Σύμφωνο συμφιλίωσης Φατάχ-Χαμάς: Προοπτικές και προκλήσεις

Του Nassar Ibrahim.
Μετά από τέσσερα χρόνια συζητήσεων, μόλις την προηγούμενη εβδομάδα η Φατάχ και η Χαμάς συμφώνησαν να συμφιλιωθούν. Τι σημαίνει αυτή η συμφωνία και ποιες είναι οι προοπτικές και οι προκλήσεις που θα παρουσιαστούν σε τοπικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο;

Με τη διαμεσολάβηση της αιγυπτιακής κυβέρνησης, οι δύο παρατάξεις, ανάμεσα σε άλλα, συμφώνησαν να σχηματιστεί μια προσωρινή κυβέρνηση τεχνοκρατών, να γίνουν εκλογές μέσα στο χρόνο και να υπάρξει κοινή ευθύνη για τις παλαιστινιακές δυνάμεις ασφαλείας. Επίσης, υποσχέθηκαν πως θα απελευθερωθούν οι Παλαιστίνιοι πολιτικοί κρατούμενοι που κρατούνται από την Παλαιστινιακή Αρχή (Π.Α.) στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα.
Ο Πρόεδρος της Π.Α., Muhmoud Abbas, ο αρχηγός της Χαμάς Khaled Mashaal και ο πρωθυπουργός Ismail Haniyeh θα επισκεφτούν το Κάιρο μέσα στην εβδομάδα για την τελική υπογραφή των συμφωνιών.
Πολλές ερωτήσεις προκύπτουν για την συμφωνία συμφιλίωσης, για το νόημα, τις προοπτικές και τις προκλήσεις που μπορεί να προκύψουν.

Γιατί η συμφωνία συμφιλίωσης επιτεύχθηκε τώρα, μετά από τόσα χρόνια;
Υπάρχουν τέσσερις κύριοι λόγοι πίσω από τη συγκυρία της συμφωνίας:

1) Η αποτυχία της ειρηνευτικής διαδικασίας υπό την αιγίδα του Κουαρτέτου: Στις 27 Νοεμβρίου, μετά το Συνέδριο της Ανάπολις, δημοσιεύθηκε ένα κοινό κείμενο κατανόησης για τις διαπραγματεύσεις από τον πρόεδρο της Π.Α. Mahmoud Abbas και τον τότε Ισραηλινό πρωθυπουργό Ehud Olmert, που το υποστήριζαν οι ΗΠΑ, το Κουαρτέτο και άλλοι διεθνείς συμμετέχοντες. Το κείμενο είχε σκοπό να ανοίξει τον δρόμο των διαπραγματεύσεων για τη λύση των δύο κρατών.
Η Ανάπολις από μόνη της ήταν μια αντίδραση της διεθνούς κοινότητας προς τη Χαμάς και την ανάληψη του ελέγχου της Λωρίδας της Γάζας το 2007, μετά την νίκη της τελευταίας στις κοινοβουλευτικές εκλογές το 2006. Στόχος της ήταν να δώσει το πλαίσιο των διαπραγματεύσεων και να υποστηρίξει οικονομικά την οικοδόμηση του παλαιστινιακού κράτους μέσα από το Σχέδιο Μεταρρύθμισης και Ανάπτυξης της Παλαιστίνης (PRDP).
Καμία από τις πολιτικές υποσχέσεις της Ανάπολις δεν επιτεύχθηκε, ενώ το Ισραήλ συνέχισε την επέκταση των εποικισμών και τους περιορισμούς σε όλη τη Δυτική Όχθη. Οι ΗΠΑ, η Ε.Ε. και το Κουαρτέτο προσπάθησαν να καλύψουν το πάγωμα της πολιτικής διαδικασίας με την οικονομική βοήθεια και με συζητήσεις για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, όμως δεν δούλεψε. Το βέτο των ΗΠΑ το Φεβρουάριο του 2011 στο ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, που καταδίκαζε τους ισραηλινούς εποικισμούς στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, οδήγησε στο σχεδιασμό ενός ψηφίσματος που να ταιριάζει απόλυτα στην πολιτική των ΗΠΑ και ήταν μεγάλη απογοήτευση για τους Παλαιστίνιους.
Θα αντιδράσει η διεθνής κοινότητα στην συμφωνία συμφιλίωσης, όπως έκανε και στις παλαιστινιακές δημοκρατικές εκλογές τον Ιανουάριο του 2006, μποϋκοτάροντας και καταδικάζοντας; Ο Λευκός Οίκος ανακοίνωσε ότι υποστηρίζει τη συμφιλίωση των Παλαιστινίων που «προάγει την ειρηνευτική διαδικασία» και ότι «κάθε παλαιστινιακή κυβέρνηση πρέπει να αποδεχτεί τις αρχές του Κουαρτέτου… και να πράττει σύμφωνα με τις υπογραφόμενες συμφωνίες». Πολλά από τα μέλη του συνεδρίου ανακοίνωσαν τις προθέσεις τους να σταματήσουν την οικονομική βοήθεια της Π.Α., αν σχηματιστεί μια κυβέρνηση με τη Φατάχ και τη Χαμάς.

2. Οι αραβικές επαναστάσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη: Οι πολιτικές επαναστάσεις στον αραβικό κόσμο, ειδικά στην Αίγυπτο, συνέβαλαν στη συγκυρία της συμφιλίωσης της προηγούμενης εβδομάδας. Η Φατάχ κατάλαβε ότι η ισορροπία δυνάμεων στη Μέση Ανατολή αλλάζει και ότι η σημερινή Αίγυπτος βγαίνει από τη σκιά του Μουμπάρακ και διεκδικεί πίσω τον ιστορικό της ρόλο ως ηγέτιδα μέσα κι έξω από τον αραβικό κόσμο. Δεν είναι σύμπτωση ότι η Αίγυπτος έφερε τη συμφιλίωση της Φατάχ και της Χαμάς. Μια επιπλέον ένδειξη της εξελισσόμενης νέας αιγυπτιακής πολιτικής είναι και η ανακοίνωση την προηγούμενη εβδομάδα πως θα ανοίξει μόνιμα πια το πέρασμα της Ράφα στα σύνορα της Αιγύπτου με τη Γάζα και ότι θα επανεξετάσει την τιμή του φυσικού αερίου με το Ισραήλ.

3. Η πίεση στους δρόμους της Παλαιστίνης προς τη Φατάχ και τη Χαμάς: Μετά την αποτυχία του ΟΗΕ και του Κουαρτέτου να ηγηθούν μιας ειρηνευτικής διαδικασίας και ειδικά μετά τη φιλοδοξία και την ελπίδα που γεννήθηκε μετά τις αραβικές εξεγέρσεις, η παλαιστινιακή κοινή γνώμη εκφράζει πια ανοιχτά την αντίθεσή της στην τρέχουσα πολιτική κατάσταση και στις κατευθύνσεις της Π.Α. στη Ραμάλα, όπως και για τις πολιτικές της στη Γάζα. Αυτό προφανώς επηρεάζει κάποιες φωνές μέσα στη Φατάχ, όπου ένας μεγάλος πλέον αριθμός αυτών, καταλαβαίνει πως το κίνημα κυνηγάει ένα θαύμα για την ειρήνη, πίσω από τις ΗΠΑ και το Κουαρτέτο. Και η Χαμάς, μετά από τέσσερα χρόνια αποκλεισμού και χάνοντας την υποστήριξή της μέσα στην Λωρίδα της Γάζας, δέχεται την πίεση και απομονώνεται όλο και περισσότερο στη Γάζα. Δεν μπορεί να παραβλέψει, επίσης, τις αλλαγές στην περιοχή και ειδικά στην Αίγυπτο.

4. Η αδιαλλαξία του Ισραήλ: Από όταν έγινε για δεύτερη φορά πρωθυπουργός, ο Netanyahu δεν έχει προχωρήσει σε καμία δέσμευση που να αφορά την ειρηνευτική διαδικασία και την εκπλήρωση των δικαιωμάτων των Παλαιστινίων, ενώ αρνείται να παγώσει την επέκταση των εποικισμών προκειμένου να αρχίσουν ξανά οι διαπραγματεύσεις ή να εξασφαλίσει τα δικαιώματα των Παλαιστινίων. Σε απάντηση στο σύμφωνο συμφιλίωσης, ο Netanyahu θυμήθηκε ξαφνικά την ειρηνευτική διαδικασία, ενάντια στην οποία είχε ενεργήσει, ανακοινώνοντας ότι η Π.Α. πρέπει να διαλέξει ανάμεσα «στην ειρήνη με το Ισραήλ ή με τη Χαμάς». Ο Πρόεδρος Αμπάς ανταπάντησε πως ο Netanyahu πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στην ειρήνη και τους εποικισμούς.

Πώς το σύμφωνο συμφιλίωσης θα αλλάξει την τρέχουσα κατάσταση;

1. Θα οδηγήσει η συμφωνία σε καθαρές πολιτικές στρατηγικές; Αν το σύμφωνο καταλήξει να είναι ένα είδος «συμβιβασμού», που θα διατηρεί το ίδιο χαμηλό επίπεδο προσδοκιών και πιθανοτήτων που έχουν κληροδοτηθεί από την ειρηνευτική διαδικασία, τότε η εσωτερική πολιτική κρίση θα επιστρέψει πολύ γρήγορα.
Πώς μπορεί αυτό το σύμφωνο να προωθήσει τα εθνικά δικαιώματα των Παλαιστινίων, ενώ θα ενισχύει το ζήτημα της αντίστασης και της εθνικής απελευθέρωσης; Κατά συνέπεια, μένει να δούμε αν το σύμφωνο συμφιλίωσης μπορεί να μεταμορφωθεί σε μια θετική δύναμη για αλλαγή και να μην είναι απλά μια μορφή διαμαρτυρίας ενάντια στο Ισραήλ και τις ΗΠΑ.
Η συμμετοχή των προοδευτικών πολιτικών δυνάμεων, των κοινωνικών ομάδων και κινημάτων είναι ιδιαίτερα κρίσιμη σε αυτό το στάδιο. Αυτές οι ομάδες μπορούν να συνεισφέρουν θετικά στη δημιουργία ενός καθαρού πολιτικού προγράμματος, με περιεχόμενο που θα είναι κοντά στις πλατιές μάζες της παλαιστινιακής κοινωνίας. Ελπίζουμε ότι η Φατάχ και η Χαμάς δεν θα επαναλάβουν το λάθος της Συμφωνίας της Μέκκας, όπου καμία άλλη ομάδα δεν ερωτήθηκε και δεν μπλέχτηκε στη διαδικασία και οδήγησε σε μια συμφωνία που δεν είχε συνάφεια και τελική εφαρμογή.

2. Θα αλλάξει η πολιτική δομή της Παλαιστίνης; Η αξιολόγηση του συμφώνου συμφιλίωσης και οι προοπτικές του, θα είναι πιο εύκολη όταν καταλάβουμε ότι οι πολιτικές δυνάμεις της Παλαιστίνης σκοπεύουν να αλλάξουν την πολιτική δομή. Αυτή η αλλαγή θα περιελάμβανε μια γενική ανασυγκρότηση της PLO και του διαχωρισμού των πολιτικών δυνάμεων και ομάδων που ενεργούν για την απελευθέρωση.
Πιστεύουμε πως οι παλαιστινιακές πολιτικές παρατάξεις γενικά και ειδικά η Φατάχ με τη Χαμάς, πρέπει τώρα να αρχίσουν μια περιεκτική κοινωνική και πολιτική διαδικασία, που θα είναι συνδεδεμένη πρωτίστως και κυρίως με τα παλαιστινιακά δικαιώματα. Το νέο σκηνικό απαιτεί την οικοδόμηση μιας νέας πολιτικής στρατηγικής, που θα βασίζεται σε μια κριτική αναθεώρηση των Συμφωνιών του Όσλο και τα 15 χρόνια χαμένου χρόνου. Η προηγούμενη διαδικασία απέτυχε και όσοι μιλούν για τη συνέχισή της, είναι μη ρεαλιστές και βάζουν σε κίνδυνο όλους στην περιοχή. Η ειρήνη μπορεί να επιτευχθεί με την συνεχιζόμενη παλαιστινιακή αντίσταση και δυναμώνοντας την παλαιστινιακή θέση με συμμαχίες στους αραβικούς λαούς και όχι με τα αραβικά καθεστώτα.
Πρέπει να σταλεί ένα ξεκάθαρο μήνυμα στην διεθνή κοινότητα, ειδικά στην Ε.Ε. και τις ΗΠΑ, ότι η συνεχόμενη ρητή και σιωπηρή υποστήριξή τους στο Ισραήλ και τις αποικιοκρατικές πολιτικές του, δεν θα φέρει την ειρήνη και τη σταθερότητά στην Μέση Ανατολή, αλλά νέους πολέμους και συγκρούσεις. Η ειρήνη πρέπει να χτιστεί οπωσδήποτε πάνω σε θεμέλια δικαιοσύνης και με τον τερματισμό της κατοχής. Γι’ αυτό οι δυτικές δυνάμεις πρέπει να ενεργήσουν ενάντια στις ισραηλινές πολιτικές και στα πολυάριθμα εμπόδια που βάζει το Ισραήλ στην ειρηνευτική διαδικασία, ειδικά για τα θέματα της Ιερουσαλήμ, των Παλαιστινίων προσφύγων, των πολιτικών κρατουμένων, το τείχος του Απαρτχάιντ, τα σημεία ελέγχου κ.λπ.
Χωρίς την άμεση αντιμετώπιση αυτών των θεμάτων μέσα στο νομικό πλαίσιο του διεθνούς δικαίου, οποιαδήποτε συνομιλία για ειρήνη, θα θεωρηθεί από τους Παλαιστίνιους και τον αραβικό κόσμο ως εξαπάτηση. Φτάνουν όμως τα ψέματα. Οι Ισραηλινοί ζητούν ειρήνη με τους Παλαιστίνιους -και όχι κολακευτικές δηλώσεις από τα μέλη του αμερικανικού κογκρέσου ή από ομάδες στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική- για να ζήσουνε με ειρήνη και ασφάλεια ως κομμάτι της Μέσης Ανατολής. Η ειρήνη είναι απαραίτητη και όπως μας δείχνει η Αραβική Μέση Ανατολή, ένας άλλος κόσμος είναι πιθανός.

Στις 3 Μαΐου στο Κάιρο έγινε η συνάντηση για την παλαιστινιακή εθνική συμφιλίωση. Ο Μαχμούν Αμπάς έδωσε τα χέρια με τον ηγέτης της Χαμάς, Χάλεντ Μεσάλ και τον πρωθυπουργό, Ισμαήλ Χανίγιε. Στη συνάντηση συμμετείχαν ακόμα εκπρόσωποι από 13 Παλαιστινιακές παρατάξεις. Εκεί προσδιορίστηκε ότι η PLO, στην οποία η Χαμάς δεν συμμετέχει, θα παραμείνει υπεύθυνη για τις διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ. Η συμφωνία έδωσε ανάσα αισιοδοξίας στους Παλαιστίνιους, εξόργισε το Ισραήλ που αποφάσισε να παρακρατά εκδικητικά τους δασμούς που συλλέγει από τις εισαγωγές στα Παλαιστινιακά εδάφη και έκανε τις ξένες κυβερνήσεις να συζητούν για άλλη μια φορά αν η Χαμάς θα αναγνωρίσει το Ισραήλ σαν εβραϊκό κράτος.

Σχόλια