Εκδήλωση για τον Χρήστο Βακαλόπουλο
Εκδηλώσεις και εκπομπές προς τιμήν του Χρ. Βακαλόπουλου (1956-1993) έχουν γίνει αρκετές από τον πρόωρο θάνατό του, σε ηλικία 37 ετών, έως και σήμερα. Οι περισσότερες όμως απ’ αυτές, οργανωμένες από φίλους και ανθρώπους που τον είχαν ζήσει από κοντά, εστίαζαν στην ιδιάζουσα προσωπικότητά του, προβάλλοντάς τον σαν μια σχεδόν θρυλική φιγούρα της αθηναϊκής διανόησης στη μεταπολίτευση και στη δεκαετία ‘80.
Η εκδήλωση του Εργοταξίου Ιδεών, που έγινε την περασμένη Πέμπτη 14/5/2015 στο Ρομάντσο. θέλησε να στρέψει την προσοχή στο έργο του Χρ. Βακαλόπουλου, θεωρώντας ότι η ιδιάζουσα διεισδυτική ματιά του, που βρισκόταν σ’ έναν έντονο και διαρκή κριτικό διάλογο με την εποχή του, παραμένει ιδιαίτερα επίκαιρη για την ερμηνεία -ίσως και για τη θεραπεία- όσων ζούμε σήμερα.
Για τη σημασία της εκδήλωσης ζητήσαμε, εκ των παρισταμένων, τη γνώμη του εικαστικού και ποιητή Αλέξανδρου Μιστριώτη, πολύ νεότερου από τον Χρ. Βακαλόπουλο, που όμως γνωρίζει καλά το έργο του.
Το αίνιγμα της οικειότητας
«Η κρίση», μας είπε ο Αλ. Μιστριώτης, «έχει αλλάξει την οπτική γωνία απ’ την οποία κοιτάζουμε πολλά θέματα και έχει φέρει ξανά στην επιφάνεια ερωτήματα που θεωρούσαμε ανεπίκαιρα. Κάποια απ’ αυτά είναι η σχέση της Ελλάδας με την Ευρώπη και τον κόσμο, ο απολογισμός της μεταπολίτευσης και η επικαιρότητα ή μη των ριζοσπαστικών κινημάτων και ιδεολογιών. Η προσωπικότητα του Χρ. Βακαλόπουλου συνδέεται με αυτά και άλλα ερωτήματα με έναν προνομιακό και προκλητικό τρόπο, καθώς συναρτά τη ριζοσπαστική σκέψη της εποχής του με αναφορές εντοπισμένες μέσα στο νεοελληνικό εγχείρημα. Η σύνθεση που κάνει, οι αποστάσεις που κρατά από τα διαδεδομένα ρεύματα της εποχής του και οι προειδοποιήσεις που διατυπώνει παραμένουν εντυπωσιακά εύστοχες και χρήσιμες. Πολύ περισσότερο που τις περισσότερες από τις συλλογικές αυτές εκκρεμότητες δεν τις έχουμε αντιμετωπίσει. Τις αναβάλλαμε επ’ αόριστον.
Είναι γεγονός ότι η προσωπικότητα του Βακαλόπουλου άφησε ένα ανεξίτηλο ίχνος, δημιούργησε ένα “θρύλο” που κράτησαν ζωντανό οι φίλοι του, οι ταινίες του και τα λογοτεχνικά του βιβλία. Και ενώ η γοητεία του δεν έσβησε μέσα στα χρόνια, εντούτοις, κάτι είχαμε προσπεράσει. Το μεγαλύτερο μέρος από τα κριτικά του κείμενα παρέμεναν ανέκδοτα μέχρι το 2005, που το κενό συμπληρώθηκε από τον Κώστα Λιβιεράτο στη γνωστή έκδοση της Εστίας. Αυτό μάς έδωσε τη δυνατότητα να διαβάσουμε ξανά, με συστηματικό τρόπο, τα κριτικά του σημειώματα, και να διακρίνουμε ένα συνολικό περίγραμμα μιας σκέψης που είχε επισκιάσει η αύρα του ίδιου του Βακαλόπουλου. Σιγά-σιγά ανακαλύψαμε πως εκτός από τα λογοτεχνικά κείμενα και τις ταινίες του υπάρχει ένα σώμα κειμένων που, αθροιστικά, επιτρέπει να δούμε το βυθό μιας σκέψης λεπτής, συστηματικής (χωρίς να αποτελεί σύστημα) που διαβλέπει και ελέγχει τη συγκυρία με τρόπο προφητικό.
Μού φάνηκε πολύ ενδιαφέρουσα και η έντονη συζήτηση που ακολούθησε τις αρχικές εισηγήσεις. Κοιτώντας από μακριά είναι πολύ ενθαρρυντικό να βλέπεις έναν υπουργό να συνομιλεί πάνω σε θέματα ουσίας και να μη διαχειρίζεται, απλώς, κάποιο πολιτικό κεφάλαιο. Θα έλεγα ότι όσα ειπώθηκαν αποτελούν την εισαγωγή σε μια συζήτηση που ξανανοίγει, φωτισμένη από ένα δύσκολο κι ασφυκτικό παρόν που διαρκώς αναφέρεται στο παρελθόν, στοχεύοντας το παρόν, με όρους όλο και πιο βίαιους και γενικευτικούς. Η ένταση και η προσοχή που αποπνέει η σκέψη του Βακαλόπουλου, ο τρόπος που κατακεραυνώνει ειρωνικά και τρυφερά αυτές τις τάσεις αποτελεί παράδειγμα. Είναι καιρός», κατέληξε ο Αλ. Μιστριώτης, «να επιστρέψουμε στην καθαυτό σκέψη του. Στα κείμενά του».
Β.Ξ.
Ομιλητές στην εκδήλωση, που είχε τίτλο Η Δεκαετία του 1980, το παράδειγμα του Χρήστου Βακαλόπουλου, ήταν (από αριστερά) ο καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας Ηλίας Παπαγιαννόπουλος, ο οποίος πρότεινε πρόσφατα μια νέα ανάγνωση του έργου του Βακαλόπουλου ενταγμένη σε ένα ευρύτερο ερμηνευτικό εγχείρημα γύρω από την νεοελληνική συνθήκη, ο εκδότης Κώστας Λιβιεράτος, επιμελητής του τόμου Η ονειρική υφή της πραγματικότητας (Εστία, 2005) που συγκεντρώνει τα περισσότερα άρθρα και δοκίμια του Χ. Βακαλόπουλου και ο αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού, Νίκος Ξυδάκης. Η συζήτηση του Εργοταξίου Ιδεών που πραγματοποιήθηκε με τη στήριξη των Εκδόσεων Ευρασία, συντόνισε ο συγγραφέας-μεταφραστής Μίλτος Θεοδοσίου.
