του Βασίλη Κεχαγιά
Η βυζαντινή ναοδομία αποτελεί έναν από τους ελάχιστους οβολούς της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου στο παγκάρι του παγκόσμιου πολιτισμού. Μαζί με την αντίστοιχη υμνογραφία, στα όρια μιας υψηλού επιπέδου ποίησης, ιδίως όταν βρέθηκε στα χέρια του Ρωμανού του Μελωδού, κατέθεσαν την άποψη της Ανατολής σε ό,τι αργότερα απαντήθηκε ως εκκλησιαστικής έμπνευσης τέχνη στη Δύση, γνώριμης από τους διάσπαρτους καθεδρικούς, τις νότες του Μπαχ και όσων τον ακολούθησαν. Θέλουμε δεν θέλουμε η θρησκειοκεντρική τέχνη διαποτίζει την καθημερινότητά μας, απομακρυσμένη πλέον από τους καταγωγικούς της σκοπούς της μεταφυσικής λύτρωσης, πολύ κοντά όμως στην τόσο γήινη αισθητική ανακούφιση.
Από αυτήν την οπτική, η θεσσαλονικιώτικη Ροτόντα, οικοδομημένη ως ναός του Διός, υπαγόμενος στο γαλεριανό συγκρότημα, αποτελεί ένα έξοχο αρχιτεκτόνημα, ανεξαρτήτως θρησκευτικής χρήσης. Δεν πρόλαβε πολλά, ως αντίγραφο του ρωμαϊκού Πάνθεον, έκανε καλύτερη «καριέρα» ως χριστιανικός ναός Αγίων Ασωμάτων αρχικά και Αγίου Γεωργίου αργότερα και από το 1590 έλαβε το χρίσμα του μουσουλμανικού τεμένους. Καθυστέρησε λίγο η εν λόγω μετατροπή (εκατόν εξήντα έτη από την άλωση της Θεσσαλονίκης) μια που γύρω του συσφαιρώνονταν οι ελάχιστοι χριστιανοί που είχαν απομείνει στην πόλη. Και τώρα, μετά από όλη αυτή τη διαδρομή, ποια αρώματα αναδύει το μνημείο, τι αποπνέει σε όποιον διαβαίνει τη θύρα του; Μα, τα ίδια ακριβώς που οσφραίνεται ο διαβάτης της Θεσσαλονίκης ανάμεσα στη ρωμαϊκή αγορά στον ταπεινό ναό της Αχειροποίητου και στα διπλανά λουτρά του μπέη, στο ομώνυμο χαμάμ. Ούτε η Αγιασοφιά στην Πόλη έγινε πιο «τζαμένια» επειδή τη γαρνίρισαν με αραβουργήματα, ούτε το μοναδικό ισλαμικό τέμενος στο Τολέδο έχασε το μυστηριώδη φωτισμό των λαβυρίνθων του επειδή συστεγάσθηκε με καθολικό μοναστήρι. Ευτυχώς για τα μνημεία θρησκευτικής καταγωγής, έχουν τον τρόπο να αποκρούουν τις επιθέσεις και τους «βιασμούς», χάρη στη φυσική τους σχέση με την εποχή και τον τόπο που τα γέννησε. Όσα ψευδεπίγραφα ή εκβιαστικά σύμβολα και να καρφωθούν επάνω τους, τα μόνα τα οποία εκτίθενται είναι τα ίδια τα σύμβολα και οι καρφωτές τους.
Αν κατανοήσουν όλα τα παραπάνω οι λογής-λογής πλειοδότες της θρησκειοληψίας, θα βγουν απείρως πιο κερδισμένοι οι ίδιοι ως υποστηρικτές, καθώς και τα όσα υποστηρίζουν. Τα σπουδαία οικοδομήματα, έτσι κι αλλιώς, έχουν ισχυρότατη θεμελίωση στη γη όπου βλάστησαν και στο χρόνο όπου άνθησαν. Αυτή που δοκιμάζεται πάντα είναι η ανθρώπινη μικρότητα, τόσο ευπρόσβλητη όταν προσπαθεί να τα βάλει με τούτα τα βαθιά ριζωμένα σκύρα της δημιουργίας. Μάλλον δεν διδάχθηκαν πολλά από ό,τι ο Δημιουργός στον οποίον πιστεύουν πρεσβεύει!
