουργήθηκε, οφείλει να βλέπει μακρύτερα. Να συνδέει την τύχη του με μια ευρύτερη προοπτική, αυτή της διεξόδου μιας ολόκληρης χώρας. Γιατί αν παραμείνει ένα «εμείς» ως καταφύγιο ή ως λύση ανάγκης, γρήγορα θα φθαρεί, θα διαστραφεί, θα ενσωματωθεί.
Δεν είναι πάντα το ίδιο αυτό που ενώνει τους ανθρώπους. Και εδώ οι γενικές αλήθειες για το συμφέρον και την ανάγκη δεν επαρκούν. Μια νέα «συλλογική θέληση» θα οικοδομηθεί όχι μόνο σε κάποιους κοινούς στόχους που πρέπει να ανακαλυφθούν αλλά και σε έναν νέο τρόπο και πνεύμα αντιμετώπισης των πραγμάτων. Κι αυτός με τη σειρά του θα εφευρεθεί με δοκιμές, συνευρέσεις, συντροφικότητες που δε θα θυμίζουν τα παλιά σχήματα. Ούτε η «ενότητα της Αριστεράς» είναι η λύση, ούτε οι «πρωτοβουλίες» στη βάση μιας πλατφόρμας, ούτε απλά οι «κοινοί αγώνες». Σήμερα, μπορούν να ενώνονται και να συνυπάρχουν χώροι και καταστάσεις διαφορετικής φυσιογνωμίας και χαρακτηριστικών, και μόνο θετικά θα προκύπτουν απ’ αυτό. Ομάδες, συνεταιρισμοί, εφημερίδες, δομές αλληλεγγύης, τοπικά σχήματα, σωματεία, ιστοσελίδες, επιστημονικοί φορείς. Αν και το μονοπώλιο της αντίστασης ουδέποτε άνηκε στα πολιτικά κόμματα, σήμερα ο πλουραλισμός και η πολυμορφία είναι βασική συνιστώσα κάθε νέας δυναμικής.
Μα πρέπει κιόλας τα «εμείς» να βαθύνουν. Ναι. Να είμαστε ζωντανοί. Ναι. Να στεκόμαστε με το κεφάλι ψηλά, αλλά ως προς τι; Για να κάνουμε τι; Για να υπάρξουμε ως δύναμη που πιέζει; Για να βάλουμε κάποιους καλούς αντιπρόσωπους στο αποικιακό κοινοβούλιο; Για να διατηρήσουμε ή να επιστρέψουμε σε μια προηγούμενη «καλή εποχή» -στην πραγματικότητα ανύπαρκτη και σίγουρα αδύνατη; Όλα τα παραπάνω θα υπάρχουν και θα λειτουργούν. Μα κάτι παραπάνω χρειαζόμαστε. Δεν είναι απλά «να γίνουμε περισσότεροι». Πρέπει και να κατασκευάσουμε τη νέα κατάσταση. Να αλωθεί κάθε πεδίο της κοινωνικής ζωής από ανταγωνιστικές ιδέες και πρακτικές. Όχι ως κάποια τεχνοκρατικά ή ακαδημαϊκά πρότζεκτ, αλλά στο έδαφος των ανθρώπων και της πολιτικής. Των ανθρώπων, γιατί πρόκειται για μάχες που δίνονται στη σφαίρα του πραγματικού, δηλαδή με όλα τα κόστη και τις απαιτήσεις που συμπεριλαμβάνει. Της πολιτικής, γιατί αυτή αποτελεί αναγκαστική διαμεσολάβηση και απαραίτητο καταλύτη. Η πολιτική μπορεί να ταυτίστηκε με την «κεντρική πολιτική» και μάλιστα στη χυδαία εκδοχή ενός ξεφτιλισμένου και μακριά από την κοινωνία «πολιτικού σκηνικού». Μπορεί να επικράτησαν οι τάσεις που εγκλώβισαν και στένεψαν την πολιτική σε μια «αντιπαράθεση κομμάτων». Στην πραγματικότητα όμως παραμένει αναγκαία, σίγουρα όμως με άλλη διάσταση. Με τη μορφή μιας δύναμης που να μπορεί να προκαλεί συγκλίσεις, να ορίζει αντιπάλους, να περιγράφει προοπτικές, να παίρνει θέση σε κεντρικά ζητήματα αλλά και να παρακινεί πάθη. Είναι άλλωστε τέτοια η έκταση και η ποιότητα των προβλημάτων που είναι αδύνατον να περιχαρακωθείς στη «μικρή πολιτική» και τα «ιδιαίτερα ζητήματα».
Μυαλά στο μπλέντερ
Μάχη για να δυναμώσουν οι ζωντανές σκέψεις και οι ζωντανές πράξεις.
Περίεργη η κατάσταση στην Ελλάδα του 2016. Εκτός των άλλων, είναι και τα μυαλά διαρκώς στο μπλέντερ. Σαν παλιότερα οι στάσεις και οι συμπεριφορές να προκύπταν πιο απλά. Σαν τα πράγματα να ήταν πιο προβλέψιμα. Σήμερα, όλα μοιάζουν ρευστά και μπερδεμένα.
Δεν είναι μόνο τα «λεφτά που λείπουν». Είναι ο μαθητής σου που είναι χρυσαυγίτης και η γιαγιά σου που αφήνει μαγειρεμένο φαγητό στον κάδο. Ο ένας ξάδερφος που έχει βαριά «ψυχολογικά» και ο άλλος που είναι τρισευτυχισμένος πρωτοετής. Είναι τα μαγαζιά της γειτονιάς που έκλεισαν και κάνα δυο μπαρ που άνοιξαν μαζί κάτι φίλοι σου. Είναι ο παιδικός σου φίλος που έφυγε για πάντα για τα ξένα και ο θείος σου που έφυγε για πάντα γιατί «πού λεφτά» για ψαγμένες θεραπείες. Είναι το «αφεντικό» που κάνει τα πάντα για να μην σε απολύσει και ο συνάδελφος «προλετάριος» που πατάει επί πτωμάτων για να περισώσει το τομάρι του. Ο πρώην σύντροφος που έγινε καρεκλοκένταυρος μνημονιακός και ο κολλητός του «από μικρά παιδιά» που του έκοψε την καλημέρα. Είναι που δεν ξέρεις πως θα μοιάζει η Λέσβος σε λίγους μήνες. Είναι ο αναρχικός σερβιτόρος που σε κοιτάει με στραβό μάτι λες και του ‘χεις κάνει κάτι και το πουρμπουάρ που ακόμα θες να αφήσεις φεύγοντας από το τραπέζι. Είναι η «Αριστερά» που είναι χειρότερη από τη «Δεξιά». Είναι που μπήκε στη βουλή ο Λεβέντης που κορόιδευες μικρός και ο φασίστας χτυπιέται από το αριστερό κράτος. Είναι που μπορεί να καταλήξεις να πλακώνεσαι δια ασήμαντον αφορμή σε κάποιο φανάρι. Είναι και κάτι ωραία γλέντια που στο τέλος τσουγκρίζεις και λες «να πάν’ να γαμηθούνε, θα τα καταφέρουμε». Είναι που τώρα δανείζει ο ένας στον άλλο πολλά παραπάνω.
Πάντα υπήρχαν όλα αυτά, η ποικιλία και οι διαφορές, σιγά το «νέο». Τώρα όμως είναι η σύγκρουση που δίνει τον τόνο. Και μια «τραγικότητα» που ανάθεμα αν την συνηθίσουμε. Μέσα μας, δίπλα μας, ανάμεσά μας. Αλλάζουμε και προσαρμοζόμαστε. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ποιανού τύπου προσαρμογή θα επικρατήσει. Είναι όμως πολλοί, πάρα πολλοί άνθρωποι που ξέρουν ποια «πρέπει» να επικρατήσει, ασχέτως αν την ακολουθούν. Αν λοιπόν μιλάμε για τις «ζωντανές δυνάμεις» αυτού του τόπου, αυτές δεν θα είναι μια ανακάλυψη. Διέγερση θα είναι και μάχη για να δυναμώσουν οι ζωντανές σκέψεις και οι ζωντανές πράξεις. Σε κάθε άνθρωπο, σε κάθε συλλογικότητα, σε κάθε προσπάθεια, σε κάθε πεδίο.
Από την κοινή μοίρα στην κοινή κοίτη
Τα τελευταία χρόνια ζήσαμε σε πολύ χοντρές γραμμές το εξής γενικό σχήμα: Φθορά των κυβερνώντων, σημαντικοί αγώνες και αντιμνημονιακό κίνημα, κοινωνικός ριζοσπαστισμός, διαθεσιμότητα και δημιουργία πολλών συλλογικοτήτων. Συνάντηση αυτού του ρεύματος και αυτών των διαθέσεων με ένα κόμμα και ανάθεση της ελπίδας σε αυτό. Εκλογικές διαδικασίες, πολιτικά διλήμματα και αλλαγή φορέα διακυβέρνησης. Σήμερα: Μία από τα ίδια και ίσως και χειρότερα. Πρέπει τώρα να περιγράψουμε στη βάση της νέας κατάστασης και της σημαντικής εμπειρίας -θετικής και αρνητικής- έναν διαφορετικό δρόμο, ένα άλλο σχήμα. Πάντα με γνώση ότι η ζωή είναι απείρως πιο πλούσια και γεμάτη εκπλήξεις.
Μια πρώτη θέση: Το υπόστρωμα της όποιας ανασυγκρότησης κινήματος και κοινωνίας, η κινητήρια δύναμη, είναι ο γαλαξίας των συλλογικοτήτων που περιγράφεται. Και όχι κάποιες πολιτικές οργανώσεις, μέτωπα, εκλογικές συμπράξεις, πρωτοβουλίες ηγετών και αρχηγών.
Θέση δεύτερη: Είναι αναγκαία αλλά και εφικτή η συνάντηση αυτού του σκόρπιου και «διακριτικού» δυναμικού που σε όλη τη χώρα αγωνίζεται, επιμένει, σκέπτεται. Αυτό θα σηματοδοτήσει μια άλλη ποιότητα. Αυτή η συνάντηση είναι μια δύσκολη υπόθεση, δεν θα γίνει «μεμιάς» και «όλων» και απαιτεί ανοιχτόκαρδη διάθεση και ανεβασμένη συνείδηση.
Θέση τρίτη: Αν χρειαζόμαστε μια μορφή πολιτικής στέγης, αυτή δε θα μοιάζει καθόλου με τα «καθιερωμένα». Δε θα είναι «πολιτική» με την έννοια μιας πλατφόρμας ή μιας διακήρυξης που να ενώνει –τάχα- όλες αυτές τις συλλογικότητες. Δε θα είναι «στέγη» με την έννοια μιας κλειστής μορφής και πρακτικής που συνήθως αντί να πολλαπλασιάζει τις δυνάμεις, τις περιορίζει.
Τέταρτη θέση: Πρέπει να δοκιμάσουμε. Δεν υπάρχουν φαεινές και συνταγές, ενώ οι βιαστικές κινήσεις στη βάση του κατεπείγοντος δε βοηθούν.
Σκέψη πέμπτη: Δεν ενωνόμαστε για να εκχωρήσουμε «εντολή» σε κάτι εξωτερικό προς εμάς π.χ. σε ένα κόμμα. Αλλά στη βάση του να δημιουργηθεί ένας άλλος πόλος μέσα στην ελληνική κοινωνία.
Έκτη σκέψη: Η συνάντηση δεν μπορεί να παραμένει απλά ένα άθροισμα ή μια δικτύωση. Αλλά μέσα απ’ αυτή θα γεννιέται και μια νέα συλλογική ταυτότητα που θα αποκτά επίγνωση του τι καλείται να αντιμετωπίσει.
Σκέψη έβδομη: Οι διεργασίες αυτές θα χρωματίζονται από τις ιδιαιτερότητες -και τους υποκειμενισμούς- κάθε επιμέρους συλλογικότητας. Εδώ ο διάλογος, η συντροφική αντιπαράθεση, το να μπαίνει ο ένας στα χωράφια του άλλου είναι απαραίτητο στοιχείο.
Όγδοη σκέψη: Η ποικιλία των θεματικών και των «επιμέρους» δεν αντικατοπτρίζει μονάχα έναν σύγχρονο, γενικό τρόπο εκδήλωσης των αντιστάσεων ή συγκυριακής παράκαμψης του «κεντρικού πολιτικού». Είναι ταυτόχρονα και χρήσιμη. Πρώτον, γιατί αποτυπώνει τη μεγάλη γκάμα των ζητημάτων με τα οποία οφείλει να αναμετρηθεί μια διέξοδος –κόντρα σε κάθε μονομέρεια και μονομανία- και δεύτερον γιατί επιτρέπει μια εμβάθυνση και έναν ρεαλισμό στην προσέγγιση των «λύσεων» -κόντρα στην ευκολία, τις γενικές αλήθειες, τη συνθηματολογία.
Ένατη και τελευταία σκέψη: Καμιά τέτοια διεργασία δε θα προχωρήσει σε κενό χωροχρόνο. Η ίδια η πραγματικότητα -πολιτικά, κοινωνικά κ.λπ.- θα δίνει τον τόνο και θα προτρέπει σε τοποθετήσεις και στάσεις. Παρ’ όλα αυτά, οφείλουμε να ξεχωρίσουμε τα συμβάντα από τις καθοριστικές τάσεις και να μείνουμε προσκολλημένοι σε αυτήν την κατεύθυνση.
