Από το Casus belli στον προληπτικό πόλεμο
Το casus belli, «αιτία πολέμου» που ψήφισε η τουρκική Εθνοσυνέλευση το 1995 σαν απάντηση στο δικαίωμα της Ελλάδας, με βάση το Διεθνές Δίκαιο των Θαλασσών, να επεκτείνει τα χωρικά της στα 12 ναυτικά μίλια, παίρνει πιο προκλητικές και απειλητικές διαστάσεις στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας με το δόγμα «Προληπτικού Πολέμου» που εξήγγειλε πρόσφατα ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν.
Σύμφωνα με δηλώσεις του προέδρου της Τουρκίας, την βδομάδα που πέρασε, η Τουρκία σχεδιάζει την πολιτική της σύμφωνα με το δόγμα ότι: «Από σήμερα δεν θα περιμένουμε να ξεσπάσουν τα προβλήματα στα σύνορά μας. Δεν θα περιμένουμε μέχρι το τελευταίο λεπτό, να μας περικυκλώσουν μέχρι να μας σπρώξουν να βουλιάξουμε στο βάλτο. Από σήμερα θα αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα»
Δεν πρόκειται για άλλη μια ακραία ομιλία του προέδρου Ερντογάν. Η πρώτη έκφραση του νέου τουρκικού δόγματος βρίσκει εφαρμογή στη μάχη του Ιρακινού στρατού για την ανακατάληψη της Μοσούλης από τις δυνάμεις του ISIS. Σύμφωνα με σημερινά δημοσιεύματα ο υπουργός Άμυνας της Τουρκίας Φ. Ισίκ, κάλεσε τον πρέσβη του Ιράκ, στη χώρα και του επέδωσε τελεσίγραφο στο οποίο αναφέρεται «Αν το Ιράκ δεν εμποδίσει την ανάπτυξη σιιτικών δυνάμεων στα περίχωρα της Μουσούλης και του Ταλάφαρ (σ.σ.: εννοεί των ιρακινών πολιτοφυλακών), οι τουρκικές δυνάμεις θα αναλάβουν να το κάνουν και δεύτερον, αν το Ιράκ δεν εξαλείψει άμεσα την παρουσία του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (ΡΚΚ) στην περιοχή Σίντζαρ θα το κάνει η Τουρκία». Και κατέληξε: «Η Τουρκία είναι αποφασισμένη να δώσει τέλος σε αυτή την παρουσία των τρομοκρατών στα σύνορά μας. Αν δεν μπορείτε να το κάνετε εσείς, θα το κάνουμε εμείς. Έχετε προθεσμία 24 ωρών».
Η στάση αυτή, προμήνυμα στρατιωτικής εισβολής της Τουρκίας στο Ιράκ, περικλείει τεράστιους κινδύνους για την περιοχή. Θυμίζουμε ότι ήδη η Ιρακινή κυβέρνηση έχει διαμηνύσει ότι θα αμυνθεί σε αυτό το ενδεχόμενο και η στήριξη της από το Ιράν θεωρείται δεδομένη.
Στο ανατιναγμένο τοπίο της Μ. Ανατολής η Τουρκία βρίσκει την αφορμή και την δικαιολογία να δοκιμάζει στη πράξη στρατιωτικά δόγματα και σχεδιασμούς. Αυτό μοιάζει δεδομένο και αναμενόμενο από όλους όσους εμπλέκονται στον διεθνοποιημένο πόλεμο επαναχάραξης των συνόρων στη περιοχή. Όπως αναμενόμενη θεωρείται η τάση της Τουρκίας να διαπραγματεύεται τα γεωστρατηγικά της συμφέροντα δημιουργώντας τετελεσμένα και καταφεύγοντας σε τυχοδιωκτισμούς.
Η στάση αυτή και οι μεθοδευμένα κλιμακούμενες προκλήσεις δεν εξαντλούνται στα τεκταινόμενα στη Μ. Ανατολή, ούτε είναι καινούργιο φαινόμενο στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας.
Αποτελεί κομμάτι ενός γεωστρατηγικού σχεδιασμού του ηγέτη μιας χώρας που, διαθέτοντας τον πέμπτο ισχυρότερο στρατό στο κόσμο, φιλοδοξεί να αναδειχθεί σε μεγάλο περιφερειακό παίκτη αναλαμβάνοντας την εκπροσώπηση και τον έλεγχο του σουνιτισμού στην Μ. Ανατολή, την Δυτική και Βόρεια Αφρική, αλλά και ολόκληρου του μουσουλμανισμού στα Βαλκάνια. Η οικονομική δύναμη που έχει συγκεντρώσει ο Ερντογάν, παρά το λαχάνιασμα της τουρκικής οικονομίας και η αγοραστική δύναμη του πληθυσμού της χώρας, την καθιστούν σημαντικό εταίρο μεγάλης στρατηγικής σημασίας για Δύση και Ανατολή.
Η Τουρκία γνωρίζει ότι το πεδίο της Μ. Ανατολής παραμένει σύνθετο. Διεκδικεί το μέγιστο μερίδιο που μπορεί να αποσπάσει εκεί, έχοντας στραμμένο ταυτόχρονα το βλέμμα και προς τα Δυτικά.
Νέες σοβαρές προκλήσεις στο Αιγαίο
Το νέο δόγμα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής δεν περιορίζεται στη Συρία και στο Ιράκ.
Η έννοια της «περικύκλωσης» στην τουρκική γεωστρατηγική σκέψη, αφορά πρωτίστως τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, τη Θράκη και την Κύπρο.
Αυτό δεν είναι καινούργιο. Είναι ενδεικτικό, και πιστοποιεί την ταυτότητα αντιλήψεων ολόκληρου του πολιτικού φάσματος της Τουρκίας. Οι δηλώσεις του πρώην πρωθυπουργού της Τουρκίας Τ. Οζάλ (1983) ότι «η Κύπρος είναι ένα νησί που διαπερνά την Τουρκία σαν μαχαίρι. Είναι εξαιρετικά ζωτική από απόψεως ασφαλείας. Αυτό το νησί δεν πρέπει να βρίσκεται σε ξένα χέρια». Στο ίδιο μήκος κύματος είναι και οι εκτιμήσεις του αποπεμφθέντος και σε δυσμένεια, πρώην πρωθυπουργού Ναταβούντογλου πως «ακόμα και αν δεν υπήρχε ούτε ένας μουσουλμάνος Τούρκος εκεί, η Τουρκία όφειλε να διατηρεί Κυπριακό ζήτημα. Είναι ένα είδος πλωτής βάσης για την συνολική ασφάλεια της Χερσονήσου της Μικράς Ασίας».
Οι πρόσφατες δηλώσεις Ερντογάν, αντίθεσης στη συνθήκη της Λωζάννης, οι αναφορές του για τα «σύνορα της καρδιάς του», που επεκτείνονται πέρα από τα πραγματικά σύνορα της σημερινής Τουρκίας βρίσκουν την συνέχεια τους στο νέο δόγμα περί προληπτικού πολέμου. «Η Τουρκία είναι μεγαλύτερη από την Τουρκία. Εμείς δεν δύναται να φυλακιστούμε σε 780 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα. Άλλα είναι τα φυσικά και άλλα τα σύνορα της καρδιάς μας. Τα αδέλφια μας στην Μουσούλη, το Κιρκούκ, το Χουμούς, στα Σκόπια, μπορεί να είναι εκτός των φυσικών μας συνόρων, αλλά είναι εντός των συνόρων της καρδιάς, στο επίκεντρο της καρδιάς μας» δήλωσε ο Ερντογάν τις περασμένες μέρες σε εκδήλωση για την επέτειο του θανάτου του Κ. Ατατούρκ.
Οι δηλώσεις αυτές αποτελούν μήνυμα προς στην Ελλάδα. Η Τουρκία αμφισβητεί, χωρίς περιστροφές, τα σημερινό status των συνόρων στο Αιγαίο. Διαμηνύει επίσημα ότι όχι μόνο δεν αναγνωρίζει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, τις διεθνείς συμφωνίες της χώρας για το καθορισμό της ΑΟΖ, το δικαίωμα ελέγχου των πτήσεων στόρια του FIR Αθηνών, αλλά επιθυμεί το μοίρασμα του Αιγαίου στη μέση, στο ύψος του 25ου Μεσημβρινού.
Και όλα αυτά προσπαθεί να τα επιβάλλει στη πράξη. Οι καθημερινές παραβιάσεις εναέριων και θαλάσσιων συνόρων έχουν στη πράξη επιβάλλει το γκριζάρισμα των συνόρων. Δεν μένει όμως εκεί.
Πρόσφατα έγινε γνωστό ένα ακόμα σοβαρό επεισόδιο πάνω από τη βραχονησίδα Παναγιά στα βόρεια και ανατολικά των Οινουσσών και της Χίου. Πρόκειται για μια νησίδα που φιλοξενεί ελληνικό στρατιωτικό φυλάκιο καθώς η περιοχή έχει από καιρό μπει στο στόχαστρο του τουρκικού επεκτατισμού. Συγκεκριμένα, στρατιωτικό ελικόπτερο της Τουρκίας όχι μόνο πέταξε πάνω από το νησί, αλλά παρέμεινε για αρκετή ώρα αιωρούμενο σε απόσταση λίγων μέτρων από το έδαφος δίνοντας την εντύπωση ότι ετοιμάζεται για προσγείωση. Ακολούθησε συναγερμός της στρατιωτικής φρουράς και το ενδεχόμενο μιας στρατιωτικής εμπλοκής αποφεύχθηκε καθώς τελικά το ελικόπτερο απομακρύνθηκε.
Είναι βέβαιο ότι ο συναγερμός έφθασε στην Αθήνα αν δεν ξεπέρασε τα σύνορα της χώρας.
Τα συνεχή, επιθετικά, επεκτατικά μηνύματα της Άγκυρας δεν συγκινούν κανέναν στην Αθήνα. Ο πρόεδρος της Βουλής δήλωσε ότι ανησυχεί λιγότερο από οποιαδήποτε άλλη φορά. Ο υπουργός Εξωτερικών αρκείται σε ήπιες δηλώσεις επίκλησης του «διεθνούς δικαίου», καθησυχάζοντας προς όλες τις κατευθύνσεις ότι πρόκειται για δηλώσεις που υπαγορεύονται από τις «εσωτερικές δυσκολίες» της κυβέρνησης Ερντογάν. Όλος ο επίσημος πολιτικός κόσμος αδιαφορεί και σιωπά μπροστά στην τουρκική επιθετικότητα. Επιδιώκει μια στάση κατευνασμού του θηρίου εκπληρώνοντας κάθε επιθυμία του «σουλτάνου», υπερθεματίζοντας την «ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας», στηρίζοντας τη δήθεν συμφωνία της με την Ε.Ε για τους πρόσφυγες, θεωρώντας την «ασφαλή χώρα», επιτρέποντας την έκδοση των Τούρκων αξιωματικών στην Τουρκία. Η πολιτική της «διατεταγμένης φιλίας», εκφράζει τη βεβαιότητα του πολιτικού συστήματος ότι οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και η Ε.Ε θα «προστατεύσουν» τη χώρα από ανεξέλεγκτες περιπέτειες. Η πρόσφατη και παλαιότερη ιστορία, τους έχει διαψεύσει, αλλά αυτό δεν απασχολεί.
Ο κίνδυνος για τη ειρήνη στη περιοχή είναι υπαρκτός. Μια προβοκάτσια, ένα θερμό επεισόδιο στο Αιγαίο, δεν μπορεί να αποκλεισθεί.
Η σιωπή, το ιδεοληπτικό κλείσιμο των ματιών δεν υπηρετεί τα λαϊκά συμφέροντα. Δεν συμβάλει στο αίτημα για ειρήνη. Η αναζήτηση διεξόδου στο σημείο που συναντιούνται η οικονομική και κοινωνική καταστροφή με τους εθνικούς κινδύνους, παραμένει πρώτιστη ανάγκη.
Σπύρος Παναγιώτου
