Μέσα σε μια βδομάδα μια ολόκληρη χώρα «διαγράφτηκε» από τον χάρτη. Δεν πρόκειται μόνο για την ταπεινωτική κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ και την αδυναμία του στρατού της Συρίας να προβάλει την παραμικρή αντίσταση. Έχουμε, ταυτόχρονα με αυτά, την εισβολή δύο χωρών, Τουρκίας και Ισραήλ, και την κατάληψη συριακών εδαφών, καθώς και βομβαρδισμούς και ολοκληρωτική καταστροφή στρατιωτικών και πολιτικών υποδομών σε μια χώρα που βρίσκεται υπό τον ασταθή και αβέβαιο έλεγχο ακραίων τζιχαντιστικών οργανώσεων – υπό τους θριαμβευτικούς πανηγυρισμούς των ΗΠΑ, Ε.Ε. Ισραήλ και Τουρκίας.
Η γενοκτονία των Παλαιστινίων στη Γάζα και σε ολόκληρη την Κατεχόμενη Παλαιστίνη, όπως και η ισραηλινή εισβολή στον Λίβανο, παίρνουν νέες και πιο δραματικές διαστάσεις με την κατάρρευση της Συρίας. Οι πιθανότητες ενός γενικευμένου και ανεξέλεγκτου πολέμου στη Μέση Ανατολή φουντώνουν, καθώς οι πρόσφατες εξελίξεις επαναφέρουν στο προσκήνιο σενάρια για την επαναχάραξη των συνόρων σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.
Αν σήμερα στη διάλυση της Συρίας πρωταγωνιστούν και πυροδοτούν τις εξελίξεις ισχυρές περιφερειακές δυνάμεις, δηλαδή Τουρκία και Ισραήλ, στην πραγματικότητα συγκρούονται οι ανταγωνιστικοί σχεδιασμοί των ισχυρών της γης υπό την επίδραση του υπό διαμόρφωση νέου συσχετισμού δύναμης μεταξύ τους. Για πρώτη φορά, ο πόλεμος της Ουκρανίας συναντιέται με τη φωτιά στη Μέση Ανατολή, δίνοντας επικίνδυνο βάθος στις εξελίξεις.
Αμερικάνικος σχεδιασμός
Όσο και αν μοιάζουν δυσανάγνωστες οι εξελίξεις στη Συρία, ορισμένες πλευρές των όσων συμβαίνουν στην πολύπαθη αυτή χώρα αρχίζουν να αποσαφηνίζονται.
Καταρχήν γίνεται φανερό ότι οι τρέχουσες εξελίξεις σχεδιάστηκαν και εγκρίθηκαν, καιρό πριν, υπό την καθοδήγηση των ΗΠΑ. Η άμεση αναγνώριση και νομιμοποίηση της «συριακής αντιπολίτευσης» και οι πανηγυρισμοί για την πτώση του Άσαντ μαρτυρούν τις αμερικάνικες προθέσεις. Άλλωστε στα πρώτα βήματα της προέλασης των τζιχαντιστών οι δυνάμεις των ΗΠΑ στη Συρία φρόντισαν να βομβαρδίσουν σιίτες πολιτοφύλακες που έσπευδαν από το Ιράκ να υποστηρίξουν τον Άσαντ.
Το ερώτημα όμως είναι, τι καθόριζε την πολιτική των ΗΠΑ στη Συρία; Η αμέριστη στήριξη στο Ισραήλ, ως εγγυητή των αμερικάνικων γεωπολιτικών συμφερόντων στην περιοχή, και το παροπλισμένο σχέδιο για μια Νέα Μέση Ανατολή – που αναζητούσε μια ευνοϊκή συγκυρία προκειμένου να επανέλθει στο προσκήνιο. Η γενοκτονία στη Γάζα, ο πόλεμος στον Λίβανο, τα πυραυλικά πλήγματα κατά του Ιράν, διαμόρφωναν νέα δεδομένα. Και η ολοκληρωτική πτώση του καθεστώτος Άσαντ έπαιρνε πια στρατηγική διάσταση για τα επόμενα βήματα.
Η αμερικάνικη έγκριση για την επιτάχυνση των εξελίξεων δεν αφορούσε βέβαια αποκλειστικά τα ισραηλινά συμφέροντα στην περιοχή. Η πτώση του Άσαντ θα ήταν ισχυρό πλήγμα ταυτόχρονα στο Ιράν και τη Ρωσία. Θα σηματοδοτούσε μια ανέξοδη ρεβάνς στην προηγούμενη επιτυχία της Ρωσίας, να στηρίξει το καθεστώς Άσαντ που κλυδωνιζόταν από τον ISIS (που επίσης στηρίχθηκε στα πρώτα βήματά του από τις ΗΠΑ), και να διευρύνει το κύρος και την επιρροή της στη Μέση Ανατολή και την Αφρική.
Να σημειωθεί εδώ ότι το «πράσινο φως» των ΗΠΑ είχε, όπως φαίνεται, τη στήριξη τόσο της απερχόμενης διοίκησης Μπάιντεν όσον και του νέου προέδρου των ΗΠΑ. Η δήλωση Τραμπ στην καρδιά των εξελίξεων, ότι οι ΗΠΑ δεν ανακατεύονται στον πόλεμο της Συρίας γιατί «δεν είναι δικός τους πόλεμος» περιέχει, ταυτόχρονα με τις υψηλές δόσεις κυνισμού, την ικανοποίηση της λογικής Τραμπ για ελαχιστοποίηση του οικονομικού κόστους εμπλοκής των ΗΠΑ σε περιφερειακούς πολέμους.
Η παράδοση της Συρίας σε αντιμαχόμενες φατρίες τζιχαντιστών συνδυάζεται και με μια τριπλή κατοχή: των ΗΠΑ στα βορειοανατολικά, της Τουρκίας στα δυτικά και το κέντρο, και του Ισραήλ στο νότο. Και έπεται συνέχεια…
Πρόσκαιρη Τουρκο-Ισραηλινή συνεργασία
Με αυτά τα δεδομένα όλοι στηρίχθηκαν, σε αυτή τη φάση, στον επιθετικό επεκτατισμό της Τουρκίας του Ερντογάν. Η Άγκυρα, από τη συμφωνία από της Αστάνα μεταξύ Ρωσίας-Ιράν-Τουρκίας, είχε τον απόλυτο έλεγχο της περιοχής του Ιντλίμπ στη Συρία. Εκεί στοιβάζονταν τα απομεινάρια του ISIS και των τζιχαντιστικών οργανώσεων-φατριών μετά το τέλος της πρώτης φάσης του πολέμου στη Συρία. Όλα αυτά τα χρόνια όλοι, σε Ανατολή και Δύση, γνώριζαν ότι η Άγκυρα παρείχε οικονομική βοήθεια, στρατιωτική εκπαίδευση και εξοπλισμό σε ισχυρά τμήματα αυτών των ακραίων ισλαμιστικών οργανώσεων. Στην πραγματικότητα, κατέχοντας ένα σημαντικό τμήμα συριακών εδαφών στα νότια σύνορά της και ενισχύοντας την επιρροή της στο Ιντλίμπ, η Τουρκία έπαιζε σημαντικό ρόλο στη «σταθερότητα» της Συρίας. Η Άγκυρα προσπάθησε να επιβληθεί στο καθεστώς Άσαντ προτείνοντας διαπραγματεύσεις για τον από κοινού καθορισμό του μέλλοντος της Συρίας. Και όσο ο Άσαντ απέρριπτε την «ευγενική» προσφορά, τόσο έφερνε πιο κοντά την επόμενη μέρα…
Η ευκαιρία δόθηκε την επομένη της κατάπαυσης του πυρός μεταξύ Ισραήλ και Χεζμπολά στον Λίβανο, και στηρίχθηκε στην εκτίμηση ότι η Συρία ήταν πλήρως αποδυναμωμένη, ενώ η Ρωσία και το Ιράν δυσκολεύονταν να προσφέρουν περαιτέρω στήριξη. Υπό αυτά τα δεδομένα, οι φιλότουρκοι τζιχαντιστές έκαναν παρέλαση μέχρι τη Δαμασκό, για να ακολουθήσουν τα τουρκικά τανκς – που ουσιαστικά κατέλαβαν όλη τη Βορειοδυτική και Κεντρική Συρία. Έχοντας έτσι η Άγκυρα αποκαταστήσει ισχυρό λόγο για την επόμενη μέρα στη Συρία, στρέφει τώρα το ενδιαφέρον της στη Βορειανατολική Συρία, η οποία ελέγχεται από τους –στηριζόμενους από τις ΗΠΑ– Κούρδους αντάρτες. Οι αψιμαχίες και οι συγκρατημένοι προς ώρας βομβαρδισμοί έχουν ξεκινήσει, υποσημειώνοντας ότι στρατηγικός στόχος της Τουρκίας είναι η ανατίναξη κάθε σχεδίου δημιουργίας κρατικής οντότητας από τους Κούρδους. Σχέδιο που υποστηρίζεται τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από το Ισραήλ, και προδιαγράφει την επόμενη φάση του δράματος όχι μόνο της Συρίας, αλλά ολόκληρης της Μέσης Ανατολής.
Με την (προσωρινή) έγκριση του Ισραήλ
Το σχέδιο γκρεμίσματος του καθεστώτος Άσαντ και της αξιοποίησης της Τουρκίας σε αυτό, είχε την απόλυτη έγκριση του Ισραήλ. Αδιάψευστος μάρτυρας, οι επαφές των επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών των δύο χωρών λίγες μέρες πριν την επέλαση των τζιχαντιστών στη Συρία. Διότι η διάλυση και ο έλεγχος της Συρίας εξασφάλιζε μια μεγάλη αποδυνάμωση του Ιράν, στρατηγικού αντίπαλου του Ισραήλ, και κυρίως κατέληγε σην ανατίναξη του «συριακού διαδρόμου», που συνέδεε την Τεχεράνη με τη Χεζμπολά. Οι –δημόσια εκφρασμένοι– σχεδιασμοί του Ισραήλ επιθυμούν βέβαια και μια αντίστοιχη συρρίκνωση της Τουρκίας μέσω της δημιουργίας κουρδικού κρατιδίου στο βορρά της σημερινής Συρίας. Προϋπόθεση ενός τέτοιου σχεδίου ήταν αναμφισβήτητα η απομάκρυνση Άσαντ και ο διαμελισμός της Συρίας, που σε αυτή τη φάση συνέπιπτε με τις προθέσεις τις Άγκυρας.
Μέχρι όμως να διαμορφωθούν οι όροι της επόμενης αναμέτρησης, το Ισραήλ δεν μένει αμέτοχο. Όσο προχωρούσαν οι τζιχαντιστές στη Συρία, ο ισραηλινός στρατός εισέβαλε από την πλευρά του στο νότιο τμήμα της χώρας, παραβιάζοντας τις συμφωνίες του 1974. Δημοσιογραφικές πληροφορίες αναφέρουν ότι ο ισραηλινός στρατός βρίσκεται πλέον 20 χιλιόμετρα έξω από τη Δαμασκό. Ταυτόχρονα το Τελ Αβίβ εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση με αεροπορικούς βομβαρδισμούς που διέλυσαν όλες τις υποδομές και τις αποθήκες του συριακού στρατού και βύθισαν το σύνολο του στόλου της χώρας με πρόσχημα την διασφάλιση της ασφάλειας του Ισραήλ…
Εδώ δεν έχουμε απλά την ωμή παραβίαση κάθε έννοιας διεθνούς δικαίου, υπό τα απαθή βεβαίως βλέμματα του Δυτικού κόσμου και της Ευρώπης. Έχουμε τη συντονισμένη προσπάθεια διαμελισμού μιας χώρας και την παράδοσή της σε ορδές τζιχαντιστών, μαζί με την εισβολή Τουρκίας και Ισραήλ και τη στρατιωτική κατοχή τμημάτων της Συρίας, ως εξασφάλιση θέσεων για τα επόμενα βήματα των σχεδιασμών. Έτσι η Συρία που γνωρίζαμε παραδίδεται σε ένα χάος αντίστοιχο με αυτό της Λιβύης. Με τη διαφορά ότι η παράδοσή της σε αντιμαχόμενες φατρίες συνδυάζεται και με μια τριπλή κατοχή: των ΗΠΑ στα βορειοανατολικά, της Τουρκίας στα δυτικά και το κέντρο, και του Ισραήλ στο νότο. Και έπεται συνέχεια…
Σε δυσμενή θέση Ρωσία και Ιράν
Η Μόσχα και η Τεχεράνη βρίσκονται στην πλευρά των χαμένων σε αυτή τη φάση των εξελίξεων στη Συρία. Στα εύλογα ερωτηματικά συγκαταλέγεται το εάν γνώριζαν, ή εάν ήταν σε θέση να προβλέψουν και να αποτρέψουν τις εξελίξεις στη Συρία. Πολύ περισσότερο όταν πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε ένας στενός τους «συνεργάτης», η Τουρκία, με την οποία από κοινού είχαν συμφωνήσει ότι θα παίξει ιδιαίτερο ρόλο εξασφάλισης της σταθερότητας της Συρίας.
Από το αποτέλεσμα όμως εύλογα μπορεί κάποιος να συμπεράνει ότι το Ιράν χάνει σημαντικό μέρος του στρατηγικού βάθους που εξασφάλιζε η Συρία στη χώρα. Το σιιτικό τόξο, Τεχεράνη-Συρία-Χεζμπολά, δέχεται ισχυρό πλήγμα. Μαζί με αυτό αποδυναμώνεται συνολικά ο λεγόμενος «άξονας της Αντίστασης» και η επιρροή του στο μουσουλμανικό κόσμο, που αποτελούσαν κρίσιμα μεγέθη για την ασφάλεια της χώρας. Η φανερή αδυναμία αποτροπής των εξελίξεων και η σχετικά γοργή αναγνώριση των τετελεσμένων δημιουργούν ταυτόχρονα ερωτηματικά για τη σοβαρότητα των πληγμάτων που υπέστη το Ιράν από το Ισραήλ, κυρίως όμως για τη σταθερότητα της εσωτερικής πολιτικής κατάστασης – με γνωστή την πρόθεση του νέου προέδρου να κάνει ανοίγματα στη Δύση και τις ασφυκτικές πιέσεις προσαρμογής που ασκούνται από ΗΠΑ και Ε.Ε.
Αντίστοιχα πλήγματα έχει υποστεί και η Ρωσία. Οι εξελίξεις στη Συρία σηματοδοτούν μια σημαντική υποχώρηση από όσα είχε καταφέρει η Μόσχα στο πρόσφατο παρελθόν με τη στήριξη του καθεστώτος Άσαντ στο πόλεμο με τον ISIS. Τώρα διακυβεύεται η συνέχιση της ύπαρξης των στρατιωτικών της βάσεων στη Συρία, δηλαδή –όσο και να αναζητούνται εναλλακτικές λύσεις– η παρουσία του ρωσικού ναυτικού στη Μεσόγειο. Το χειρότερο όμως πλήγμα για τη Ρωσία αφορά τη μείωση του κύρους και της επιρροής της στις χώρες της Μέσης Ανατολής, δηλαδή επιτυχιών που είχαν κατακτηθεί με πολύ κόπο. Η γρήγορη αναγνώριση της συριακής αντιπολίτευσης από τη Μόσχα μαρτυρά την πεποίθηση της ηγεσίας της ότι δεν υπήρχε κανένα περιθώριο, ούτε χρονικό ούτε στρατιωτικό, για συνέχιση της υποστήριξης του Άσαντ.
Η διακριτική σιωπή της Κίνας για τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, όπως και η διαφοροποίησή της για τη συνέχιση του πολέμου στην Ουκρανία, είναι λογικό να έπαιξαν το ρόλο τους στις αποφάσεις της Μόσχας. Άλλωστε ο ίδιος ο πόλεμος στην Ουκρανία δεσμεύει σημαντικές δυνάμεις σε προσωπικό και πόρους της Ρωσίας, και δεν επιτρέπει παρακινδυνευμένες αντιδράσεις. Η άμεση εμπλοκή της Ουκρανίας στη στήριξη των τζιχαντιστών επέβαλε να εξεταστεί το εύρος και η συνέχεια της συνάντησης των δύο πολεμικών συγκρούσεων. Και όλα αυτά απαιτούσαν, από ό,τι φαίνεται, αυτοσυγκράτηση.
Έτσι οι πιέσεις της Μόσχας, από την πρώτη στιγμή, στράφηκαν στην εξασφάλιση εγγυήσεων για την ακεραιότητα των 900 περίπου στρατιωτικών της που βρίσκονται διάσπαρτοι στη Συρία, και βέβαια της ασφάλειας των βάσεών της. Είναι χαρακτηριστικό ότι άμεσα συγκλήθηκε τριμερής συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών Ρωσίας-Ιράν-Τουρκίας στην Ντόχα, με αποκλειστικό αντικείμενο τις εξελίξεις στη Συρία. Δεν υπήρξαν, τουλάχιστον δημόσια, κατηγορίες σε βάρος της Τουρκίας για τον ρόλο της στη Συρία: όλες οι πλευρές προτίμησαν να αναζητήσουν ένα πλαίσιο αμοιβαίων συμβιβασμών, γνωρίζοντας ότι οι στρατηγικές τους διαφορές υπάρχουν, και αργά ή γρήγορα δεν θα μπορούν να συγκαλυφθούν
Καζάν – Τραμπ – Ντόχα
Μοιάζει αδύνατο να κατανοηθούν οι διεθνείς εξελίξεις και τα δραματικά γεγονότα στη Μέση Ανατολή αν η ματιά δεν στραφεί στα μεγάλα γεγονότα που χαρακτηρίζουν την εποχή μας, όπως είναι η επανεκλογή του Τραμπ, η ανάδειξη των BRICS+ και οι περιφερειακές συνεργασίες εν μέσω ανταγωνισμών.
- Η επανεκλογή Τραμπ μαρτυρά τον βαθύ διχασμό στην καρδιά του Δυτικού κόσμου. Ταυτόχρονα αναδεικνύει ότι η διαμάχη για την αναδιάρθρωση και την ανάταξη της αμερικάνικης οικονομίας, η υπέρβαση της αποδυνάμωσης συνολικά του Δυτικού στρατοπέδου, δεν σημαίνει περιορισμό της επιθετικότητας της υπερδύναμης και των συμμάχων της, ούτε περιορισμό και αυτοσυγκράτηση των προσπαθειών ελέγχου των παγκόσμιων εξελίξεων.
- Οι BRICS από την άλλη πλευρά επιβεβαιώνονται ως μία αναδυόμενη δύναμη που συσπειρώνει ένα σημαντικό τμήμα του παγκόσμιου Νότου. Παρά την έλλειψη συνοχής στο εσωτερικό τους και τις υπαρκτές διαφορές τους, σηματοδοτούν δυνατότητες μιας διαφορετικής πορείας των διεθνών εξελίξεων, η οποία θα αμφισβητεί την παντοδυναμία της Δύσης. Αυτό το ανταγωνιστικό δίπολο ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή διαπερνά τις παγκόσμιες εξελίξεις, και βρίσκεται άμεσα παρόν σε όλες τις διενέξεις που έχουν εκδηλωθεί σήμερα – και πιθανότατα θα δυναμώσουν στο άμεσο μέλλον.
- Όσο η παγκόσμια σκηνή θα καθορίζεται από την αποδυνάμωση της Δύσης και την ανάδυση των BRICS, θα βρίσκουν έδαφος και θα αναπτύσσονται πρόσκαιρες και εύθραυστες ισορροπίες μεταξύ των κοσμοκρατορικών και περιφερειακών δυνάμεων. Οι τελευταίες, έχοντας ιδιαίτερες φιλοδοξίες και βλέψεις, θα ελίσσονται σε μια περίοδο έλλειψης ισορροπίας και θα πυροδοτούν τις εξελίξεις. Οι συμφωνίες της Αστάνα και πιο πρόσφατα της Ντόχα αποτελούν έκφραση αυτής της ιδιαιτερότητας. Τέτοιες προσωρινές συνεργασίες αποτελούν έκφραση ενός ακόμα πιο αποσταθεροποιημένου συστήματος διεθνών σχέσεων, και φυσικά συνιστούν ένα μεγάλο κίνδυνο για την παγκόσμια ειρήνη.
Δηλώσεις βασικών δυνάμεων στην κρίση της Συρίας
- «Η ισραηλινή πολεμική αεροπορία προχώρησε σε πλήγματα κατά των στρατιωτικών δυνατοτήτων της Συρίας, με σχεδόν 400 πλήγματα που πραγματοποιήθηκαν τις τελευταίες 48 ώρες. Το Ναυτικό, η Πολεμική Αεροπορία και το δίκτυο αεράμυνας της Συρίας έχουν στοχοποιηθεί ή σχεδόν διαλυθεί, με σχεδόν όλα τα αεροσκάφη, τα ελικόπτερα και τα αμυντικά συστήματα να έχουν καταστραφεί τις τελευταίες 48 ώρες».
(Al Manar, τηλεοπτικό κανάλι προσκείμενο στη Χεζμπολά του Λιβάνου)
- «Παρακολουθούμε με μεγάλη ανησυχία την προδοτική ισραηλινή επίθεση κατά της Συρίας, συμπεριλαμβανομένης της κατάληψης νέων περιοχών και χωριών, καθώς και την εντατικοποίηση των επιθετικών αεροπορικών επιδρομών του Ισραήλ κατά της πόλης της Δαμασκού. Καταδικάζουμε και καταγγέλλουμε αυτήν την εγκληματική σιωνιστική επίθεση κατά της Συρίας. Η επίθεση αυτή αποτελεί κατάφωρη παραβίαση της κυριαρχίας της Συρίας και μια απροκάλυπτη επίθεση στο έδαφος και τις ζωτικές εγκαταστάσεις της. Στοχεύει στην επιβολή μιας νέας πραγματικότητας, εκμεταλλευόμενη τις δύσκολες συνθήκες που βιώνει η χώρα».
(ανακοίνωση του κόμματος Ανσαρουλά, που κυβερνά την Υεμένη)
- Το Υπουργείο Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας κατήγγειλε τις ισραηλινές ενέργειες, λέγοντας ότι επιβεβαιώνουν «τη συνεχή παραβίαση των κανόνων του διεθνούς δικαίου από το Ισραήλ και την αποφασιστικότητά του να σαμποτάρει τις πιθανότητες της Συρίας να αποκαταστήσει την ασφάλεια, τη σταθερότητα και την εδαφική της ακεραιότητα». Το Ιράκ καταδίκασε επίσης την ισραηλινή επίθεση ως «σοβαρή παραβίαση του διεθνούς δικαίου».(ανακοινώσεις των κυβερνήσεων της Σ. Αραβίας και του Ιράκ)
