Ο κόσμος των Κυκλάδων, και ιδιαίτερα των μικρών νησιών, ανήκει στην παραπάνω κατηγορία: συνήθως θεατής παρά μέτοχος των ιστορικών γεγονότων, άλλοτε παρατηρεί, άλλοτε απορεί, ενώ μερικές φορές καλείται να πάρει θέση σε καταστάσεις αδιάφορες και μακρινές γι’ αυτόν. Σημαντικά ιστορικά ορόσημα διηθούνται από την τοπική κοινωνία και αφομοιώνονται με έναν άλλοτε αφελή, άλλοτε τραγικελαφικό τρόπο, θέτοντας τελικά ένα αφοπλιστικό ερώτημα: Τι άραγε έχει στ’ αλήθεια ανάγκη ο άνθρωπος;
Από το 2002 η Δημιουργική Ομάδα Media dell’ Arte ξεκινά να δημιουργεί το Αρχείο Προφορικής Ιστορίας των Κυκλάδων. Μετά από δέκα χρόνια ατελείωτων και πολύωρων χειμερινών ταξιδιών στα νησιά και εκατοντάδων ωρών συνομιλίας με τους κατοίκους, έχει συγκεντρωθεί ένα ηχητικό υλικό όπου οι άνθρωποι μιλούν για τη ζωή, την ιστορία τους, την καταγωγή τους, τα χρόνια της εξορίας, τη μετανάστευση, τη μουσική και τα γλέντια τους τους έρωτές τους. Μιλούν ακόμη για πολέμους, δικτατορίες, οικονομικές κρίσεις, κοινωνικές ανατροπές, φυσικές καταστροφές, εγκλήματα και παραβατικές συμπεριφορές που συγκλόνισαν την κοινωνία τους, σκοτεινές δηλαδή σελίδες στις οποίες κανείς δεν αναφέρεται έξω από τους τέσσερεις τοίχους.
Σήμερα, το Αρχείο Προφορικής Ιστορίας Κυκλάδων (Α.Π.Ι.Κ.) αποτελείται από τρία μέρη:
• Ηχογραφημένες συνεντεύξεις
• Παλαιό φωτογραφικό υλικό, από τα προσωπικά αρχεία των κατοίκων
• Ψηφιοποιημένα έγγραφα από τα Κοινοτικά Αρχεία νησιών των Κυκλάδων.
Έτσι, η ρευστότητα του προφορικού λόγου σε αντιπαραβολή με την αυστηρότητα και τη σιωπή του λησμονημένου γραπτού ή φωτογραφικού ιστορικού τεκμηρίου, αποκαλύπτουν μια εικόνα των Κυκλάδων πολύ διαφορετική από το ηλιόλουστο τουριστικό στερεότυπο των λευκών σπιτιών με το γαλάζιο φόντο. Σίγουρα όχι τόσο γραφική, αλλά οπωσδήποτε πολύ πιο συγκλονιστική.
H Media dell’ Arte ανακοινώνει για πρώτη φορά τις εργασίες της το 2008, στο πανευρωπαϊκό συνέδριο “Insulae” (Elba, Ιταλία) και το 2009 καλείται να συμμετάσχει στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα “Living Library – BOOKS 21”. Εκεί αναπτύσσει το περιεχόμενο, τη διαδικασία συλλογής, την τεχνική απομαγνητοφώνησης, τη μέθοδο ταξινόμησης και αρχειοθέτησης και τους τρόπους προβολής και διάδοσης του Α.Π.Ι.Κ. στους συνεταίρους ευρωπαϊκούς οργανισμούς.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Σήμερα η Media dell’ Arte συμμετέχει στο πρόγραμμα GRAND TREASURES – Grundtvig (2011-2013): η ελληνική ομάδα παρέχει τεχνογνωσία και μεθοδολογικά εργαλεία σε οργανισμούς πέντε ευρωπαϊκών χωρών (Πολωνία – UNESCO Initiative Center, Πορτογαλία – Ponte nas Ondas, Ισπανία – XANDOBELA, Εσθονία – Kultuur Aitab Hingata, Λετονία – UNESCO National Commission), με στόχο την εκπαίδευση των πέντε εταίρων στη δημιουργία αρχείου για τη δική τους Προφορική Ιστορία. Οι θεματικές του αρχείου της κάθε χώρας ορίζεται από την ιστορική της διαδρομή και καλύπτει μαρτυρίες που αφορούν:
• τις μαζικές μετακινήσεις του πολωνο-γερμανικού πληθυσμού κατά τη διάρκεια της Χιτλερικής Γερμανίας και μετά το τέλος του πολέμου
• το διωγμό της γαλικιακής γλώσσας και κουλτούρας στην Ισπανία του Φράνκο
• τις συνέπειες του μυστικού πρωτοκόλλου Molotov-Rippentrop μεταξύ της ναζιστικής Γερμανίας και της σταλινικής Σοβ. Ένωσης στη Λετονία και την Εσθονία.
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΗ ΣΙΚΙΝΟ
Η τρίτη ευρωπαϊκή συνάντηση των εταίρων του προγράμματος GRAND TREASURES θα πραγματοποιηθεί στη Σίκινο (3-7/7/2012). Στο πλαίσιο της συνάντησης θα δοθούν δύο διαλέξεις, ανοιχτές στο κοινό: της ιστορικού Τασούλας Βερβενιώτη (Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Κυψέλης) και της ιστορικού-μουσειογράφου Ελεάννας Βλάχου.
Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΘΕΣΗ “GRAND TREASURES – Stories in History”
Στο πλαίσιο του προγράμματος GRAND TREASURES αποφασίστηκε η διοργάνωση κοινής έκθεσης, όπου θα παρουσιαστεί μέρος του υλικού που συλλέγει η κάθε χώρα με την καθοδήγηση της Media dell’ Arte. Η έκθεση εγκαινιάζεται στη Σίκινο, (6 Ιουλίου) και, μέχρι το τέλος του 2013, θα περιοδεύσει στις υπόλοιπες πέντε συμμετέχουσες χώρες.
*Ο Γιώργος Πατεράκης είναι μουσικός και ιδρυτικό μέλος της Δημιουργικής Ομάδας
Media dell’ Arte
Μετανάστευση: Ιστορίες επιτυχίας και αποτυχίας
«Κάποιες μεγάλες οικογένειες που πήγανε στην Αίγυπτο παίρνανε και πολλούς Φολεγανδρίους κάτω, τους έμαθαν τη γλώσσα, τους έδειξαν τις δουλειές, αλλά οι περισσότεροι δεν κάμαν τίποτα, ενώ μπορούσαν να κάμουν πολλά. Γινήκανε γκαρσόνια, βγάζανε λεφτά, λίγοι πετύχανε. Οι άλλοι γινήκαν αλκοολικοί, δεν κάμαν τίποτα, ερχόνταν στη Φολέγανδρο άχρηστοι.»
«Η οικογένειά μου είχε πάρε-δώσε στην Αίγυπτο μέχρι την πτώση του Φαρούκ. Τότε έδιωξαν τους Έλληνες από κάτω, έφαγαν τις περιουσίες που υπήρχαν, καταστράφηκαν όλα. Και μιλάμε για περιουσίες, από τα φυντάνια που τα σπέρνουν τέσσερις-πέντε φορές το χρόνο δίπλα στο Νείλο. Ήταν εκεί κι ένας Φολεγάνδριος που είχε εκκοκκιστήρια βάμβακος, πάρα πολύ πλούσιος, στο ύψος του Χωρέμη ή του Μπενάκη. Εδώ την οικογένειά του τους είχανε ονομάσει Μελένιους, επειδή ήτανε γλυκόστομοι άνθρωποι. Αυτός είχε ολόκληρα χωριά κάτω, μαζί με τους φελάχους και τη γη τους. Τέτοια πράγματα, όνειρα. Βαστούσε όλη την Αίγυπτο και είχε φύγει από τη Φολέγανδρο ένα φτωχόπαιδο. Ήτανε μοναχοπαίδι του παπά-Μελέτιου -αυτός ήτανε και στην έξοδο του Μεσολογγίου και ήρθε μετά στη Φολέγανδρο κι έμεινε. Και ο γιος του έγινε αυτός που έγινε, λες κι είχε πρότυπό του τον Ωνάση.»
… «Οι εξόριστοι στο τέλος αναθέσανε στους υδραυλικούς τους να κόψουνε μονάδες, λεφτά από μολύβι κι έγραφαν απάνω «ΟΣΠΕΦ, Ομάδα Συμβίωσης Πολιτικών Εξορίστων Φολεγάνδρου». Είχανε οργανώσει μια κοινωνία, δίνανε παραστάσεις, συναυλίες, και πήγαινε ο κόσμος κι έβλεπε. Εκεί είδα την καλύτερη παράσταση του “Ρήγα” που έχω δει ποτέ. Βέβαια είχανε στείλει και αρκετούς χωροφύλακες και μας κυνηγούσανε, δε θέλαν να έχουμε πολύ επαφές μ’ αυτούς. Είχαν αγοράσει δυο γαϊδάρους, τον έναν τονε λέγαν Μεταξά και τον άλλο Ντάκο, που ήταν ο διοικητής ασφαλείας στη Θεσσαλονίκη και κουβαλάγαν νερό από τα Κάτω Πηγάδια» (απόσπασμα συνέντευξης του ΑΠΙΚ).
