Πέντε χρόνια μετά το ντοκιμαντέρ «Χρυσή Αυγή: Προσωπική υπόθεση» (2016), η δυναμική δημοσιογράφος και σκηνοθέτρια Ανζελίκ Κουρούνη επανέρχεται στο Διεθνές Διαγωνιστικό του 23ου ΦΝΘ, με το «Χρυσή Αυγή υπόθεση όλων μας» (βραβείο FIPRESCI). Στο πρώτο, διερευνούσε την πρωτοφανή διείσδυση ενός νεοναζιστικού κόμματος στο ελληνικό κοινοβούλιο, επιχειρώντας να κατανοήσει τον άνθρωπο της διπλανής πόρτας που ψήφιζε Χ.Α., ενώ στο δεύτερο, καταγράφει την πολύκροτη ιστορική δίκη της Χρυσής Αυγής, μέσα από συνεντεύξεις της νομικής ομάδας των δικηγόρων της Πολιτικής Αγωγής.
Μετά από μια κλιμάκωση δολοφονιών, από τα πογκρόμ του 2011, στις επιθέσεις του 2012, ως τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα το 2013, τη θρυαλλίδα που ξετύλιξε το κουβάρι, με αυτή τη δίκη μπήκε «ταφόπλακα» στη Χ.Α. Χρειάστηκαν όμως μερικά χρόνια ακόμα, μέχρι να ξεκινήσει η απόδοση των ποινικών ευθυνών, όχι μόνο στους φυσικούς, αλλά και στους ηθικούς αυτουργούς, την ηγεσία της ναζιστικής οργάνωσης. Οι δικηγόροι της Πολιτικής Αγωγής αναφέρονται σε μια μαραθώνια δίκη, με πολλά εμπόδια και μάχες που έπρεπε να δοθούν σε όλα τα επίπεδα. Επιπλέον στοιχείο καθυστέρησης απετέλεσε το γεγονός πως η Χ.Α. είχε μεγάλη πολιτική ασυλία, μέχρι το 2013, με στήριξη στην Αστυνομία, το δικαστικό και το πολιτικό σύστημα. Μάλιστα, με σύμφωνη γνώμη Εισαγγελέως, το δικαστήριο στέρησε το δικαίωμα στην Πολιτική Αγωγή να απευθύνει ερωτήσεις. Μετά από μάχες, αποφασίστηκε η διεξαγωγή της δίκης στο Εφετείο και όχι στον Κορυδαλλό, πολύ μακριά για όλους και από όλα, ενώ η Πολιτική Αγωγή πάλεψε ώστε να επιτραπούν οι δημοσιογράφοι και να δοθεί δημοσιότητα.
Το κατηγορητήριο χτίστηκε γύρω από τρία σκέλη: τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα (18/9/2013), τη δολοφονική επίθεση στους κομμουνιστές-συνδικαλιστές στο Πέραμα, λίγες μέρες πριν, και τη δολοφονική επίθεση στους Αιγύπτιους αλιεργάτες, ένα χρόνο πριν. Καθένα από αυτά τα τρία συνδικαζόμενα κακουργήματα αναδείχθηκε και ως ένας από τους εμβληματικούς στόχους της οργάνωσης, συνθέτοντας την «ομπρέλα» της κατηγορίας, πως η Χ.Α. αποτελεί εγκληματική οργάνωση. «Στο πρόσωπο των Αιγύπτιων αλιεργατών οι αλλοδαποί μετανάστες συμβολίζουν τους πολιτικούς αντιπάλους του ναζισμού, οι κομμουνιστές-συνδικαλιστές θεωρούνται αντιφρονούντες, ενώ στο πρόσωπο του Παύλου Φύσσα, χτυπήθηκε η ντόπια αντιφασιστική νεολαία». Εξαιρετικά σημαντική ήταν η συμβολή της έρευνας της εταιρίας Forensic Architecture, που προσελήφθη από την οικογένεια του Παύλου Φύσσα, για να διερευνήσει τα γεγονότα τη νύχτα της δολοφονίας. Οι ερευνητές υπογραμμίζουν πως τα ευρήματα που παρουσίασαν προέρχονταν από τα ίδια βίντεο που είχαν ήδη αναλυθεί από την Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία και είχαν οδηγήσει σε λανθασμένα συμπεράσματα από ολιγωρία είτε από σκοπιμότητα. Αυτό που έκαναν οι ερευνητές ήταν να συγχρονίσουν υλικό από κάμερες ασφαλείας της περιοχής με ηχητικά σήματα της ΕΛ.ΑΣ και του ΕΚΑΒ, αποδεικνύοντας ότι η χρονική στιγμή της δολοφονίας είχε τελεστεί περίπου 5 λεπτά νωρίτερα, οπότε, τη χρονική στιγμή που δηλώθηκε από του αστυνομικούς ότι κλήθηκαν, αυτοί βρίσκονταν ήδη εκεί.
Έμφαση δίνεται και στη μάχη για να σπάσει η ομερτά της Χ.Α. Κόντρα στον περιορισμό της πληροφόρησης αποκλειστικά στα κυρίαρχα μέσα, δικηγόροι και μέλη της Golden Dawn Watch κατέγραψαν καταθέσεις μαρτύρων, ενώ σε ζωντανή σύνδεση μέσω κοινωνικής δικτύωσης μετέφεραν το κλίμα, με περιγραφές μορφασμών και εντάσεων. «Η ακροδεξιά και ο φασισμός δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν στις σύγχρονες κοινωνίες, αν δεν είχαν τη στήριξη των μέσων ενημέρωσης, όπως επί Μουσολίνι και Χίτλερ. Στην περίπτωση της Ελλάδας, τα μέλη της Χ.Α. έχαιραν υπέρμετρης προβολής στα ΜΜΕ, ακόμα και όταν είχαν ξεκινήσει τις βίαιες επιθέσεις», αναφέρει ο δημοσιογράφος-σκηνοθέτης Άρης Χατζηστεφάνου, συμπληρώνοντας πως η αδυναμία της Αριστεράς να νοηματοδοτήσει τη γενικευμένη οργή, συσπείρωσε τον κόσμο στην Άκρα Δεξιά, που εμφανιζόταν αντισυστημική, υιοθετώντας αριστερή ρητορική.
Πολύ μεγάλο ρόλο έπαιξε η κοινωνική πίεση που ασκήθηκε από το αντιφασιστικό κίνημα. Μέλος της ΟΡ.Μ.Α. (Οργάνωση Μαχητικού Αντιφασισμού) αναφέρεται στο αντιφασιστικό πολιτικό ρεύμα από τα κάτω, που συγκροτήθηκε το 2015, ως απάντηση στην άνοδο της Χ.Α. Με σύνθημα «Κανέναν δημόσιο χώρο στους φασίστες», οργανώθηκαν συγκεντρώσεις που στόχευαν να δυσκολέψουν συστηματικά την κοινωνική δράση της Χ.Α., ώστε να γίνει συνειδητό ότι «δεν μπορεί να στεριώσει ένας λαϊφστάιλ εθνικισμός, νομιμοποιώντας τα Τάγματα Εφόδου». «Ο αντιφασισμός δεν έχει να κάνει με το παρελθόν, αλλά με το παρόν και το μέλλον. Δεν μπορείς να ακυρώσεις τους φασίστες ως άτομα, αλλά μπορείς να ακυρώσεις τη νομιμότητα των οργανώσεών τους. Δεν είναι θέση ο φασισμός, δεν είναι δημοκρατική άποψη, είναι κυρίως έγκλημα».
Η ιστορική διάσταση της δίκης αναδείχθηκε μέσα από προσεγγίσεις και παραλληλισμούς με κρίσιμα γεγονότα του παρελθόντος, όπως την πολιτική δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, το 1963. Διερευνώντας το παρελθόν της οργάνωσης, ο δημοσιογράφος Δημήτρης Ψαράς αναφέρει «Η Χ.Α. επί χρόνια ήταν βοηθητικός βραχίονας στη δράση των ειδικών δυνάμεων καταστολής». Ο συγγραφέας Πέτρος Μάρκαρης κάνει αναφορά στις ρίζες της Χ.Α., πίσω στη γερμανική κατοχή, όπου οι πατεράδες των σημερινών χρυσαυγιτών συγκροτούσαν τα Τάγματα Ασφαλείας.
Ένας δικηγόρος της Πολιτικής Αγωγής αφιέρωσε την αγόρευσή του στον Χανς Λίντεν (1903-1938), Γερμανό αντιναζιστή δικηγόρο, από τους πρώτους που συνέλαβε ο Χίτλερ. «Ο Λίντεν δεν είχε ιστορικό προηγούμενο, ενώ αντιθέτως, εμείς το έχουμε κάνει το ταξίδι. Ποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν ήξερε μετά από αυτά; Στη δίκη της Χ.Α. η επαναφορά της μνήμης χρησιμοποιήθηκε για να συνειδητοποιηθεί η ιστορική ευθύνη».
Ο Πέτρος Κωνσταντίνου (ΑΝΤΑΡΣΥΑ) δηλώνει: «Οι Ναζί έχασαν το τεκμήριο της αθωότητας στις πύλες του Άουσβιτς. Δεν μπορούμε να τους αντιμετωπίζουμε σαν άλλο ένα πολιτικό μόρφωμα, ένα κόμμα σαν τη Δεξιά, σε ακραία εκδοχή. Αν ξεχάσει κανείς ότι ο ναζισμός χρησιμοποιεί την προπαγάνδα και το ψέμα για να καλύψει εγκλήματα, τότε διαπράττει τεράστιο ιστορικό ατόπημα».
Στο ντοκιμαντέρ παρουσιάζεται υλικό από κάμερες και κινητά που κατέγραψαν χαρακτηριστικά στιγμιότυπα της δίκης, όπως τραμπουκισμούς χρυσαυγιτών, αστυνομικές δυνάμεις να ρίχνουν δακρυγόνο ακόμα και μέσα στο δικαστήριο, αλλά και τις οργισμένες αντιδράσεις της χαροκαμένης Μάγδας Φύσσα, αντικρύζοντας τον αμετανόητο δολοφόνο του γιού της. Κατεξοχήν εμβληματικό πρόσωπο του ντοκιμαντέρ, η Μάγδα Φύσσα επισημαίνει «Έγκλημα χωρίς ναζισμό μπορεί να υπάρχει, ναζισμός χωρίς έγκλημα δεν μπορεί να υπάρξει».
Παράλληλα, παρουσιάζεται σπάνιο αρχειακό υλικό που αποδεικνύει τη ναζιστική συγγένεια των ηγετικών μελών της Χ.Α., με φωτογραφίες που ποζάρουν με φόντο τη σβάστικα και χαιρετούν ναζιστικά. Η καταγραφή ολοκληρώνεται με την ανάδειξη του κινήματος αλληλεγγύης σε όλη τη διάρκεια της δίκης, με πορείες συμπαράστασης και αντιφασιστικές κινητοποιήσεις.
Τη μέρα της απόφασης, στις 7/10/2020, έξω από το Εφετείο, στη γεμάτη ασφυκτικά με κόσμο λεωφόρο Αλεξάνδρας δεσπόζουν πανοραμικά πλάνα και εικόνες, όπου μετά την ιστορική απόφαση ότι η Χ.Α. αποτελεί εγκληματική οργάνωση, το πλήθος ξεσπάει σε χειροκροτήματα. Η γενικευμένη δικαίωση εκφράζεται στους θερμούς ασπασμούς του κόσμου στην Μάγδα Φύσσα: «Εσύ είσαι η σημαία, έδωσες τον αντιφασιστικό τόνο. Αν δεν είμασταν εμείς, θα υπήρχαν άλλοι. Αν δεν ήσουν εσύ, δεν θα υπήρχε άλλος». Η διάχυτη συγκίνηση χάνεται στο σύνθημα που αντηχεί «Ο Παύλος ζει τσακίστε τους ναζί», ενώ σε μέρες απαγόρευσης συγκεντρώσεων εξαιτίας πανδημίας, διαλύουν το πλήθος με αύρες.
Το ντοκιμαντέρ είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Παύλου Φύσσα, του Χάνς Λίντεν, αλλά και στο μέλλον του εγγονού της σκηνοθέτριας, που γεννήθηκε λίγο πριν αναγγελθούν οι τελικές ποινές, ενώ κλείνει με τους αντιφασιστικούς στίχους «Δεν θα περάσει ο φασισμός» από το «Το ακορντεόν» (1974) του Μάνου Λοΐζου.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου, [email protected]
