Η ταινία Κοινωνική δικτύωση του Ντέιβιντ Φίντσερ που προβάλλεται αυτόν τον καιρό, μας δίνει την ευκαιρία να στοχαστούμε, εκ νέου, το είδος της κοινωνίας που πραγματώνεται σήμερα από ορισμένους μηχανισμούς στο Διαδίκτυο.
Η έμφαση που δίνεται τόσο από την ταινία όσο και από τους κριτικούς, στην αντιπαράθεση της εικονικής πραγματικότητας του δικτύου προς την υποτιθέμενη «πραγματική» πραγματικότητα της «κανονικής» μας ζωής, παραβλέπει τον ρόλο που έπαιζαν τα κοινωνικά συστήματα συμβόλων στο παρελθόν, και ιδίως στις παραδοσιακές κοινωνίες. Ένα κανονικό μέλος της Εκκλησίας του παρελθόντος, ένας καθημερινός ήρωας ενός διηγήματος του Παπαδιαμάντη δεν είναι λιγότερο απορροφημένος (το αντίθετο, θα έλεγα) από την «εικονική» πραγματικότητα της πίστης του.
Ωστόσο, όπως σε όλα τα (κοινωνικά) πράγματα έτσι και εδώ, στο Internet, αυτό που μετράει περισσότερο δεν είναι ο «ρεαλισμός» της πραγματικότητας που ζει κανείς, όσο οι ποιότητες της συμβολικής κοινωνίας που πραγματώνεται «εκεί».
Εάν για μας το Δίκτυο παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον, αυτό είναι διότι το συλλογικό υποκείμενο που το υλοποιεί δεν είναι ένα επαναστατικό κόμμα, ένα κράτος, μια εκκλησία, ένας κυρίαρχος θεσμός, αλλά ένα σχεδόν απειρομέγεθες σύνολο υποκειμένων, που ξεκινά από το δαιμόνιο χάκερ της διπλανής πόρτας, για να καταλήξει στην αφελή φοιτητριούλα της παραδίπλα. Το ότι ένα σημαντικό κομμάτι της πορείας αυτής διαμεσολαβείται από οικονομικές αξίες που βρίσκουν ταχύτατα τη θέση τους στον δείκτη προϊόντων υψηλής τεχνολογίας Νάσντακ, αυτό οφείλεται στο ότι η ανθρωπότητα δεν έχει βρει ακόμα στην πράξη έναν καλύτερο τρόπο να συνδέει την ελευθερία των ιδεών με το δημόσιο όφελος, υποβαθμίζοντας ή παραβλέποντας το ιδιωτικό κέρδος.
Ως προς το σημείο αυτό η ταινία του Φίντσερ ευτυχεί, διότι εικονογραφώντας την κοινωνία που αποθεώνει την ιδιωτική πρωτοβουλία κάθε άλλο παρά μυθοποιεί τον ήρωα του καιρού μας, δηλαδή τον Ήρωα της Καινοτομίας. Αξίες όπως η αδιαμεσολάβητη ερωτική σχέση, η εμπιστοσύνη που γεννά η πραγματική φιλία, η ανιδιοτελής ερευνητική ιδιοφυΐα καταρρακώνονται από την ακόρεστη επιθυμία για κοινωνική καταξίωση, απεριόριστη επέκταση, επιθετική κερδοφορία. Στο τέλος, η ίδια η μηχανή που υποτίθεται ότι μπορεί να φέρει τους ανθρώπους πιο κοντά δεν μπορεί να σώσει τον πανέξυπνο εφευρέτη της από τη συστατική μοναξιά του.
Εάν οι κατεστημένοι κοινωνικοί θεσμοί προβάλλουν έναν επιθυμητό (όσο και αρκετά υποκριτικό) ιδεότυπο για την κοινωνία, στο Facebook μπορούμε να δούμε την ίδια την κοινωνία όπως, πράγματι, είναι! Εξαιρώντας κάποια άτομα ή καλλιτεχνικές ομάδες που φιλοδοξούν, παρακάμπτοντας τα εμπορικά κυκλώματα, να συνδεθούν και να γνωστοποιήσουν το έργο τους συναντώντας οι ίδιες το κοινό τους, η συγκεκριμένη «κοινωνική δικτύωση», όπως τη ζουν κάθε στιγμή εκατομμύρια άνθρωποι, συνιστά στον κρίσιμο και βασικό της κορμό έναν απερίγραπτο ωκεανό επικοινωνιακής σαχλαμάρας, όπου το επικοινωνιακό βραβείο τού κάθε ατόμου, συμμετρικό προς τους όρους της καπιταλιστικής επέκτασης και συσσώρευσης, μετράει τους «φίλους» με τις εκατοντάδες και τις χιλιάδες!
Απέναντι σ’ αυτό το, κατ’ επίφασιν, επικοινωνιακό χασομέρι, η παραδοσιακή σωμασκία των κοινωνικών κινημάτων παραμένει, ευτυχώς, πολύ πιο ανθρώπινα επικοινωνιακή, όσο, βεβαίως, και η παμπάλαιη αξία της ψυχοσώστρας και μοναχικής προσευχής.
