Δεν ζούμε μόνο σε έναν ταραγμένο και χαοτικό κόσμο. Ζούμε σε έναν κόσμο όπου αλλάζουν οι συσχετισμοί μεταξύ των βασικών δυνάμεων, όπου οξύνονται οι αντιθέσεις και οι ανταγωνισμοί, και όπου το διεθνικό στοιχείο απλώνεται – με την έννοια πως πολλά υπαρκτά και μεγάλα προβλήματα (οικονομικά, περιβαλλοντικά, κοινωνικά, γεωπολιτικά) δεν μπορούν να επιλυθούν «κατά μόνας». Ούτε υπάρχει πλέον μια «μονοπολικότητα», μια αδιαμφισβήτητη ηγέτιδα δύναμη του κόσμου που να μπορεί να υπαγορεύει όρους σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Ζούμε σε μια ιδιαίτερη περίοδο, όπου οι παγκόσμιες γεωπολιτικές και οικονομικές ισορροπίες τροποποιούνται, αδυνατίζοντας σημαντική την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ και της «συλλογικής Δύσης». Η «δύση της Δύσης» σε παγκόσμιο επίπεδο και σαν μεγάλη ιστορική εξέλιξη, οδηγεί αναγκαστικά σε μια αυξημένη γεωπολιτική διαίρεση –ιδιαίτερα μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία– και στην ανάδυση νέων μεγάλων δυνάμεων-κέντρων όπως η Κίνα, η Ινδία, η Ρωσία, η Βραζιλία. Εξάλλου είναι φανερό πως ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός χωρών αναζητεί μια πιο πολυπολική οργάνωση του κόσμου. Χωρίς αμφιβολία, οδηγούμαστε σε έναν πολυπολικό κόσμο, πιο πολύπλοκο, πιο σύνθετο, πιο αντιφατικό από αυτόν που σχεδίαζε ή επέβαλλε πριν μερικές δεκαετίες (1990-2020) η δυτική παγκοσμιοποίηση. Αυτή η νέα εικόνα του σύγχρονου κόσμου αντανακλάται σε όλα τα επίπεδα, και δημιουργεί ήδη νέα αποτελέσματα.
Οι δύο μεγάλες διεθνείς συναντήσεις, των BRICS τον Αύγουστο στο Γιοχάνεσμπουργκ και του G20 στο Νέο Δελχί στις αρχές Σεπτεμβρίου, αποτύπωσαν με ένταση τη νέα πραγματικότητα και τις τάσεις που ενεργοποιούνται. Στο Γιοχάνεσμπουργκ οι BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Κίνα, Ινδία, Νότια Αφρική) πρόσθεσαν στο δυναμικό τους άλλες 5 χώρες: Αργεντινή, Ιράν, Αίγυπτο, Αιθιοπία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα – ή 6, αν τελικά προσχωρήσει και η Σαουδική Αραβία, ενώ υπάρχει και μια «λίστα αναμονής» πολλών άλλων υποψήφιων χωρών. Στη δε σύνοδο του G20 στην Ινδία αποτυπώθηκε ένα νέο κλίμα ανάμεσα στους συμμετέχοντες – γεγονός που δείχνει ότι αυτός ο θεσμός διαπερνιέται από τις νέες αντιθέσεις και τους νέους συσχετισμούς που καταγράφονται.
Αλλαγή κλίματος
Το πιο τρανταχτό δείγμα της αλλαγής κλίματος (και των νέων συσχετισμών) είναι η μη καταδίκη της Ρωσίας για τον πόλεμο στην Ουκρανία, που στην προηγούμενη συνάντηση του G20 στην Ινδονησία ήταν ένα από κεντρικά ζητήματα. Είναι ενδεικτικές οι δηλώσεις Ρώσων διπλωματών και Ουκρανών υπευθύνων για το ζήτημα αυτό. Ο Ρώσος ΥΠΕΞ Λαβρόφ είπε χαρακτηριστικά: «Η σύνοδος ήταν αναμφίβολα επιτυχημένη. Καταφέραμε να αποτρέψουμε τις προσπάθειες της Δύσης να “ουκρανοποιήσει” την ημερήσια διάταξη της συνόδου», και συμπλήρωσε: «Από το σύνολο της διακήρυξης είναι φανερό ότι ο Παγκόσμιος Νότος δεν είναι πια πρόθυμος να αποδεχθεί μαθήματα και υποδείξεις άλλων. Δεν θέλουν να ακολουθήσουν τη συνταγή Ζελένσκι, που δείχνει ασέβεια προς τις αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτή είναι η νεοαποικιοκρατική νοοτροπία των δυτικών χωρών. Αλλά αυτή τη φορά απέτυχαν».
Να σημειώσουμε πως, παρά την επιμονή των Δυτικών χωρών να μιλήσει στο G20 ο Ζελένσκι, αυτός ούτε καν προσκλήθηκε από την ινδική προεδρία. Για όλα αυτά η ουκρανική πλευρά δήλωσε πως «κανείς δεν πρέπει να νιώθει περήφανος για το τελικό ανακοινωθέν της συνόδου»… Πολιτικά λοιπόν από την πρόσφατη σύνοδο του G20 στο Νέο Δελχί εξάγονται ορισμένα κρίσιμα συμπεράσματα:
α) Αλλάζουν γρήγορα οι γεωπολιτικές και οικονομικές ισορροπίες. Η Δύση διατηρεί μια πρωτοκαθεδρία, που όμως αμφισβητείται με ισχυρό και ηχηρό τρόπο.
β) Οι ΗΠΑ δεν μπορούν να επιβάλλουν τους όρους τους όπως κάποτε.
γ) Δεν έχει καταστεί ρεαλιστική η απομόνωση της Ρωσίας, όπως σχεδίαζε η «συλλογική Δύση».
δ) Αναβαθμίζεται η ισχύς της ομάδας των BRICS στα πλαίσια του G20 και διεθνώς.
ε) Αποφεύγεται να προσδιοριστεί μια προθεσμία για την κατάργηση των ορυκτών καυσίμων, όπως ζητούσε η Δύση.
στ) Γίνονται σαφείς αναφορές για την ανάγκη μεταρρύθμισης των διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, και τονίζεται με έμφαση η ανάγκη σταθερότητας στις αγορές τροφίμων και ενέργειας. Επιπλέον τονίζεται η «ανάγκη προστασίας των ευάλωτων μέσω της προώθησης της δίκαιης ανάπτυξης και της ενίσχυσης της μακροοικονομικής και χρηματοπιστωτικής σταθερότητας».
Πιο σημαντική απόφαση είναι να διευρυνθεί το G20 (από την επόμενη σύνοδο, που προγραμματίζεται να γίνει στη Βραζιλία το 2024) με την Αφρικανική Ένωση, οργανισμό που περιλαμβάνει 55 χώρες της Αφρικής – μια πρόταση που είχε υποστηριχθεί σθεναρά από Ινδία και Κίνα.
Δύο παρεπόμενα της συνόδου
Η Ινδία του Μόντι, που διεκδικεί έναν αυτόνομο και πιο ισχυρό ρόλο στη διεθνή σκηνή, χρησιμοποίησε τη σύνοδο για να προωθήσει αυτούς τους σχεδιασμούς της, και να εντυπωσιάσει τους ιθύνοντες των άλλων χωρών. Πριν τη σύνοδο για μήνες προχώρησε σε μεγάλες εκκαθαρίσεις του κέντρου του Δελχί, γκρεμίζοντας παραγκουπόλεις, διώχνοντας φτωχούς, «ντύνοντας» με μεγάλα πλαίσια ολόκληρες περιοχές, εξαφανίζοντας ζώα (σκύλους και μαϊμούδες) που περιφέρονταν, ενώ πήρε και ιδιαίτερα αστυνομικά μέτρα. Έφτιαξε μια «βιτρίνα» ώστε να μην φαίνεται η ακραία φτώχεια και οι τεράστιες ανισότητες της ινδικής κοινωνίας. Έδωσε μεγάλο βάρος στη σύνοδο για τονίσει τον νέο ρόλο της Ινδίας στα παγκόσμια δρώμενα, και προχώρησε πιο αποφασιστικά στη μετονομασία της Ινδίας σε Bharat*.
Μια δεύτερη σημαντική είδηση ήταν η απουσία του προέδρου της Κίνας Σι Τζινπίνγκ από την σύνοδο του G20, η οποία αντανακλά τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα σε Ινδία και Κίνα. Υπενθυμίζεται ότι ένα χρόνο πριν, στη σύνοδο του G20 στο Μπαλί της Ινδονησίας, ο Κινέζος πρόεδρος ήταν ένας από τους πρωταγωνιστές της. Βέβαια η κινεζική ηγεσία έστειλε τον πρωθυπουργό της χώρας, αλλά η απουσία του Σι Τζινπίνγκ ήταν ηχηρή.
Εν κατακλείδι
Αλλάζει το τοπίο στον σύγχρονο κόσμο. Τα μεγέθη «Δύση», «BRICS» και ο πόλεμος στην Ουκρανία, είναι τρεις βασικοί όροι των αλλαγών, των νέων κινούμενων ισορροπιών, της νέας πόλωσης που δημιουργείται σε παγκόσμιο επίπεδο. Αναδύεται ένας κόσμος πιο ρευστός, πιο πολύπλοκος, πιο αντιφατικός. Ακόμα και στους κόλπους κάθε ομαδοποίησης η κινητικότητα, οι διαφορές, οι αντιθέσεις συναντιούνται με στόχους και έστω πρόσκαιρες αναζητήσεις για στηρίγματα και συμμάχους.
Η αλλαγή θα είναι ένα μόνιμο στοιχείο. Ο συσχετισμός είναι κυμαινόμενος και παιζόμενος σε πολλά θέατρα συγκρούσεων με αβέβαιη κατάληξη. Πολλά θέματα θα λυθούν διά της ισχύος και μάλλον διά των πολέμων, χωρίς να έχουν συγκλίνει δυνάμεις και μπλοκ σε πιο μόνιμες συμμαχίες, και χωρίς να έχουν όλοι ίδιους ρυθμούς και στοχεύσεις. Γι’ αυτό και οι «φυγές προς τα μπρος» από οποιονδήποτε παράγοντα του σύνθετου παζλ είναι μέσα στη λογική της μεταβατικής, ασταθούς και εν πολλοίς χαοτικής κατάστασης που παρουσιάζει ο σύγχρονος κόσμος. Η «συλλογική Δύση» δεν θα παραχωρήσει την πρωτοκαθεδρία της χωρίς σφοδρή αντίδραση σε νέα αναδυόμενα κέντρα.
Τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι σε όλα τα διεθνή φόρα και τις διεθνείς συσπειρώσεις μετέχουν χώρες με τις επίσημες ηγεσίες τους. Μόνο έμμεσα αντανακλώνται σε αυτά βαθύτερες αλλαγές και κοινωνικοί συσχετισμοί. Δεν μπορεί λοιπόν να ξεχαστεί, από το πώς βλέπουμε το «όλον», ο παράγοντας της κοινωνικής δυναμικής, των μεγάλων κινημάτων, των πολέμων, των αναστατώσεων που έτσι κι αλλιώς παίζουν καθοριστικό ρόλο.
* Η ονομασία «Ινδία» κληρονομήθηκε από τους Βρετανούς αποικιοκράτες, ενώ το Μπάρατ προέρχεται από τα σανσκριτικά. Πιθανότερο είναι να ισχύσει μια διπλή ονομασία για ένα διάστημα.
Ποιο είναι το G20
Αποτελείται από τις 19 μεγαλύτερες (οικονομικά) χώρες και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πέραν της Ε.Ε. (που εκπροσωπείται από την Κομισιόν και την ΕΚΤ), μέλη είναι οι ακόλουθες χώρες: Αργεντινή, Αυστραλία, Βραζιλία, Γαλλία, Γερμανία, ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιαπωνία, Ιταλία, Ινδία, Ινδονησία, Καναδάς, Κίνα, Μεξικό, Νότια Αφρική, Νότια Κορέα, Ρωσία, Σαουδική Αραβία και Τουρκία. Μαζί έχουν το 80% του παγκόσμιου ΑΕΠ, το 75% των παγκόσμιων εξαγωγών και το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού.
Η πρώτη σύνοδος του G20 έγινε το 2008 στην Ουάσιγκτον, η επόμενη το 2009 στο Λονδίνο, η τρίτη (πάλι το 2009) στο Πίτσμπουργκ των ΗΠΑ. Οι επόμενες σύνοδοι κατά σειρά έγιναν: το 2010 στο Τορόντο και στη Σεούλ, το 2011 στις Κάννες (Γαλλία), το 2012 στο Λος Κάμπος (Μεξικό), το 2013 στην Αγία Πετρούπολη, το 2014 στο Μπρισμπέιν (Αυστραλία), το 2015 στην Αττάλεια (Τουρκία), το 2016 στη Χανγκτζού (Κίνα), το 2017 στο Αμβούργο, το 2018 στο Μπουένος Άιρες, το 2019 στην Οσάκα (Ιαπωνία), το 2020 στο Ριάντ (Σαουδική Αραβία), το 2021 στη Ρώμη, και το 2022 στο Μπαλί (Ινδονησία).
