Δείτε: μέρος α’ μέρος β’ μέρος γ’ μέρος δ’ μέρος ε’ μέρος στ’ μέρος ζ’ μέρος η’
Ξεκινήσαμε τη χρονιά με ένα αφιέρωμα στον Βασίλη Τσιτσάνη με τη συνδρομή του μουσικολόγου Μάρκου Δραγούμη και του στιχουργού Κώστα Βίρβου που έγραψε τα λόγια της «Ζαΐρα» και πολλών άλλων κομματιών που μελοποίησε ο Τσιτσάνης. Η απώλεια ήταν ακόμα νωπή και σηματοδοτούσε μια ολόκληρη εποχή που ζούσαμε τη συνέχειά της με αξιόλογα έργα, χωρίς να γνωρίζουμε ότι πλησιάζαμε και στο κλείσιμό της. Ακολούθησε ένα αφιέρωμα στο κρατικό ραδιόφωνο για το οποίο έγραψαν πολλοί γνωστοί παραγωγοί και ένα αφιέρωμα στο ελληνικό ροκ με ανάλυση του Γιάννη Έξαρχου και πλήρη δισκογραφία 33 στροφών από το 1965 μέχρι το 1986 χάρη στη συλλογή του Δημήτρη Δημητράκα.
Τα ενδιαφέροντά μας ήταν διευρυμένα όχι μόνο γιατί δεν ήμασταν μονόχνωτοι, αλλά και γιατί θέλαμε να δείξουμε ότι και το τραγούδι με το οποίο ασχολιόμασταν επισταμένα, διαμορφωνόταν μέσα σε ένα ορισμένο περιβάλλον από το οποίο έπαιρνε μηνύματα και ουσίες και στο οποίο ασκούσε σημαντική επιρροή λόγω του δημοφιλούς κοινωνικού του ρόλου.
Οι συνεντεύξεις με τον σκηνοθέτη Γιώργο Πανουσόπουλο («Οι Απέναντι»)για το νέο ελληνικό σινεμά, με τον Βασίλη Παπαδόπουλο για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο στιχουργός, τον λυράρη Κώστα Μουντάκη για το πώς άλλαξαν οι συνθήκες που παιζόταν η μουσική στην Κρήτη και την Ελένη Βιτάλη για τις εμπειρίες της ύστερα από τον προσωρινό εγκλεισμό στις φυλακές Κορυδαλλού, αλλά και με ξένους από διαφορετικά μέρη, π.χ. τον Ισπανό κιθαρίστα του φλαμένγκο Σερανίτο, τον Αφρικανό Χιου Μασεκέλα ή τον Jim Palis, Έλληνα εξ Αμερικής, τρίτης γενιάς, που ακούγοντας στο «Χάραμα» τον Τσιτσάνη θυμήθηκε τους δίσκους 78 στροφών που είχε ο παππούς του στο υπόγειο και έγινε ένας από τους σημαντικότερους συλλέκτες δίσκων ελληνικής μουσικής στις ΗΠΑ. Περπατήσαμε στο τερέν του ποδοσφαίρου συζητώντας με δύο διακεκριμένους παίχτες της ΑΕΚ (Εστερχάζι και Σάντμπεργκ) και δημοσιεύσαμε 10σέλιδη ανταλλαγή απόψεων Φαληρέα-Κούλογλου-Ελληνιάδη για την τρέχουσα κατάσταση στην Ελλάδα, την πολιτική, τον πολιτισμό, τις δράσεις και τα αδιέξοδα του σύγχρονου βίου. Είχαμε, εντωμεταξύ, ενισχυθεί από τρεις καλούς γραφίστες, την Ντόρα Ρίζου, τον Ηλία Ταμπακέα και τον Σταύρο Κούλα.
Συστηματικά, παρακολουθούσαμε τη δισκογραφία και τα σχήματα, τις μεταγραφές και τις τάσεις στα ρεμπετάδικα, τα «κλαρίνα» και τα κέντρα διασκέδασης που ήταν στο προσκήνιο: «Παλιά Δειλινά», «Νταλίκες», «Νεράιδα», «Λεωφόρος», «Ζυγός» κ.λπ.
Σε επίπεδο συναυλιακών χώρων, η πόλη είχε εμπλουτισθεί με τη δημιουργία των θεάτρων στα παλιά νταμάρια της Πετρούπολης, της Κοκκινιάς και του Υμηττού, χάρη στην εξαίρετη ιδέα και την επιμονή του σκηνοθέτη Μίνωα Βολανάκη.
Επιπλέον, μέσα από την υπερκινητικότητα που χαρακτήριζε την εποχή, αναδυόταν στην επιφάνεια δυναμικά ένα ρεύμα της ελληνοποιημένης δυτικότροπης ποπ κουλτούρας, με ερωτική θεματολογία, κοινωνικό σχολιασμό και χιούμορ. Φατμέ, Βαγγέλης Γερμανός, Δημήτρης Πουλικάκος, Αντρέας Μικρούτσικος, Γιάννης Γιοκαρίνης, Σάκης Μπουλάς, Γιάννης Ζουγανέλης, Κώστας Τουρνάς, Λάκης Παπαδόπουλος, Γιάννης Μηλιώκας, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Τζίμης Πανούσης κ.ά. είχαν κοινό και στέκια: «Κύτταρο» (Ηπείρου κι Αχαρνών), «Άλσος» και Green Park (Πεδίον του Άρεως), «Μετρό» (Γκύζη) και «Αχ Μαρία» (Εξάρχεια), ενώ το αγγλόφωνο ροκ των ελληνικών συγκροτημάτων είχε άλλους χώρους, όπως το «Αν» στα Εξάρχεια.
Πολιτικά-κοινωνικά συμβάντα
Η έκρηξη στον πυρηνικό σταθμό του Τσέρνομπιλ, στην Ουκρανία, και η μεγάλη διαρροή και διασπορά ραδιενέργειας επί ευρωπαϊκού εδάφους αποτελούν αναμφίβολα το πιο τρομαχτικό γεγονός της χρονιάς με άμεσες και μακροπρόθεσμες συνέπειες ανυπολόγιστες. Σήμα κινδύνου στέλνει και η οικολογική καταστροφή στο Ρήνο από μόλυνση που προκάλεσε η χημική βιομηχανία Σαντόζ στη Βασιλεία της Ελβετίας. Στη Νότια Αφρική, οι καταπιεσμένοι μαύροι απεργούν μαζικά και συγκρούονται με τις δυνάμεις καταστολής ενώ το ρατσιστικό καθεστώς κηρύσσει κατάσταση έκτακτης. Κάτω από την πίεση της διεθνούς κοινής γνώμης και της διαφοροποίησης της πολιτικής των μητροπόλεων, μεγάλες πολυεθνικές αποσύρονται από τη Ν. Αφρική. Στη Χαράρε της Ζιμπάμπουε γίνεται συνάντηση 52 ηγετών αδεσμεύτων χωρών. Η πολωνική κυβέρνηση απελευθερώνει 225 πολιτικούς κρατούμενους. Η αμερικάνικη κυβέρνηση, για να παρακάμψει τη Γερουσία, πουλάει όπλα κρυφά στο Ιράν για να στείλει τα χρήματα στους Κόντρας στη Νικαράγουα που πολεμούν εναντίον των Σαντινίστας∙ το γνωστό, αργότερα, σκάνδαλο Irangate. Το διαστημικό σκάφος Challenger εκρήγνυται στον αέρα. Πραγματοποιείται η επίσημη ένταξη της Ισπανίας και της Πορτογαλίας στην ΕΟΚ και οι Ισπανοί ψηφίζουν υπέρ της παραμονής τους στο ΝΑΤΟ. Ανατρέπεται ο δικτάτορας Ντιβαλιέ στην Αϊτή και με αμερικάνικα ελικόπτερα φυγαδεύεται ο δικτάτορας Μάρκος από τις Φιλιππίνες.
Δολοφονείται στη Στοκχόλμη ο Ούλαφ Πάλμε. Αμερικάνικα αεροπλάνα βομβαρδίζουν την προεδρική κατοικία στη Λιβύη και σκοτώνουν, μεταξύ άλλων, τη μικρή κόρη του Καντάφι∙ ποιος φανταζόταν τι θα επακολουθούσε πολλά χρόνια αργότερα. Η 17 Νοέμβρη εκτελεί τον βιομήχανο Δ. Αγγελόπουλο. Σεισμός με 21 νεκρούς στην Καλαμάτα. Αυτοκτονεί ο ηθοποιός και συνιδρυτής της Θεατρικής Λέσχης Βόλου Νίκος Σκυλοδήμος.
Η Ν.Δ. βγάζει δημάρχους στους τρεις μεγαλύτερους Δήμους. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοινώνει την κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου στο ραδιόφωνο και συναντιέται στο Νταβός με τον Τούρκο ομόλογό του Τουργκούτ Οζάλ. Σκουπίδια στους δρόμους και συγκρούσεις απεργών με αστυνομικούς. Πανικός στην αγορά από την επερχόμενη εφαρμογή του ΦΠΑ…
Δυσαναπλήρωτες απώλειες
Φεύγουν από τη ζωή: ο παράλυτος από τα βασανιστήρια της χούντας αξιωματικός Σπύρος Μουστακλής, ο λογοτέχνης Παντελής Πρεβελάκης («Ο νέος Ερωτόκριτος»), ο συνθέτης και δεξιοτέχνης του σαντουριού Τάκης Λαβίδας, ο ρεμπετολόγος Τάσος Σχορέλης, ο Ελβετός μουσικολόγος Σαμουέλ Μπο-Μποβί, ο Ινδός στοχαστής Κρισναμούρτι, η συγγραφέας, σύντροφος του Ζαν Πολ Σαρτρ, Σιμόν ντε Μποβουάρ («Δεύτερο φύλο»), ο συγγραφέας Ζαν Ζενέ («Το ημερολόγιο ενός κλέφτη»), ο σκηνοθέτης Ότο Πρέμινγκερ («Ανατομία ενός εγκλήματος»), ο κλαρινετίστας της τζαζ Μπένι Γκούντμαν, ο Αργεντινός συγγραφέας Χόρχε Λουίς Μπόρχε («Παγκόσμια ιστορία της ατιμίας»), ο Βρετανός γλύπτης Χένρι Μουρ, ο συνθέτης και band-leader Πολ Μπάτερφιλντ, ο σκηνοθέτης Αντρέι Ταρκόφσκι («Αντρέι Ρουμπλιόφ»)…
Καλλιτεχνικά δρώμενα και δράματα
Ο Χατζιδάκις αποχωρεί από την Ένωση Δημιουργών Ελληνικού Τραγουδιού (ΕΔΕΤ) και αποσύρεται από το περιοδικό «Τέταρτο». Πρόεδρος της Ένωσης Μουσικοσυνθετών Ελλάδας (ΕΜΣΕ) εκλέγεται ο Θόδωρος Δερβενιώτης. Με τροπολογία σε άσχετο νόμο, ορίζεται ως ανώτατο όριο στη διάρκεια των καλλιτεχνικών συμβολαίων η τριετία. Η διάταξη είναι «φωτογραφική» για να αποδεσμευτεί ο Στέλιος Καζαντζίδης από την πολύχρονη σύμβαση με την εταιρία Μίνως που τον έχει κρατήσει μακριά από τη δισκογραφία∙ υποκινητής της τροπολογίας ο Αντώνης Τρίτσης. Σε ανάλυση στοιχείων που κάνει το «ντέφι» σε συνεργασία με εταιρία μετρήσεων, πρώτοι σε μεταδόσεις τραγουδιών τους από το κρατικό ραδιόφωνο είναι οι Δήμητρα Γαλάνη, Διονύσης Σαββόπουλος, Γιώργος Νταλάρας, Άλκηστη Πρωτοψάλτη και Αρλέτα. Απουσιάζουν οι δημοφιλείς λαϊκοί τραγουδιστές (Καζαντζίδης, Διονυσίου, Μαρινέλλα, Γλυκερία κ.λπ.) οι οποίοι δεν παίζονται καθόλου. «Εν οργάνοις» πορεία διαμαρτυρίας των μελών του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου. Η Αλίκη Βουγιουκλάκη παίζει τη «Λυσιστράτη» στην Επίδαυρο και η Τζένη Καρέζη τη «Μήδεια». Η εμπομπή «Ζητώ-ζήτω το ελληνικό τραγούδι» με οικοδεσπότη τον Διονύση Σαββόπουλο στην ΕΡΤ είναι πρωτότυπη, αλλά δεν καλύπτει με επάρκεια το τραγούδι της εποχής. Στους κινηματογράφους βγαίνουν οι ταινίες «Νοκ-άουτ» του Παύλου Τάσιου με μουσική του Γιώργου Χατζηνάσιου και «Μελισσοκόμος» του Θόδωρου Αγγελόπουλου με μουσική της Ελένης Καραΐνδρου. Μπεστ σέλερ είναι τα βιβλία «Μικρός Ναυτίλος» του Οδυσσέα Ελύτη και «…καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς» του Χρόνη Μίσσιου.
Μουσική επί σκηνής
Η ΚΝΕ, επιτέλους πηγαίνει κόντρα στην άποψη ότι το ρεμπέτικο και λαϊκό τραγούδι εκφράζει πολιτισμικά τα λούμπεν στοιχεία, οργανώνοντας μεγάλη συναυλία στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας με Θόδωρο Δερβενιώτη, Πάνο Γαβαλά, Βαγγέλη Περπινιάδη, Μπάμπη Τσετίνη κ.ά., προφανώς επηρεασμένη από το ρεύμα που δημιούργησε το «ντέφι» και την πολιτική ανοιγμάτων που επιφέρει η εξάπλωση της περεστρόικα εκκινώντας από τη Σοβιετική Ένωση! Στη συνέχεια, οργανώνει συναυλία για το έντεχνο τραγούδι με Αντώνη Καλογιάννη, Μαρία Δημητριάδη κ.ά. για να κρατηθούν οι ισορροπίες. Το ΚΚΕ απονέμει τιμητική πλακέτα στον Μίκη Θεοδωράκη και ο Μίκης συναντιέται με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ο Γιώργος Νταλάρας κάνει περιοδεία στη Γερμανία, στο Άλμπερτ Χολ του Λονδίνου και το «Ολυμπιά» του Παρισιού. Ακολουθεί η Χάρις Αλεξίου στο «Τεάτρ ντε λα βιλ» της γαλλικής πρωτεύουσας. Ο Γιάννης Μαρκόπουλος παρουσιάζει μελοποιημένο το έργο του Διονύσιου Σολωμού «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» στο «Παλλάς» και την «Εαρινή Συμφωνία» του Γιάννη Ρίτσου στο Ολυμπιακό Στάδιο. Η Φλέρη Νταντωνάκη κάνει λίγες εμφανίσεις στη «Μαρκίζα» στο Παγκράτι. Σε μια ασυνήθιστη συναυλία συμπαράστασης στον Οτέλο ντε Καρβάλιο, ηγέτη της επανάστασης των γαρυφάλλων στην Πορτογαλία, στο Πάρκο Ελευθερίας, συμμετέχει και ο Μάνος Χατζιδάκις. Τα Παιδιά απ’ την Πάτρα παίζουν στο Κέντρο Εκπαίδευσης «Παλάσκα». Στη Θεσσαλονίκη πραγματοποιείται η εκδήλωση για τα 25 χρόνια της Διεθνούς Αμνηστίας με ροκ συγκροτήματα. Στο Λυκαβηττό, βραδιά δημοτικού τραγουδιού, ο Τάκης Σούκας παρουσιάζει τα πιο γνωστά τραγούδια του με πολλούς ερμηνευτές, ο Νίκος Παπάζογλου καθιερώνει τις ετήσιες εμφανίσεις του στο λόφο και οι Χειμερινοί Κολυμβητές χτίζουν σταθερά το πιστό τους ακροατήριο. Ο Νταλάρας εμφανίζεται στο Φεστιβάλ της ΚΝΕ και η Γλυκερία στη Γιορτή Νεολαίας του ΠΑΣΟΚ. Το Ολυμπιακό Στάδιο είναι γεμάτο στη συναυλία της ΕΜΣΕ για το ελληνικό τραγούδι με Αλεξίου, Διονυσίου κ.ά. και μισογεμάτο στην εκδήλωση αλληλεγγύης στους σεισμοπαθείς, με Βοσκόπουλο, Μαρινέλλα, Γκρέυ, Πάριο κ.ά. Το τρίο Γλυκερία-Παπάζογλου-Γαργανουράκης κάνει τη μεγαλύτερη μέχρι τότε παγκόσμια περιοδεία σε Αυστραλία, ΗΠΑ και Καναδά. Γιορτή αφιερωμένη στη Σεβάς Χανούμ γίνεται στο Παλαί ντε Σπορ με Στράτο Διονυσίου, Πασχάλη Τερζή, Αντύπα κ.ά. Στην Πλάκα στήνει ο Μάνος Χατζιδάκις τις παραστάσεις του «Σείριου» και στου Γκύζη τραβάει κόσμο το πειραχτικό σόου του Τζίμη Πανούση. Στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, ο Γιώργος Νταλάρας έχει μαζί του τον Ρέι Λέμα, τον Πάκο ντε Λουτσία και τους Αδελφούς Κατσιμίχα. Ο Ξαρχάκος στο «Ζυγό» με Ελένη Βιτάλη και Τάκη Μπίνη. Ο Τζίντζερ Μπέικερ των Cream εμφανίζεται με τα τύμπανά του στο «Αν», ο Γκράχαμ Πάρκερ στο γήπεδο του Παναθηναϊκού και η Μερσέντες Σόσα στο Λυκαβηττό.
Εκτός Ελλάδας, οι UB40 παίζουν μπροστά σε 120 χιλιάδες άτομα στη Μόσχα, στην Αγγλία πραγματοποιείται μεγάλη συναυλία κατά του απαρτχάιντ με Πίτερ Γκάμπριελ, Σαντέ κ.ά. Και η Αργεντινή του Μαραντόνα κερδίζει το Παγκόσμιο Κύπελλο στο Μεξικό.
Τραγούδια και δίσκοι
Από το νέο κύμα του έντεχνου-ποπ τραγουδιού ξεχωρίζουν τα τραγούδια «Ακτή» (Σταμάτη Σπανουδάκη) με την Ελευθερία Αρβανιτάκη, «Για το καλό μου» του Γιάννη Μηλιώκα, «Ο ύμνος των μαύρων σκυλιών» του Λουκιανού Κηλαηδόνη, «Ό,τι και να γίνει θυμήσου» (Στέλιου Φωτιάδη-Πάνου Φαλάρα) με τη Γλυκερία κ.ά. Στο χώρο της βραδινής διασκέδασης, κυριαρχούν τα σουξέ «Εγώ δεν ήμουνα αλήτης» (Τάκη Μουσαφίρη) με τον Δημήτρη Κοντολάζο, «Ο ταξιτζής» (Τάκη Μουσαφίρη-Βασίλη Παπαδόπουλου) με τον Στράτο Διονυσίου, «Είναι γάτα (ο κοντός με τη γραβάτα)» (Νίκου Καρβέλα) με τη Ρίτα Σακελλαρίου, «Απαγορεύεται να σ’ αγαπάω» (Αντύπα-Τάκη Κωλέττη) και «Μετακομίζω γιατί χωρίζω» (Αντύπα-Θόδωρου Κολοκοτρώνη) με τον Αντύπα, «Ο παπαγάλος» (Κατερίνας Κόρου-Γιάννη Παπαϊωάννου) με τον Λευτέρη Πανταζή. Από το χώρο του νεολαϊκού, μεγάλες επιτυχίες είναι τα τραγούδια «Με τελείωσες» (Γιάννη Καραλή) σε δεύτερη μακράς διάρκειας εκτέλεση-διασκευή από τον Γιώργο Νταλάρα (κυκλοφορεί σε μάξι σινγκλ) και «Η αγάπη είναι ζάλη» (Θάνου Μικρούτσικου-Αντρέα Μικρούτσικου) με την Χαρούλα Αλεξίου.
Κυκλοφορούν αρκετοί καλοί δίσκοι στις 33 στροφές, με πιο αντιπροσωπευτικά τα LP: «Μέσω Νεφών» με τον Νίκο Παπάζογλου, «Ρωμαϊκή Αγορά» του Μάνου Χατζιδάκι, «Τρελοί και άγγελοι» του Σταύρου Κουγιουμτζή με τον Γιώργο Νταλάρα, «Χειμωνιάτικος ήλιος» του Μάνου Χατζιδάκι και του Νίκου Γκάτσου με τον Μανώλη Μητσιά, «Συγκάτοικοι είμαστε όλοι στην τρέλα» του Αντώνη Βαρδή, «Ross Daly», «Η Αγνή Μπάλτσα τραγουδάει Θεοδωράκη κ.ά.», «Αγάπη και Θάλασσα» του Νίκου Οικονομίδη με την Ελένη Λεγάκη, «Βγαίνουμε απ’ το τούνελ» των Φατμέ…
(Όλα τα παραπάνω στοιχεία προέρχονται από τα τεύχη του περιοδικού που κυκλοφόρησαν το 1986)
Στέλιος Ελληνιάδης
Αγαθόν το εξομολογείσθαι…
«Αγαπώ την Κάλας και την Σωτηρία Μπέλλου. Και δεν αισθάνομαι διχασμένος. Ας κοπιάσουν όσοι σκανδαλίζονται γι’ αυτό να καταλάβουν τι μου συμβαίνει. Εγώ πάντως κοπίασα και κοπιάζω για να βρω μια τάξη και μια ισορροπία. Θέλω συνεχώς να γνωρίζω και να ξεκαθαρίζω. Για να είμαι ελεύθερος ν’ αγαπήσω απόλυτα.»
(Απόσπασμα από το βιβλίο «Αγαθόν το εξομολογείσθαι» του Γιάννη Τσαρούχη, εκδ. Καστανιώτη, 1986)
Διαβάστε τη συνέχεια εδώ
