Τις τελευταίες εβδομάδες ξανανεβαίνει ανησυχητικά η ένταση στις σχέσεις των δύο χωρών, Ελλάδας και Τουρκίας. Από πλευράς Τουρκίας χρησιμοποιείται μια ανοικτά προκλητική και πολεμική ρητορική, ενώ πληθαίνουν παρασκηνιακές διαβουλεύσεις (ιδιαίτερα με κύκλους των ΗΠΑ και της Γερμανίας), όπως εντείνονται και οι στρατιωτικές προετοιμασίες, ασκήσεις, προειδοποιήσεις. Το ερώτημα αν είναι κοντά ή αποκλείεται ένας πόλεμος ή ένα μεγάλο θερμό επεισόδιο, απασχολεί ευρύτερα. Και είναι ενδεικτικό πως τις τελευταίες μέρες ακόμα και το Αλ Τζαζίρα παράγγειλε μια έρευνα για να εξετάσει αυτό το θέμα (καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι δεν είναι πιθανή μια πολεμική σύγκρουση ανάμεσα σε δύο μέλη του ΝΑΤΟ). Ας δούμε πιο συγκεκριμένα το πλαίσιο στο οποίο εκτυλίσσεται η νέα όξυνση και οι προκλητικές διεκδικήσεις της Τουρκίας.
Ο τουρκικός επεκτατισμός δεν είναι σημερινό φαινόμενο
Ο τουρκικός επεκτατισμός, όντας συστατικό του τουρκικού κράτους, και η επιθετικότητά του απέναντι στην Ελλάδα, δεν είναι ένα φαινόμενο που εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια. Έχει βαθιές ρίζες μέσα στο χρόνο. Ενδεικτικά να θυμίσουμε την εισβολή και κατοχή του 40% της Κύπρου (1974), την ανακήρυξη ψευδοκράτους στην κατεχόμενη βόρεια Κύπρο (1983), το casus belli που ψήφισε η τουρκική εθνοσυνέλευση (1995), τα Ίμια (1996): σε όλα αυτά δεν υπήρχε ο Ερντογάν, αλλά ένα κεμαλικό καθεστώς. Πιο πρόσφατα, έχουμε ένα μπαράζ κινήσεων και κλιμακώσεων του τουρκικού επεκτατισμού. Συγκεκριμένα το τουρκικό καθεστώς:
– Πριν 3 χρόνια εξαγγέλλει το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας», με το οποίο η Τουρκία εγκαινιάζει μια νέα περιφερειακή επεκτατική πολιτική τόσο προς Δυσμάς (Θράκη, Αιγαίο) όσο και σε ολόκληρη τη Ν.Α. Μεσόγειο.
– Εκπονεί και επιβάλλει το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο (που αμφισβητεί ανοικτά κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας), και έχει αναπτύξει ανοικτή στρατιωτική δράση ενάντια σε άλλες χώρες, όπως Συρία, Ιράκ και Λιβύη.
– Παράλληλα επιδιώκει να προσαρτήσει το μισό Αιγαίο και αμφισβητεί (χρόνια τώρα) την ίδια την ύπαρξη και την κυριαρχία της Κυπριακής Δημοκρατίας, παραβιάζοντας τα χωρικά της ύδατα με σεισμογραφικά πλοία, απειλώντας ανοικτά για στρατιωτικά πλήγματα ενάντιά της, οργανώνοντας φιέστες στην ερημωμένη Αμμόχωστο κ.ο.κ.
– Χώρια οι παραβιάσεις με επανδρωμένα και μη αεροσκάφη, οι προκλήσεις με 150 δήθεν αλιευτικά που αλωνίζουν σε περιοχές τις οποίες η Τουρκία διεκδικεί, οι παρατεταμένες Navtex σε αμφισβητούμενες περιοχές κ.λπ.
– Τέλος, πρόσφατα, ξεκινά διεθνή καμπάνια με το αίτημα της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, και παράλληλα αμφισβητεί την κυριαρχία σε πολλά και μεγάλα νησιά στα Δωδεκάνησα.
Δεν είναι λοιπόν σημερινό φαινόμενο ο τουρκικός επεκτατισμός, αλλά σήμερα αποκτά μια τεραστίων διαστάσεων μεγαλύτερη υπόσταση, και έχει ανεβάσει κατακόρυφα τον πήχη των τουρκικών διεκδικήσεων. Γιατί;
Σε ένα πλαίσιο πολέμων, τροποποίησης συσχετισμών και ντε φάκτο αλλαγής ακόμα και συνόρων, η Τουρκία (όχι μόνο του Ερντογάν, αλλά ολόκληρης της αστικής τάξης της) αισθάνεται ότι τώρα το μπόι της έχει μεγαλώσει, κι ότι είναι η στιγμή να πάρει αυτά που θέλει
Η νέα φάση των γεωπολιτικών αναδασμών
Επειδή βρισκόμαστε σε μια νέα φάση γεωπολιτικών αναδασμών: α) με τους υδρογονάνθρακες που υπάρχουν στα θαλάσσια οικόπεδα της Ν.Α. Μεσογείου, β) με την ισχυροποίηση της Τουρκίας και την επιδιωκόμενη αναβάθμισή της – είναι ήδη μέλος του G20, υπολογίσιμη περιφερειακή δύναμη, δραστήρια οικονομικά τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, με επιρροή σε σουνιτικούς πληθυσμούς σε πολλές χώρες, και σημαντικά ενισχυμένη διπλωματική και στρατιωτική δραστηριότητα, γ) με τον ιδιαίτερο ρόλο που μπορεί και παίζει η Άγκυρα στον πόλεμο της Ουκρανίας και τις ειδικές σχέσεις που έχει σε πολλά επίπεδα με σημαντικές δυνάμεις.
Η μεν Δύση, ΗΠΑ και Ε.Ε., θέλουν να παραμείνει προσκολλημένη η Τουρκία ως κρίσιμος και αποφασιστικός σύμμαχος και να μην πάρει άλλους δρόμους. Η δε Ρωσία βλέπει στην Τουρκία έναν διαμεσολαβητή και προσωρινό σύμμαχο (παρά τις αντιθέσεις που έχουν π.χ. στη Συρία ή στις τουρκόφωνες περιοχές της Κεντρικής Ασίας), και αναπτύσσει τις σχέσεις μαζί της διότι δεν ψηφίζει τις κυρώσεις, είναι ένας δίαυλος οικονομικός και ενεργειακός, και παίζει μεσολαβητικό ρόλο ανάμεσα στις εμπόλεμες δυνάμεις.
Μέσα λοιπόν σε ένα πλαίσιο πολέμων, τροποποίησης συσχετισμών και ντε φάκτο αλλαγής ακόμα και συνόρων, η Τουρκία (όχι μόνο του Ερντογάν, αλλά ολόκληρης της αστικής τάξης της) εκτιμά πως είναι το momentum για να ισχυροποιηθεί, να μεγαλώσει σε έκταση και εμβέλεια, να προχωρήσει σε αποφασιστικά βήματα και σε μεγαλύτερα παζαρέματα με όλες τις δυνάμεις. Αισθάνεται δηλαδή ότι τώρα το μπόι της έχει μεγαλώσει, κι ότι είναι η στιγμή να πάρει αυτά που θέλει.
Τι ισχυρίζεται η Τουρκία αναβαθμίζοντας την προκλητικότητα και τον επεκτατισμό της
Το αφήγημα έχει ως εξής: Το άτακτο «δίδυμο», Ελλάδα και Κύπρος, απειλεί την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή, προχωρά σε παραβιάσεις της τουρκικής κυριαρχίας, νομίζει ότι η Τουρκία θα αποδεχθεί τα τετελεσμένα της «κατοχής» των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και της Δωδεκανήσου, συνεχίζει να έχει παράνομα στρατιωτικές δυνάμεις στα νησιά, πράγμα που η τουρκική πλευρά δεν θα ανεχθεί και θα πράξει ό,τι χρειαστεί και με «όλα τα μέσα» για να γίνουν ουδέτερη ζώνη μέσα σε μια τουρκική θάλασσα, αφού το μισό Αιγαίο ανήκει στην Τουρκία. Οπότε απειλεί ανοικτά πως ίσως έρθουν –οι Τούρκοι– ένα βράδυ… Αυτά με λόγια τόσο του Ερντογάν όσο και του ΥΠΕΞ Τσαβούσογλου.
Σε πιο αναλυτικές ενημερώσεις τονίζουν ότι η Ελλάδα εγκλώβισε μαχητικά της Τουρκίας με τους ρωσικούς S-300, γεγονός που αντιβαίνει στους κανόνες του ΝΑΤΟ και αποτελεί εχθρική ενέργεια, και τονίζουν διαρκώς ότι ο Μητσοτάκης αθέτησε ό,τι είχε συμφωνηθεί τον Μάρτιο στην κοινή τους συνάντηση στο Βόσπορο (ενώ είχε ξεκινήσει ο πόλεμος της Ουκρανίας). Παραμένει ακόμα μη γνωστό το τι ακριβώς είχαν συμφωνήσει… Επίσης η Τουρκία κατηγορεί την Ελλάδα ότι έχει παραβιάσει τον τουρκικό εναέριο χώρο μέσω των μαχητικών της 256 φορές, τα χωρικά ύδατα της Τουρκίας με τα σκάφη της ακτοφυλακής της 33 φορές, και έχει παρενοχλήσει τουρκικά μαχητικά 158 φορές.
Όλα αυτά συγκροτούν μια καλά ενορχηστρωμένη επιχείρηση πίεσης της Ελλάδας, αλλά και των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, ώστε να γίνουν υποχωρήσεις και παραχωρήσεις προς την Τουρκία. Και παράλληλα προετοιμάζουν το έδαφος για περαιτέρω δράση της Τουρκίας ώστε να αρπάξει αυτά που θέλει σύμφωνα με το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας». Παράλληλα εντείνει τις πιέσεις της στη Θράκη κάνοντας λόγο για τουρκική μειονότητα και ενισχύοντας τους μηχανισμούς της στην περιοχή, προετοιμάζει νέες μαζικές επιχειρήσεις προώθησης προσφύγων από διάφορες πλευρές (Έβρος και Αιγαίο), αναγγέλλει ότι θα στείλει κι άλλα στρατεύματα στα Κατεχόμενα στην Κύπρο, και εκπονεί σχέδια που περιλαμβάνουν ακόμη και τον αποκλεισμό ορισμένων νησιών. Κοντά σε αυτά ξεδιπλώνει έντονη διπλωματική και προπαγανδιστική καμπάνια για ενίσχυση των ισχυρισμών και των κινήσεων που κάνει.
Ενεργοποιεί επίσης πολλές μορφές υβριδικού πολέμου σε βάρος της κυριαρχίας της Ελλάδας, και εξαπολύει και έναν παρατεταμένο ψυχολογικό πόλεμο με στόχο να φοβίσει την ελληνική πλευρά. Σε αυτά τα πλαίσια εντάσσονται δηλώσεις του είδους «Η κατοχή των νησιών δεν μας δεσμεύει. Όταν έρθει η ώρα, θα κάνουμε ό,τι είναι απαραίτητο. Όπως λέμε, μπορεί να κατέβουμε ξαφνικά ένα βράδυ» (Ερντογάν). «Πιστεύετε ότι η υποστήριξη από την Αμερική και την Ευρώπη θα σας σώσει; Δεν θα σας σώσει. Απλώς θα κάνετε πατινάζ, δεν θα κάνετε τίποτα άλλο» (πάλι Ερντογάν). Έχουν όμως και μια άλλη λειτουργία: προετοιμάζουν τα πνεύματα στο εσωτερικό της Τουρκίας για μια αναμέτρηση και τον χειρισμό εσωτερικών ζητημάτων, προετοιμάζουν και τη διεθνή κοινή γνώμη για το τι μπορεί να επακολουθήσει, και βεβαίως χρησιμοποιούνται στο μεγάλο ενδοΝΑΤΟϊκό παζάρι…
Επειδή η κατάσταση έχει αγριέψει, όλες οι πλευρές του ελληνικού πολιτικού κόσμου δηλώνουν ότι υπάρχει «ομοψυχία απέναντι στις τουρκικές απειλές», χωρίς όμως να κάνουν την παραμικρή κίνηση προετοιμασίας του λαού και ανεβάσματος του φρονήματός του
Οι πολλαπλές επιλογές της Τουρκίας και το ενδοΝΑΤΟϊκό παζάρι
Η Τουρκία ως αναβαθμισμένη μεγάλη περιφερειακή δύναμη με ενεργό πολιτική, διαμεσολαβητική και στρατιωτική δράση σε πολλές περιοχές (Μέση Ανατολή, Συρία, Ιράκ, Λιβύη, Βαλκάνια, Ουκρανία, σουνιτικός κόσμος, πρώην σοβιετικές δημοκρατίες στην Κ. Ασία κ.λπ.) έχει αναπτύξει ειδικές σχέσεις με τη Ρωσία – και χρησιμοποιεί αυτές τις ειδικές σχέσεις για να ενισχύσει τη θέση της ακόμα πιο πολύ. Ταυτόχρονα, παραμένει μέλος του ΝΑΤΟ και χώρα που συγκεντρώνει για πολλούς λόγους το ειδικό ενδιαφέρον ΗΠΑ, Γερμανίας, Αγγλίας και άλλων ευρωπαϊκών κρατών μελών του ΝΑΤΟ.
Μέσα σε ένα ευρύτατο πλαίσιο χωρικά, και σε ιδιαίτερες συνθήκες όξυνσης του ανταγωνισμού ανάμεσα σε Δύση-Ρωσία και Κίνα, η Τουρκία έχει πολλές επιλογές να κινηθεί και να προωθήσει την ενίσχυσή της. Γνωρίζει καλά π.χ. ότι ο Δυτικός παράγοντας δεν έχει καμία αντίρρηση στη διχοτόμηση του Αιγαίου, όπως γνωρίζει ότι διαφορετικά βαραίνει η Τουρκία και διαφορετικά η Ελλάδα στους σχεδιασμούς των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Επομένως προς το παρόν, χωρίς να αποποιείται καμιάς των επιλογών και των προωθήσεων που κάνει με ανεξάρτητο τρόπο σε μια σειρά περιοχές, έχει ενεργοποιήσει ένα παζάρι εντός των πλαισίων του ΝΑΤΟ. Μέσω αυτού, η Τουρκία επιδιώκει να πετύχει στόχους της Γαλάζιας Πατρίδας.
Το παζάρι συνυπάρχει με τις πολεμικές απειλές ή και τις στρατιωτικές κινήσεις. Ενδεικτικά μόνο ορισμένες δηλώσεις που το φανερώνουν έκδηλα: Ο εκπρόσωπος του αμερικανικού Πενταγώνου, Πάτρικ Ράιντερ, δήλωσε πρόσφατα: «Όσον αφορά τη διμερή σχέση ΗΠΑ-Τουρκίας, γνωρίζετε προφανώς πως η Τουρκία αποτελεί έναν απίστευτα σημαντικό εταίρο στο ΝΑΤΟ και σύμμαχο (…) Ελλάδα και Τουρκία είναι και οι δύο πολύ σημαντικοί στο ΝΑΤΟ. Θα ενθαρρύναμε και τις δύο πλευρές να συνεχίσουν να εμπλέκονται σε εποικοδομητικό διάλογο για την εκτόνωση πιθανών εντάσεων»
Ο Ερντογάν δηλώνει: «Οι ΗΠΑ δεν ενεργούν δίκαια μεταξύ των χωρών με τις οποίες είναι στο ΝΑΤΟ. Και η Ελλάδα και η Τουρκία είναι στο ΝΑΤΟ, αλλά δεν μπορούν να συγκριθούν (…) Είμαστε στο top 5 του ΝΑΤΟ. Είμαστε σε σημαντική θέση με τη δύναμη που δίνουμε». Αλλά σπεύδει επίσης να τονίσει ότι, σε συναντήσεις που είχε πρόσφατα στις ΗΠΑ, σημαντικοί αξιωματούχοι «μου έδωσαν θετικές απαντήσεις. Είπαν “δεν μπορούμε να αφήσουμε την Τουρκία, τον σημαντικότερό μας εταίρο στο ΝΑΤΟ, μόνο του σε αυτή τη φάση, θα κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε”».
Παρόλο το παζάρι, διαφαίνεται μια αμφιβολία από μεριάς Τουρκίας, μήπως και χρησιμοποιηθεί η Ελλάδα σε κάποιους σχεδιασμούς πιέσεων σε βάρος της και εξασθένισής της. Γιατί έχουν περάσει οι καιροί που οι «σύμμαχοι» στο ΝΑΤΟ ήταν του χεριού των ΗΠΑ…
Ελληνικός πολιτικός κόσμος: Η απόσταση από την ομοψυχία έως τη συνενοχή είναι πολύ μικρή
Η ελληνική πλευρά συνιστά πάντα «ψυχραιμία» και χαμηλούς τόνους. Δεν πρόκειται, όπως τονίζει, να παρασυρθεί από τη ρητορική της Τουρκίας, και διαρκώς κάνει επίκληση της υπεράσπισης της κυριαρχίας της χώρας – χωρίς καμία στιγμή να παραλείπει να δηλώνει έτοιμη για διάλογο, για καλές σχέσεις με την Τουρκία. Νοιώθει την πίεση και την απειλή από τις κλιμακώσεις του τουρκικού επεκτατισμού, αλλά δεν εγκαταλείπει τη «γραμμή» του κατευνασμού (που έχει ιδιαίτερες ρίζες στον ενδοτισμό και ραγιαδισμό), ακόμα κι όταν γίνονται διαρκώς απαράδεκτα πράγματα από τουρκικής πλευράς. Το τελευταίο διάστημα, κι επειδή η κατάσταση έχει αγριέψει, όλες οι πλευρές του πολιτικού κόσμου δηλώνουν ότι υπάρχει «ομοψυχία απέναντι στις τουρκικές απειλές», χωρίς όμως η δήλωση αυτή να συνοδεύεται από την παραμικρή κίνηση προετοιμασίας του λαού και ανεβάσματος του φρονήματός του.
Η «γραμμή άμυνας» του πολιτικού κόσμου στηρίζεται στην εκτίμηση ότι ο «συμμαχικός παράγοντας» με κάποιο τρόπο θα αποτρέψει την άμεση στρατιωτική εμπλοκή, και ίσως μπλοκάρει κάπως τις διεκδικήσεις της Τουρκίας. Σε μεγάλο βαθμό η γραμμή κατευνασμού και διαλόγου και οι συμφωνίες που έχουν συζητηθεί ή συμφωνηθεί στους γύρους διαπραγματεύσεων (το περιεχόμενο των οποίων δεν γνωρίζουμε…), αλλά κυρίως η αποδοχή πολλών τετελεσμένων και οι χαμηλότατοι τόνοι σε όλες τις «απαντήσεις», δείχνουν ότι η «ομοψυχία» συγγενεύει στενά με τη συνενοχή. Δηλαδή με κάποια μορφή αποδοχής υποχωρήσεων σε κυριαρχικά δικαιώματα, και με κάποια συμφωνία «συνεκμετάλλευσης» με την Τουρκία, σαν τη μοναδική ρεαλιστική λύση.
Μια τέτοια στάση σημαίνει πρώτα απ’ όλα πλήρη υποταγή στις τάχα εγγυήσεις που θα δώσει ο ατλαντισμός (ο οποίος θα διαπραγματευτεί τις τουρκικές διεκδικήσεις σε ένα διευρυμένο ταμπλό διεθνών αναδασμών), μια διάθεση αποδοχής ενός συσχετισμού δύναμης στην περιοχή, και έναν ενδοτισμό απέναντι στον τουρκικό επεκτατισμό. Ήδη στο κλίμα της συμμόρφωσης και τάχα ανταπόκρισης στις συμμαχικές υποχρεώσεις μας στον πόλεμο της Ουκρανίας έχουν ξηλωθεί πολλά οπλικά συστήματα από τα νησιά. Μια μερική (και σιωπηλή) αποστρατιωτικοποίηση σε πνεύμα καλής θέλησης…
***
Η τάση για τον πόλεμο δυναμώνει διεθνώς και τοπικά γύρω μας. Η πολιτική προετοιμασία και το φρόνημα του λαού είναι οι πιο ισχυρές αποτρεπτικές δυνάμεις. Είναι η κύρια μορφή υποστήριξης της ειρήνης και ενός δρόμου υπεράσπισης της χώρας από μεγάλες απειλές και εθνικές καταστροφές. Δηλαδή βρισκόμαστε μπροστά σε σύνθετα και δύσκολα καθήκοντα. Εκτός κι αν στρουθοκαμηλίζουμε νομίζοντας ότι το «κακό» δεν θα μας βρει…
