Η πολιτική κοινωνία ή η πόλη είναι το ανώτερο αγαθό
Του Παύλου Κουτρουφίνη*
«Η ψυχοθεραπεία είναι πολιτική πράξη» η δήλωση αυτή ανήκει στην Laura Perls συν-ιδρύτρια της ψυχοθεραπείας Gestalt, της ανθρωπιστικής – υπαρξιακής και ολιστικής προσέγγισης, ακραιφνώς ανατρεπτικής στο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο της δεκαετίας του ’60 που αυτή αναπτύχθηκε. Απειλώντας τα θεμέλια της ψυχανάλυσης και του συμπεριφορισμού, δίνοντας έμφαση στο εδώ και τώρα για έναν ολόκληρο άνθρωπο που δεν είναι καθόλου ανεξάρτητος από το πεδίο το οποίο, όχι μόνο προέρχεται, αλλά βρίσκεται εντός και διαρκώς συν-δημιουργεί, η ριζοσπαστική της διάσταση της Gestalt βρίσκεται ακριβώς εκεί που δείχνει.
Δείχνει το άτομο ως μία συλλογικότητα, ένα διαμορφωμένο πεδίο από αντιλήψεις, πεποιθήσεις, «πίστες», φαντασίες, φαντασιώσεις, επιθυμίες, όχι μόνο του ίδιου του ατόμου αλλά και της οικογένειας, της γειτονιάς, της πόλης, της θρησκείας και εν τέλει ενός ολόκληρου λαού. Το κάθε άτομο κουβαλάει μια κληρονομιά, έναν ολόκληρο λαό, αρίφνητους προγόνους που θα ‘λεγε κι ο Καζαντζάκης, οργανώνει και κατευθύνεται προς μία δράση πολλές φορές τόσο βαθιά ανεπίγνωστη, έτσι ώστε θαρρεί πως επιλέγει, θαρρεί πως έχει δηλαδή ελεύθερη βούληση.
Δείχνει τη συλλογικότητα ως έναν οργανισμό, ένα «άτομο» δηλαδή, που οι εντός του πολώσεις παράγουν συγκρούσεις, πολλές φορές τόσο μάταιες όσο κι η σύγκρουση στον καθένα από μας, όταν χρειάζεται να απαντήσει σε ένα δίλλημα με ένα ναι ή ένα όχι. Στην ψυχοθεραπεία Gestalt (που θα μπορούσε να σημαίνει, μορφή, ή και όλον) η επίγνωση έχει κεντρικό ρόλο. Είναι η μητέρα της αλλαγής, οδοδείκτης προς την ελευθερία. Η μαγεία της έγκειται στην στιγμή της επίγνωσης: ποιος πραγματικά διαβάζει τούτες τις αράδες, την στιγμή εδώ και τώρα. Η ευλογοφανής απάντηση είναι Εγώ. Πόσο κόσμο αλήθεια, εμπεριέχει τούτη η δισύλλαβη λέξη;
Η επίγνωση των αναγκών μου κι η επίγνωση των αναγκών του Άλλου, ταυτόχρονα οδηγεί, κατευθύνει την ενέργειά μου, σε μία δράση με βούληση. Με σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών, επηρεάζοντας το περιβάλλον, κοινωνικό και πολιτικό. Σε κάθε κίνηση προς τα έξω επηρεάζω και επηρεάζομαι και έτσι συν-διαμορφώνω μαζί με τους Άλλους ένα εντελώς ρευστό πεδίο που αλλάζει σχήμα διαρκώς, σε ένα ιστορικό συνεχές που εμπεριέχει δηλαδή χώρο και χρόνο. Τα λόγια μου κι οι σκέψεις που κάνω, τα συναισθήματα που γεννώ ολοένα, είναι βότσαλα. Βότσαλα που πέφτουν στην λίμνη (κοινωνικό πολιτικό πεδίο). Κι όπως τα βότσαλα δημιουργούν κυκλικούς κυματισμούς που ανοίγουν καθώς ταξιδεύουν, συναντούν νέους από άλλα βότσαλα και έτσι το πεδίο διαρκώς ανανεώνεται και μετασχηματίζεται, δονούμενο.
* * * * *
Η επίγνωση της δυνατότητας είναι ένας στόχος της ψυχοθεραπείας, όμως η επίγνωση αυτής της δυνατότητάς σου να επηρεάζεις και να επηρεάζεσαι, είναι πολιτική πράξη. Έτσι ο στόχος της ψυχοθεραπείας έχει χαρακτήρα πραξιακό και συνεπώς η ψυχοθεραπεία είναι πολιτική πράξη.
Ο Αριστοτέλης αναφέρει: «κάθε τέχνη και μέθοδος, όμοια κάθε πράξη και απόφαση οδηγεί σε κάτι καλό» όμως, «ο σκοπός της πολιτικής περιέχει τους σκοπούς των άλλων» άρα: κάθε τέχνη και μέθοδος, όμοια και κάθε πράξη και απόφαση είναι πολιτική.
Ο άνθρωπος συνειδητοποιεί και διαρρηγνύει ένα-ένα τα «πέπλα», τόσο όσο μπορεί. Η πρώτη φλούδα του κρεμμυδιού είναι τα στερεότυπα, μετά οι ρόλοι και μετά… ακολουθεί το αδιέξοδο. Αλλά η ρήξη του αδιεξόδου, η ενδόρηξη, φέρνει φόβο, θυμό, και πόνο! Ανάμεσα στο παλιό που πεθαίνει και στο νέο που ακόμη δεν έχει γεννηθεί, παραμονεύει ο θάνατος και το πένθος για το χρόνο που χάθηκε, για τον άνθρωπο που ήμουν, περι-πλεγμένος με αρίφνητους προγόνους να μουγκανίζουν μέσα μου, ποιος πρώτος θα βγει, ποιος πρώτος θα πάρει το τιμόνι της βούλησής μου και θα στραφεί είτε από φόβο και ενοχή, είτε από θυμό. Αλλά, από τούτο το πηγάδι να φανεί η πρώτη της ελευθερίας αχτίδα.
Που πα να πει: είμαι εγώ κι είμαι εδώ, ανάμεσα σε άλλα πλάσματα σαν κι μένα, αισθάνομαι! Ο άνθρωπος που με επίγνωση μετέχει γίνεται πολίτης. Γιατί πολίτης δεν είναι για τον Αριστοτέλη αυτός που κατοικεί στην πόλη (ο αστός), αλλά αυτός που μετέχει με στόχο την ευδαιμονία της πόλης, κι όχι μόνο της τάξης του. Δεν είναι τυχαίο το ότι αυτός που δεν συμμετέχει στα κοινά, ο ιδιώτης, κατέληξε να σημαίνει τον ηλίθιο.
Ο Αριστοτέλης έλεγε «Επειδή βλέπουμε ότι κάθε πόλη είναι μια μορφή κοινωνικής συνύπαρξης και κάθε κοινότητα έχει συσταθεί για την επίτευξη κάποιου αγαθού είναι φανερό ότι όλες τους (οι πόλεις) επιδιώκουν κάποιο αγαθό – και φυσικά, επιδιώκει το ανώτερο απ’ όλα τα αγαθά αυτή που είναι ανώτερη απ’ όλες και κλείνει μέσα της όλες τις άλλες. Αυτή είναι η λεγόμενη πόλη ή η πολιτική κοινωνία.» Η πολιτική κοινωνία ή η πόλη είναι το ανώτερο αγαθό!
Οι κατοικούντες μια πόλη είναι λοιπόν κάτοικοι και όχι αναγκαστικά οι πολίτες. Γιατί πολίτες είναι οι δρώντες, οι ενεργητικά παρόντες στο «εδώ και τώρα» της πόλης. Το πολίτευμα, για τον φιλόσοφο, είναι η ψυχή της πολιτικής κοινωνίας – πόλης. Και ενώ για τον Σταγειρίτη η πολιτική κοινωνία – πόλη είναι προϋπόθεση του πολιτεύματος, όταν η ψυχή πεθαίνει, η πόλη από πολιτική κοινωνία γίνεται απλώς ένα άθροισμα κατοικιών κι ανθρώπων, που από πολίτες μετατρέπονται σε ιδιώτες. Σε ατομικότητες, που τόσο στις μέρες μας έχουμε αποθεώσει! Τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν γίνει ατομικά δικαιώματα σαν να μπορείς εσύ να υπάρξεις χωρίς εμένα, και εγώ χωρίς εσένα! Έτσι αντιστοίχως, μια ομάδα – συντεχνία λειτουργεί για τα δικαιώματά της με τρόπο που εναντιώνεται σε μία άλλη, ως να μπορούν να υπάρχουν ανεξάρτητα. Οπότε, η ευδαιμονία της πόλης κι όλων των πολιτών, που θεμελιώνεται στην ηθική και την δικαιοσύνη, χαρακτηρίζεται ενίοτε ουτοπία και οι φορείς της ιδέας του φιλοσόφου, γραφικοί, εμμονικοί, ιδεοληπτικοί. Σε πείθουν ότι δεν μπορείς να κάνεις τίποτε, ότι δεν υπάρχει ελπίδα.
Όμως για στάσου μια στιγμή, εδώ και τώρα, είσαι ακόμη ζωντανός εσύ, κι άλλοι σαν και σένα… βότσαλα στη λίμνη, σε συναντούν με τους κυματισμούς τους!
*Ο Παύλος Κουτρουφίνης είναι Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – Ψυχοθεραπευτής που στη ζωή και την δουλειά του στηρίζεται στην φιλοσοφία της Gestalt
