Γράφει ο Κώστας Δεσποινιάδης
Τὸ παράγγελμα Wstawać ποὺ ἀναφέρει ὁ Πρίμο Λέβι, ἕνας ἀπὸ τοὺς ἐπιζήσαντες τῶν στρατοπέδων συγκέντρωσης καὶ συγγραφέας, μεταξὺ ἄλλων, τοῦ συγκλονιστικοῦ Ἐὰν αὐτὸ εἶναι ὁ ἄνθρωπος (μτφρ. Χαρὰ Σαρλικιώτη, Ἐκδ. Ἄγρα) ἦταν τὸ παράγγελμα «ἐγέρθητι» στὰ πολωνικά, ποὺ ἄκουγαν κάθε πρωὶ οἱ ἔγκλειστοι τοῦ Ἄουσβιτς
Τὸ ἐφιαλτικὸ παράγγελμα σηματοδοτοῦσε γιὰ τοὺς κρατουμένους τὴν ἐπιστροφὴ στὸν καθημερινό, ἀτέρμονο ἐφιάλτη τῆς «ζωῆς» στὸ στρατόπεδο, τὸ ξεκίνημα μιᾶς ἀκόμα μέρας ποὺ ὅλοι ἤξεραν ὅτι μπορεῖ νὰ ἦταν ἡ τελευταία τους, καὶ τὴ διακοπὴ τῆς μοναδικῆς ἀνάπαυλας —τοῦ ὑπνου— μέσα στὴν κόλαση τοῦ ἐγκλεισμοῦ. Λίγο μετὰ τὴν ἀπελευθέρωσή του ὁ Πρίμο Λέβι «προβλέπει» στὸ ποίημά του, ὅτι τὸ παράγγελμα θὰ ἀκουστεῖ ξανά, ἡ κτηνωδία θὰ ἐπιστρέψει.
Μοιραῖα θυμήθηκα τὸ ποίημα τοῦ Λέβι μετὰ τὸ γνωστὸ περιστατικὸ μὲ τὸ «ἐγέρθητι» ποὺ ἀκούστηκε στὰ ἐπινίκια των νεοναζί.
Ὁ Χορκχάϊμερ στὸ δοκίμιό του Οἱ Ἑβραῖοι καὶ ἡ Εὐρώπη (μτφρ. Φώτης Τερζάκης, Ἐκδ. Ἔρασμος) διατυπώνει τὴ θέση ὅτι «ὅποιος δὲν θέλει νὰ μιλήσει γιὰ τὸν καπιταλισμό, δὲν πρέπει ἐπίσης νὰ μιλᾶ καὶ γιὰ τὸν φασισμὸ» καὶ ἀναλύει αὐτὸ ποὺ κι ἄλλοι ἔχουν ἐπισημάνει: ὅτι ὁ φασισμὸς εἶναι ὀργανικὴ τάση τοῦ καπιταλισμοῦ, ποὺ ἀναδύεται σὲ συγκεκριμένες οἰκονομικὲς καὶ κοινωνικὲς συνθῆκες, καὶ ὄχι «ἀτύχημα» τῆς ἱστορίας.
Γνωρίζουμε ὅτι σὲ καιροὺς κρίσης, σὲ ἐποχὲς ἀναταραχῶν καὶ κοινωνικῶν ἐξεγέρσεων, οἱ οἰκονομικο-πολιτικὲς ἐλὶτ ρίχνουν στὴ μάχη τὶς ἐφεδρεῖες τους, καὶ ὁ φασισμὸς εἶναι ἡ τελευταία τους ἐφεδρεία καὶ γι’ αὐτὸ ἡ πιὸ κτηνώδης. Τὸ σχετικὰ πρόσφατο διαφημιστικὸ σπὸτ τῆς Ε.Ε., στὸ ὁποῖο ἡ νεαρὴ Εὐρώπη, ὡς κινηματογραφικὴ ἡρωίδα τοῦ Ταραντίνο περικυκλώνεται ἀπειλητικὰ ἀπὸ μαύρους, ἀσιάτες καὶ μογγόλους ἀλλὰ πολλαπλασιασμένη καὶ ἐνδυναμωμένη τοὺς ἀναγκάζει νὰ ἀφήσουν τὶς αἱμοσταγεῖς διαθέσεις καὶ νὰ συζητήσουν σὰν πολιτισμένοι ἄνθρωποι(1) τί ἀποδεικνύει ἄραγε γιὰ τοὺς πολιτικοὺς ἐγκεφάλους τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης καὶ τὶς πολιτικὲς προθέσεις τους;
Σήμερα διαθέτουμε καταγεγραμμένη ὁλόκληρη τὴν ἱστορία τοῦ 20οῦ αἰώνα. Ξέρουμε τί ἔγινε καὶ τί μπορεῖ νὰ ξαναγίνει. Ὅποιος κάνει πὼς δὲν βλέπει καὶ πὼς δὲν καταλαβαίνει, ἂς μὴν παριστάνει μετὰ τὸν ἀθῶο τοῦ αἵματος. Ἡ «Ἀνακωχή», γιὰ νὰ θυμηθοῦμε, ξανὰ τὸν Πρίμο Λέβι, δείχνει νὰ τελειώνει. Ἡ οἰκονομικὴ κρίση, τὰ στρατόπεδα «φιλοξενίας», κατὰ τὴν εὐφάνταστη ὀργουελικὴ φρασεολογία, οἱ στρατιὲς τῶν ἀπόκληρων ποὺ ζοῦν στὸ ὅριο τῆς ἀνθρώπινης ὑπόστασης, ὁ κοινωνικὸς κανιβαλισμός, ἡ ἀντιμετώπιση τῶν περιθωριακῶν καὶ τῶν μεταναστῶν μὲ ὅρους ὑγειονομικούς, τὸ φάσμα τῆς ἐκμηδένισης ὁλόκληρων πληθυσμῶν εἶναι μερικὲς μόνο ψηφίδες μιᾶς εἰκόνας ποὺ πλέον γίνεται πεντακάθαρη. Ἤδη ἀκροδεξιοὶ καὶ φιλελεύθεροι προτείνουν ἀνοιχτὰ νὰ ἐπιτραπεῖ ἡ ὁπλοφορία, ὥστε τὰ σύγχρονα freikorps —ποὺ σχεδὸν καθημερινὰ πλέον ἐπιδίδονται σὲ ἀντιμεταναστευτικὰ πογκρόμ— νὰ ἀποκτήσουν καὶ θεσμικὴ κατοχύρωση.
Δὲν ξέρουμε πῶς θὰ λέγεται ὁ φασισμὸς ποὺ ἔρχεται ἀλλὰ ξέρουμε τί θὰ κάνει. Τὸ βλέπουμε ἤδη γύρω μας. Ὁ Μπένγιαμιν, ἕνα ἀκόμα ἀπὸ τὰ θύματα τῆς ναζιστικῆς θηριωδίας, πρόλαβε καὶ μᾶς προειδοποίησε: Ἂν ὁ ἐχθρὸς νικήσει, οὔτε οἱ νεκροὶ δὲν θὰ εἶναι ἀσφαλεῖς στοὺς τάφους τους.
Ὁ μύθος μιλάει γιὰ ἐμᾶς.
- Μπορεῖ νὰ δεῖ κανεὶς τὸ βίντεο στὴν παρακάτω διεύθυνση:
https://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=nc62SOMYExA
Ὁ Κώστας Δεσποινιάδης εἶναι συγγραφέας, μεταφραστής, ἐπιμελητὴς καὶ ὑπεύθυνος τῶν ἐκδόσεων «Πανοπτικόν»
Ὀνειρευόμασταν στὶς ἄγριες νύχτες
ὄνειρα βίαια καὶ πυκνά,
ὀνειρευόμασταν μὲ τὴν ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα
ἂν θὰ γυρίσουμε, νὰ φᾶμε, νὰ ἐξιστορήσουμε.
Ὥσπου ἀντηχοῦσε κοφτά, σιγανὰ
τὸ παράγγελμα ποὺ συνόδευε τὴν αὐγὴ
«Wstawać»
καὶ ράγιζε τὴν καρδιά μας
Τώρα ποὺ ξαναβρήκαμε τὰ σπίτια μας,
τώρα ποὺ χορτάσαμε τὴν κοιλιά μας,
καὶ οἱ ἀφηγήσεις μας στέρεψαν ὅλες,
σήμανε ἡ ὥρα. Ὅπου νά ’ναι θὰ ἀκούσουμε πάλι
τὸ ξενικὸ παράγγελμα: «Wstawać»
Πρίμο Λέβι, «Ἡ ἀνακωχή»,
11 Ἰανουαρίου 1946
