Πού αποσκοπούν οι πανευρωπαϊκές αλλαγές στο σύστημα διδασκαλίας
Του Βύρωνα Λάμπρου*
«Όχι! Δεν είναι η χειρωνακτική επιδεξιότητα,
μονάχα η σκέψη κάνει τον άνθρωπο.
Το όργανο της απολύτρωσης δεν είναι το χέρι, αλλά το μυαλό,
και το μυαλό δε ζει παρά μόνο με τη μόρφωση.
Η επίθεση σε αυτή τη μάνα τροφό της σκέψης
είναι μια επίθεση κατά του όντος που σκέφτεται αυτόβουλα,
ένα κοινωνικό έγκλημα.»
Louis Auguste Blanqui
«Που είναι η σοφία που χάσαμε στη γνώση; Που είναι η γνώση που χάσαμε στην πληροφορία;»
T.S Eliot
Το σύστημα που βασίζεται στα μαθήματα –μια ώρα ιστορία, μια ώρα γεωγραφία κ.λπ.– είναι ήδη παρελθόν στα Λύκεια της Φιλανδίας. Τη θέση του πήρε αυτό που ειδικοί ονομάζουν «διδασκαλία φαινομένων ή θεμάτων». «Πρόκειται για μια σημαντική αλλαγή και είμαστε ακόμα στην αρχή» (Liisa Pohjolainen, υπεύθυνη εκπαίδευσης νέων και ενηλίκων στο Ελσίνκι).
Μάλιστα, προβλέπεται ένα μικρό bonus στον μισθό όσων εκπαιδευτικών συμφωνήσουν να συμμετάσχουν σ’ αυτό το νέο πρότυπο διδασκαλίας.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουν συγκεντρωθεί τα τελευταία δύο χρόνια, όταν άρχισαν σταδιακά οι αλλαγές, τα αποτελέσματα των μαθητών σε εξετάσεις έχουν βελτιωθεί.
Αν σας έρχονται στο νου τα σχέδια του νέου υπουργού (αλλά και των προηγούμενων), έχετε δίκιο. Στόχος πανευρωπαϊκός είναι η κατάργηση των μαθημάτων και η αντικατάστασή τους από θέματα. Ξεκίνησε η όλη διαδικασία με τις ημέρες αθλητικών εκδηλώσεων, bullying, αντιρατσισμού, επεκτείνεται τώρα σε εβδομαδιαία βάση με τη θεματική εβδομάδα σε ζητήματα διατροφής, εθισμού εξαρτήσεων και έμφυλων ταυτοτήτων. Και όπως αναφέρεται στη σχετική εγκύκλιο, μετά από την αξιολόγησή της, θα ακολουθήσουν και άλλες.
Ταυτόχρονα, στο Λύκειο εισάγονται οι «δημιουργικές» εργασίες υποχρεωτικά στην Α’ και Β’, προαιρετικά στη Γ’ για φέτος.
Ένα στοιχείο είναι η αύξηση της δουλειάς. Και καλώς αντιδρούν οι εκπαιδευτικοί. Αλλά δεν είναι το μόνο και δεν είναι το κυριότερο. Από την άλλη, προβάλλεται σαν πανάκεια η επιμόρφωση. Οι εκπαιδευτικοί δεν γνωρίζουν. Άρα το όλο θέμα θα αντιμετωπιστεί επιδερμικά. Η επιστημονική προσέγγιση λείπει. Δεν φαίνεται να είναι πρόβλημα ότι το κάθε μάθημα κόβεται και ράβεται κατά βούληση.
Θέμα και θέαμα
Πριν από χρόνια γινόταν αναφορά σε κάποια απόφαση της ΕΕ περί πιστωτικών μονάδων στα πανεπιστήμια. Ο φοιτητής «έχτιζε» το πτυχίο του μέσα σε ένα ενιαίο χώρο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και έρευνας. Τώρα βλέπουμε την επέκταση αυτού του χτισίματος και στη βασική εκπαίδευση.
Όπως δήλωσε ο υπουργός παιδείας της Φινλανδίας, κάποιοι μαθητές θα αναλαμβάνουν ένα θέμα για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και θα το προσεγγίζουν από ιστορική, γεωγραφική και μαθηματική άποψη. Κάποιοι άλλοι θα ασχολούνται με άλλο θέμα. Επομένως είναι πιθανόν να μη μαθαίνουν τίποτα για τον Β’ΠΠ. Οι όποιες πληροφορίες θα έρχονται από το διαδίκτυο, όπου γνωρίζουμε τι κυκλοφορεί και πόσο αξιόπιστες είναι.
Το νέο πλαίσιο σπουδών σκοντάφτει στην άρνηση μεγάλου μέρους των εκπαιδευτικών που αντικρίζουν τη διάλυση της παιδείας. Το υπουργείο με καρότο (bonus – μέχρι και διευκολύνσεις για να «την κάνεις» μέσω συνταξιοδότησης) και μαστίγιο (όσοι δεν θέλουν θα απομακρυνθούν – εισήγηση Λιάκου, που απομακρύνθηκε αλλά, κατά δήλωσή του, το υπουργείο ακολουθεί τις απόψεις της Επιτροπής Εθνικού Διαλόγου) προωθεί την υλοποίησή του. «Προσφέρει» ένα σχολείο που θα έχει ακόμα πιο πολύ εικόνα, μαθήματα-παιχνίδια, επιλογή μαθημάτων κ.λπ. στοχεύοντας στο να κερδίσει τον μαθητόκοσμο.
Ο παραδοσιακός τρόπος εκμάθησης, που περιγράφεται περίπου ως μεσαιωνικός, αντικαθίσταται από το θέμα και το θέαμα. Η επιστημονική γνώση δίνει τη θέση της στη διαθεματικότητα και στη θεαματικότητα. Η αγνωσία, η αδυναμία ανταπόκρισης σε βασικές έννοιες των μαθητών, η απουσία ενδιαφέροντος προς το τι έχει πετύχει η κοινωνία μέσω της μάθησης, στην οποία συνέβαλαν όλες οι κυβερνήσεις τα τελευταία 20 χρόνια, αντιμετωπίζεται με έναν εκχυδαϊστικό τρόπο.
Και ποιος είναι ο νέος τρόπος; Η διεύρυνση αυτού που προώθησαν τόσα χρόνια. Οι νέοι θα έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν δεξιότητες σε κάποια θέματα και θα είναι αυτοί υπεύθυνοι για το ότι δεν πήραν βεβαιώσεις παρακολούθησης σε κάποια άλλα που ζητά η αγορά εργασίας. Στόχος, να κυνηγούν συνεχώς χαρτιά, να εμπλουτίζουν τις «γνώσεις» τους με βεβαιώσεις παρακολούθησης. Αν σας θυμίζει κάτι που κάνουν ήδη χιλιάδες διορισμένοι και πολύ περισσότερο αδιόριστοι εκπαιδευτικοί, αν σας θυμίζει την αγωνία των παιδιών σας να αποκτήσουν μια πιο σταθερή επαγγελματική σχέση, έχετε πέσει μέσα. Απλά, το κυνηγητό γενικεύεται.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού μειώνεται μέχρι εξαφάνισης. Εφόσον δεν υπάρχουν μαθήματα, γιατί το σχολείο να έχει ανάγκη από επιστήμονες με ειδικότητα που είναι απαρχαιωμένη όπως ο τρόπος παράδοσης; Τη «δουλειά» θα μπορεί να τη βγάλει και κάποιος με λιγότερα προσόντα, αλλά με την παρακολούθηση (πάντα επί αμοιβή) των απαραίτητων σεμιναρίων. Εξάλλου οι δεύτερες και τρίτες αναθέσεις δημιουργούν το κατάλληλο κλίμα, ώστε να είναι ικανός ο οποιοσδήποτε για το κάθε μάθημα.
Αλλά υπάρχει και ένα πιο ουσιαστικό ζήτημα. Αφορά τη δημιουργία μιας γενιάς αγράμματης. Σε συνδυασμό με μια χώρα υπό διάλυση, μισοαποικιακή, διαμορφώνονται όλες οι προϋποθέσεις για ένα σύνολο ατόμων και όχι για μια κοινωνία (Θάτσερ).
Υπάρχει διέξοδος;
Ούτε πίσω μπορούμε να γυρίσουμε και να αναπολούμε τις ευτυχείς ημέρες που ήμασταν εμείς οι μαθητές, ούτε σε ένα δυστοπικό μέλλον μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα επιβιώσουμε. Χρειάζεται να ξαναδούμε ζητήματα που φάνηκαν να λύθηκαν εδώ και πολλά χρόνια. Τα «ξέγνοιαστα» χρόνια.
Ο «πλουραλισμός» των μαθημάτων μέσω της απορρόφησης της ανεργίας των πτυχιούχων στην εκπαίδευση. Το χαρτί των 150 ειδικοτήτων που μας έδειχνε ο Φίλης δεν ήταν λόγια του αέρα, ανεξάρτητα στο που ήθελε να οδηγήσει την υπόθεση.
Η υπερειδίκευση έχει σχέση με τη βασική εκπαίδευση;
Ποιες γνώσεις χρειάζεται ένας σύγχρονος νέος στο δημοτικό, το γυμνάσιο, το λύκειο;
Διπλασιάζονται κάθε 5 χρόνια οι γνώσεις έλεγε η Διαμαντοπούλου. Ποιες είναι αυτές οι γνώσεις; Και αν πράγματι γίνεται αυτό, για ποιο λόγο για παράδειγμα στη Φυσική δεν μαθαίνουν τη θεωρία της σχετικότητας ή την κβαντομηχανική;
Ποιος είναι ο ρόλος των εξετάσεων; Πού και πότε χρειάζονται; Γιατί τα φροντιστήρια είναι απαραίτητα σε όλο και μεγαλύτερο φάσμα εκπαίδευσης και μαθημάτων;
Τι μπορούν να προσφέρουν οι εργασίες των μαθητών; Είναι ζητούμενο η ακαδημαϊκοποίηση του λυκείου;
Κριτική σκέψη και ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών είναι ή όχι αντιφατικές διαδικασίες;
Η αποστήθιση είναι πάντα δακτυλοδεικτούμενη; Πως μαθαίνει για παράδειγμα προπαίδεια ένα παιδί με την απουσία της; Πως καταγράφει ο εγκέφαλος τη γλώσσα στην παιδική ηλικία;
Οι αλλαγές στο συντακτικό, το μονοτονικό, η προσπάθεια κατάργησης των αρχαίων ελληνικών είναι τελικά μέθοδοι που ωφέλησαν ή προκάλεσαν μια πανωλεθρία σε μια ολόκληρη γενιά;
Είναι βασικό πρόβλημα η έλλειψη συγκέντρωσης; Αφορά μόνο τους μαθητές; Μπορεί να κάνει ο νέος άνθρωπος πολλές εργασίες ταυτόχρονα στο PC, το smartphone ή το κινητό του. Αλλά έξω από εκεί; Πόσο μπερδεύονται ο πραγματικός και ο ψηφιακός κόσμος του;
Πώς ξανακερδίζεται η αγάπη σε ένα λογοτεχνικό κείμενο, στην αρχαία γραμματεία, στην Ιστορία;
Μας απασχολεί ή όχι η δυσκολία έκφρασης των παιδιών, τόσο στον προφορικό όσο και μάλιστα περισσότερο στον γραπτό λόγο;
Δεν υπάρχουν εύκολα βήματα. Ούτε και μπορεί η μεγάλη πλειοψηφία των εκπαιδευτικών να τη «σκαπουλάρει», να ξεφύγει από τη σύγκρουση που εκτυλίσσεται ανάμεσα σε μια παγκοσμιοποίηση διάλυσης και διύλισης κάθε διαφορετικού και στην ανάγκη του ανθρώπου να ζήσει. Αναγκαστικά θα βρεθεί μπροστά στο δίλημμα να αναμετρηθεί με το σύνολο των «αλλαγών». Οι εκπαιδευτικοί στον 20ό αιώνα έδωσαν μεγάλες μάχες ενάντια στις «αλλαγές» της εποχής τους. Άφησαν έργο που χρειάζεται να ενισχυθεί. Είμαστε νάνοι μπροστά τους. Αλλά μπορούμε να ανεβούμε στους ώμους τους και να δούμε πιο μακριά.
*: Ο Βύρων Λάμπρου είναι καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση
