Είναι χρόνια τώρα που διαβάζω τα βιβλία της Εύας Στάμου είτε πρόκειται για δοκίμια, είτε για μυθοπλασία. Η τελευταία της δουλειά είναι μια συλλογή διηγημάτων με γενικό τίτλο «Η επίσκεψη» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός.
Με ενσυναίσθηση και προφανή επιρροή από το επάγγελμά της –είναι Δρ. Ψυχολογίας– καταφέρνει να μας παρουσιάσει εξαιρετικά ενδιαφέροντα πορτρέτα ανθρώπων, με μια ιδιαιτέρως διεισδυτική ματιά.
Στη γνώση και την παρατήρηση έρχεται να προστεθεί και το αναμφισβήτητο ταλέντο της συγγραφέως που «παίζει» με διαφορετικά είδη λογοτεχνίας και με αξιοποίηση συχνά του αστυνομικού σασπένς, με την αναπάντεχη εξέλιξη.
Οι ήρωές της είναι άνθρωποι της «διπλανής πόρτας». Κι εδώ η λογοτεχνία αποδεικνύεται όχι μόνο απολαυστική ως ανάγνωση, αλλά και εργαλείο για να καταλάβουμε τους γύρω μας και τον εαυτό μας.
Ίσως ο καθένας μας βρει δικά του κομμάτια, ακόμη και στα πιο «ξένα» πρόσωπα. Κατά βάθος δεν είμαστε και τόσο διαφορετικοί μεταξύ μας.
«Μέσα από την ανατροπή μιας κατάστασης μπορούμε να γνωρίσουμε ουσιαστικά τους άλλους και τον εαυτό μας»
Παρουσιάζεις πολλά και διαφορετικά πρόσωπα, με μια οπτική «εκ των έσω», χωρίς να κρίνεις τους ήρωές σου. Η επαγγελματική σου ιδιότητα, πόσο έχει συμβάλλει σε αυτή τη ματιά;
Η εργασία μου ως ψυχοθεραπεύτρια έχει παίξει τον ρόλο της στο πώς αντιμετωπίζω τους λογοτεχνικούς ήρωές μου, καθώς και τους ανθρώπους με τους οποίους έρχομαι σε επαφή στην καθημερινότητά μου. Γνωρίζω ότι κανένας μας δεν είναι μόνο αυτό που φαίνεται αρχικά, όλοι έχουμε διαφορετικές όψεις που το αν και πώς θα εκδηλωθούν εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις περιστάσεις αλλά και από τον τρόπο που επικοινωνούμε με τους άλλους. Φροντίζω να αλλάζω συχνά οπτική στις ιστορίες μου ώστε να τονίσω ότι τα πράγματα συνήθως δεν είναι λευκό/μαύρο, οι ήρωές μου, όπως και οι περισσότεροι άνθρωποι, κινούνται στη ζώνη του γκρίζου, έχουν δηλαδή αρετές μα και ελαττώματα και σχεδόν πάντα εξελίσσονται κατά τη διάρκεια της αφήγησης, αλλιώς ξεκινούν και διαφορετικά καταλήγουν. Πιστεύω ότι είναι καλό τόσο στη ζωή, όσο και στη λογοτεχνία να αποφεύγουμε τις εύκολες κατηγοριοποιήσεις και να αφήνουμε πάντα το περιθώριο στους ανθρώπους να μας εκπλήξουν.
Υπάρχει συχνά ένα σασπένς στις ιστορίες σου που μερικές φορές αγγίζει το θρίλερ. Θα έγραφες ένα αστυνομικό μυθιστόρημα;
Τόσο στην συλλογή μου «Η Επίσκεψη», όσο και στο βιβλίο μου «Τα κορίτσια που γελούν», υπάρχουν διηγήματα με έντονο το στοιχείο του αστυνομικού μυστηρίου, κάτι που φαίνεται να αρέσει πολύ στους αναγνώστες. Μία ιστορία με έντονο σασπένς από «Τα κορίτσια που γελούν» με τίτλο «Ένα τέλειο σχέδιο», έχει μεταφραστεί και δημοσιευθεί στη δανική γλώσσα και ολόκληρη η συλλογή μεταφράζεται αυτή τη στιγμή στα ιταλικά. Το θεωρώ πλέον πολύ πιθανό το επόμενο βιβλίο μου να έχει τη δομή ενός αστυνομικού μυθιστορήματος. Κατά τη γνώμη μου η ποιοτική αστυνομική λογοτεχνία που έχει απαλλαγεί από τα κλισέ του είδους συνδυάζοντας την αγωνιώδη προσμονή με την ψυχολογική συνέπεια των χαρακτήρων, είναι αρκετά δύσκολη υπόθεση, και αποτελεί στοίχημα για κάθε συγγραφέα.
Δεν λείπει και η σάτιρα κι ένα είδος «βρετανικού» χιούμορ, ειδικά στο διήγημα «Κόσερ». Είναι το χιούμορ απάντηση στη σοβαροφάνεια;
Αυτό νομίζω μου βγαίνει αυθόρμητα, είναι χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς μου. Πιστεύω άλλωστε ότι συχνά κάποιες δραματικές καταστάσεις ενέχουν και ένα κωμικό στοιχείο. Από άποψη τεχνικής θεωρώ ότι όταν η ιστορία έχει έντονο σασπένς και δημιουργεί ψυχική φόρτιση στον αναγνώστη ή όταν εκτυλίσσεται σε θλιβερό περιβάλλον, το χιούμορ δημιουργεί μιαν ισορροπία, διευκολύνοντας αναγνώστη αλλά και συγγραφέα να αποφύγουν την παγίδα του διδακτισμού και της συναισθηματολογίας.
Υπάρχει συχνά η ανατροπή της τελευταίας στιγμής στα διηγήματά σου. Τι σε γοητεύει σ’ αυτό;
Μου αρέσει να ταράζω τις αναγνωστικές βεβαιότητες, να προκαλώ με τις ιστορίες μου έκπληξη ακόμα και σοκ στον αναγνώστη με τρόπο που να ωθείται να σκεφτεί τα πράγματα αλλιώς, αναθεωρώντας τελικά παγιωμένες αντιλήψεις. Τα ζητήματα των έμφυλων σχέσεων, των εθνικών ταυτοτήτων, της κοινωνικής τάξης τα οποία επανέρχονται στα κείμενά μου χαρακτηρίζονται συχνά από έναν κλισαρισμένο τρόπο σκέψης γεμάτο στερεότυπα που με τα κείμενά μου επιχειρώ να αμφισβητήσω και να ανατρέψω Όπως ισχύει για τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας, έτσι και η διαδικασία της ανάγνωσης δεν οφείλει να επιβεβαιώνει αυτά που ξέρουμε ήδη, έχει αντίθετα μεγάλη αξία η προσπάθεια να διερευνήσουμε διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης της πραγματικότητας που μπορούν να μας βοηθήσουν να ξεφύγουμε από μη λειτουργικά μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς. Άλλωστε, μέσα από την ανατροπή μιας κατάστασης μπορούμε να γνωρίσουμε ουσιαστικά τους άλλους και τον εαυτό μας.
Στο δεύτερο μέρος, έχουμε τη συχνή παρουσία μιας ψυχολόγου. Πρόκειται για ένα είδος alter ego; Έχει σχέση με την εμπειρία σου από κάποιο hot–spot;
Ναι, οι ιστορίες στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, αν και είναι πρωτίστως μυθοπλασία, αντλούν στοιχεία από την εργασία μου με διασώστες ξένων αποστολών σε κάποιο hot-spot. Υπήρξε μια εμπειρία που με συγκλόνισε μα την οποία για λόγους επαγγελματικής δεοντολογίας δεν επιτρέπεται να μεταφέρω αυτούσια στο χαρτί – ούτως ή άλλως, κανένα λογοτεχνικό κείμενό μου δεν αποτελεί πιστή καταγραφή κάποιου υπαρκτού συμβάντος. Αντί γι’ αυτό πλάθω ιστορίες με φανταστικά πρόσωπα που έχουν όμως κάποια στοιχεία από την πραγματικότητα, εντέχνως φιλτραρισμένα και λογοτεχνικά επεξεργασμένα, έτσι ώστε χωρίς να παρουσιάζω αληθινά γεγονότα να μεταφέρω πειστικά μια ατμόσφαιρα που δίνει στον αναγνώστη την ευκαιρία να αντιληφθεί πώς είναι η καθημερινότητα σε έναν τόπο όπου δέχεται προσφυγικές ροές, τόσο για τους ίδιους τους πρόσφυγες, όσο και για τους ντόπιους που μέσα από την καθημερινή επαφή με κατατρεγμένους ανθρώπους ανακαλύπτουν στοιχεία για τον εαυτό τους.
