Κείμενα: Ιάσονας Κωστόπουλος
Συνήθως οι ετήσιες γενικές συνελεύσεις του ΟΗΕ περνάνε μάλλον απαρατήρητες. Μόνο όσοι ασχολούνται με τις διεθνείς σχέσεις θα δώσουν κάποια σημασία, ή θα προσέξουν ορισμένες παρεμβάσεις εκπροσώπων χωρών. Η φετινή όμως, 74η Γενική Συνέλευση (Ν. Υόρκη, 20-24/9/2021), είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πραγματοποιήθηκε στο φόντο της πανδημίας, αφού προηγήθηκαν η αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν και η σύναψη της συμφωνίας AUKUS με ιδιαίτερο στόχο την Κίνα. Στη διάρκειά της ο Μπάιντεν έκανε την πρώτη του ομιλία στον ΟΗΕ, δείχνοντας ότι οι ΗΠΑ επιχειρούν να ξεδιπλώσουν μια νέα στρατηγική.
Όλοι οι ηγέτες αναφέρθηκαν με ίδιο σχεδόν τρόπο στην πανδημία, την οικολογική κρίση, την επιστήμη, την τεχνολογία και καινοτομία, και φυσικά στην ανάγκη συνεργασίας όλων για την αντιμετώπισή τους και την προώθηση της ευημερίας του πλανήτη [βλ. και αποσπάσματα παρακάτω]. Πάνω σε αυτήν την κόσμια βάση διεξάχθηκαν οι λεπτές αντιπαραθέσεις ή στάλθηκαν τα μηνύματα προς διάφορες κατευθύνσεις. Από την άποψη αυτή, αλλιώτικο τόνο είχαν οι τοποθετήσεις της Ρωσίας και του Ιράν, που αντιλαμβάνονται την περικύκλωση που τους επιβάλλεται και ότι μπορούν να αμυνθούν πολιτικά και στρατιωτικά – όχι οικονομικά. Στον αντίποδα, η Κίνα επέδειξε ηρεμία, νηφαλιότητα και πραότητα, τονίζοντας ότι η ανάπτυξή της θα ωφελήσει όλον τον κόσμο, αποφεύγοντας εντάσεις, απαντώντας πολύ έμμεσα –με ασιατική διπλωματία– στις απειλές και τις κινήσεις των ΗΠΑ και των στενών συμμάχων τους (Βρετανία, Αυστραλία, Ιαπωνία, Ινδία κ.λπ.).
Καθοριστικός ο ανταγωνισμός ΗΠΑ-Κίνας
Ο Μπάιντεν εμφανίστηκε με αλλαγμένο το προσωπείο της υπερδυναμικής λογικής των ΗΠΑ. Όχι πλέον μόνοι, αλλά με τους συμμάχους μας θα δημιουργήσουμε νέους συσχετισμούς, θα στηριχθούμε σε μια «αδιάκοπη και ευέλικτη» διπλωματία και θα ανασυνταχθούμε για να απαντήσουμε σε όσους δεν αποδέχονται τις αξίες μας και στηρίζονται στον εσωτερικό αυταρχισμό. Δεν ανέφερε ονομαστικά Ρωσία και Κίνα, αλλά ήταν φανερό ποιους εννοούσε.
Σε πολλές ομιλίες, αλλά ιδιαίτερα σε αυτήν του Κινέζου προέδρου, προβλήθηκε η ιδέα ενός «πολυμερούς κόσμου» που θα χωρά πολλές και διαφορετικές καταστάσεις, αλλά θα προωθεί ορισμένα γενικά προοδευτικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά: «την ειρήνη, την ανάπτυξη, την ισότητα, τη δικαιοσύνη, τη δημοκρατία και την ελευθερία, που είναι οι κοινές αξίες της ανθρωπότητας». Γι’ αυτό, επιχειρηματολόγησε, πρέπει να βελτιώσουμε την παγκόσμια διακυβέρνηση και να εφαρμόσουμε μια πραγματικά πολυμερή προσέγγιση. Με άλλα λόγια η Κίνα, εφαρμόζοντας και προωθώντας την μεγαλοκρατική της πολιτική, ενδιαφέρεται για νέους κανόνες «παγκόσμιας διακυβέρνησης». Η πολυμερής προσέγγιση είναι ένας τέτοιος δρόμος.
Είναι φανερό ότι οι παγκόσμιες εξελίξεις θα καθοριστούν από τον ανταγωνισμό ΗΠΑ και Κίνας, που σαν δυνάμεις οικονομικές και γεωπολιτικές μπορούν να έχουν έναν ηγεμονικό ρόλο. Οι ΗΠΑ κινούνται με το γνωστό καουμπόικο πραγματιστικό στιλ που έχει (όσες μεταμορφώσεις κι αν επιχειρήσει) ο Μπάιντεν. Η Κίνα, χωρίς να βιάζεται (προσπαθώντας να ελέγξει οικονομικές δυνάμεις στο εσωτερικό της, αλλά και επιδράσεις από την υποχώρηση του παγκόσμιου εμπορίου κ.λπ.), προβάλλει πιο ήπιες μορφές διείσδυσης σε διάφορες περιοχές, που θα της προσδώσουν ένα παγκόσμιο ρόλο.
Τα τραύματα των ΗΠΑ, και συνολικά των Δυτικών, από τη διαχείριση της πολυοργανικής κρίσης, της πανδημίας, της διακυβέρνησης των χωρών τους κ.λπ. είναι πολύ φανερά. Παραμένει όμως ισχυρό χαρτί για τις ΗΠΑ (και τη Δύση συνολικά) η ηγεμονία τους στον τρόπο ζωής, στον ατομικισμό, στην κατανάλωση, στην εμπορευματοποίηση, στα ΜΜΕ και τον λεγόμενο πολιτισμό των χορηγών.
Δεν έχουν άδικο ούτε ο Μπάιντεν όταν σημειώνει πως «βρισκόμαστε, κατά την άποψή μου, σε ένα σημείο καμπής της ιστορίας», ούτε και ο Σι Τζινπίνγκ όταν λέει πως «ο κόσμος έχει μπει σε μια περίοδο νέας αναταραχής και μεταμόρφωσης» και ότι «ο κόσμος βρίσκεται και πάλι σε ιστορικό σταυροδρόμι». Έτσι είναι.
Οι μεγάλες σιωπές όλων
Αυτό που πρέπει να αναδειχθεί είναι η κοινή βάση πάνω στην οποία κινούνται και αναζητούν στρατηγικές οι διάφοροι βασικοί παράγοντες του «πολυμερούς» κόσμου, ή του εκκολαπτόμενου νέου πολυπολικού κόσμου. Το ομολογούν και οι ίδιοι με τους παρεμφερείς λόγους τους, που απέφυγαν όπως ο διάβολος το λιβάνι τεράστια θέματα. Καταρχήν δεν είπαν σχεδόν τίποτα για την κρίση που μαστίζει τον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό. Αντίθετα, μίλησαν μια αρκετά τεχνοκρατική γλώσσα υπέρβασης της βαθύτατης σαπίλας, διαφθοράς και εξαθλίωσης που επιβάλλεται στην πλειοψηφία των κατοίκων του πλανήτη. Μίλησαν δηλαδή για ειρήνη, ανάπτυξη, καινοτομία, πανδημία, οικολογική κρίση κ.λπ., και υποκρίθηκαν ότι θα πρέπει να υπάρξει μια «πολυμερής» συνεργασία για την αντιμετώπισή τους ή την προώθησή τους. Ήταν κραυγαλέα η απουσία οποιασδήποτε αναφοράς στα αδιέξοδα του οικονομικού μηχανισμού που τρέφει το κεφάλαιο σε όλες τις σφαίρες της Γης. Η Κίνα μιλά μια γλώσσα κρατική, μεγαλοκρατική, και δεν θίγει σε κανένα επίπεδο το ποιοτικό ζήτημα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και των αδιεξόδων του και των φραγμών που γεννά για την ανθρώπινη πρόοδο.
Κανένας από τους σημαντικούς παράγοντες του σύγχρονου κόσμου δεν θέτει το ζήτημα των κοινωνικών σχέσεων που επικρατούν σε ολόκληρο τον πλανήτη. Πρόκειται για ποιοτικό ζήτημα, δεν είναι δευτερεύον. Η υιοθέτηση αυτής της τεχνοκρατικής, ουδέτερης γλώσσας με την οποία αποκρύβονται σοβαρότατα ποιοτικά ζητήματα (φύση, ουσία και εξέλιξη του καπιταλιστικού συστήματος – ζήτημα κοινωνικών σχέσεων και αναπαραγωγής στο έδαφος της κεφαλαιοκρατικής σχέσης – ζήτημα γενικής εμπορευματοποίησης των πάντων και βαθύτατης αλλοτρίωσης των ανθρώπων), όλα αυτά ονομάζονται πρόοδος, καινοτομία, ευημερία, πολυμερής κόσμος…
Κόντρα σε αυτήν την απόκρυψη και ψευδή αναπαράσταση της πραγματικότητας, η ανθρωπότητα πρέπει να βάλει έναν άλλο στόχο: τη Μεγάλη Επανεκκίνηση της ανθρώπινης ύπαρξης και της ζωής στον πλανήτη!
ΗΠΑ: Εμείς και οι σύμμαχοί μας θα πρωτοστατούμε
Στέκομαι εδώ σήμερα για πρώτη φορά και με τις Ηνωμένες Πολιτείες, μετά από 20 χρόνια, να μην βρίσκονται σε πόλεμο. Γυρίσαμε σελίδα… Οι ΗΠΑ θα ανταγωνίζονται, και θα ανταγωνίζονται δυναμικά. Θα πρωτοστατούμε με τις αξίες μας και με την ισχύ μας. Θα υπερασπιζόμαστε τους συμμάχους και τους φίλους μας και θα εναντιωνόμαστε σε απόπειρες ισχυρότερων χωρών να κυριαρχήσουν σε πιο αδύναμες χώρες… Αλλά δεν επιδιώκουμε έναν νέο ψυχρό πόλεμο ή έναν κόσμο διαιρεμένο σε άκαμπτα μπλοκ… Βρισκόμαστε, κατά την άποψή μου, σε ένα σημείο καμπής της ιστορίας, και πρέπει να συνεργαστούμε όπως ποτέ άλλοτε… Οι ΗΠΑ θα τεθούν επικεφαλής, μαζί με τους συμμάχους μας, στην αντιμετώπιση των μεγαλύτερων προκλήσεων της εποχής μας – από τον Covid και την κλιματική αλλαγή έως τα ανθρώπινα δικαιώματα… Το μέλλον ανήκει σε εκείνους που δίνουν στους ανθρώπους τους την ευκαιρία να αναπνεύσουν ελεύθερα, όχι σε εκείνους που προσπαθούν να πνίξουν τον λαό τους με σιδερένιο αυταρχισμό. Οι αυταρχικοί του κόσμου προσπαθούν να κηρύξουν το τέλος της εποχής της δημοκρατίας, αλλά κάνουν λάθος…
Τζο Μπάιντεν, πρόεδρος των ΗΠΑ
Κίνα: Ο κόσμος σε σταυροδρόμι, χρειάζεται πολυμέρεια
Πρώτον, πρέπει να νικήσουμε τον COVID-19 και να κερδίσουμε αυτήν την κρίσιμη αποφασιστική μάχη για το μέλλον της ανθρωπότητας. Δεύτερον, πρέπει να αναζωογονήσουμε την οικονομία και να επιδιώξουμε μια ισχυρότερη, πιο πράσινη και πιο ισορροπημένη παγκόσμια ανάπτυξη. Τρίτον, πρέπει να ενισχύσουμε την αλληλεγγύη και να προωθήσουμε τον αμοιβαίο σεβασμό και την αμοιβαία επωφελή συνεργασία στις διεθνείς σχέσεις. Τέταρτον, πρέπει να βελτιώσουμε την παγκόσμια διακυβέρνηση και να εφαρμόσουμε την πραγματικά πολυμερή προσέγγιση… Υπάρχει μόνο ένα διεθνές σύστημα στον κόσμο, αυτό με κέντρο τα Ηνωμένα Έθνη. Υπάρχει μόνο μία διεθνής τάξη, αυτή που υποστηρίζεται από το διεθνές δίκαιο. Και υπάρχει μόνο ένα σύνολο κανόνων, αυτοί που ορίζονται στον Καταστατικό Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών… Οι πρόσφατες εξελίξεις δείχνουν για άλλη μια φορά ότι η στρατιωτική επέμβαση από το εξωτερικό και ο λεγόμενος δημοκρατικός μετασχηματισμός δεν κάνουν παρά μόνο ζημιά. Πρέπει να υπερασπιστούμε την ειρήνη, την ανάπτυξη, την ισότητα, τη δικαιοσύνη, τη δημοκρατία και την ελευθερία, που είναι οι κοινές αξίες της ανθρωπότητας… Ο κόσμος βρίσκεται και πάλι σε ιστορικό σταυροδρόμι…
Σι Τζινπίνγκ, πρόεδρος της Κίνας
Ρωσία: Όχι στη Δυτική σταυροφορία και την επιβολή μοντέλων
Η ιδέα των Ηνωμένων Πολιτειών να πραγματοποιήσουν τη λεγόμενη Σύνοδο για τη Δημοκρατία ξυπνά το πνεύμα του Ψυχρού Πολέμου και εκ των πραγμάτων κηρύσσει «σταυροφορία» εναντίον χωρών με αντίθετες απόψεις. Η Ρωσία αναμένει από τις Ηνωμένες Πολιτείες να εγκαταλείψουν όχι μόνο τη χρήση βίας, αλλά και κάθε μέθοδο επιβολής του μοντέλου ανάπτυξής τους σε άλλες χώρες… Η Δύση θέλει να αποκλείσει από την παγκόσμια διαδικασία λήψης αποφάσεων όσους έχουν τη δική τους, διαφορετική άποψη. Ακολουθώντας αυτή τη λογική, η Γερμανία και η Γαλλία ανακοίνωσαν πρόσφατα τη δημιουργία της «Συμμαχίας για την Πολυμέρεια». Αλλά ποια δομή θα μπορούσε να είναι πιο πολυμερής από τα Ηνωμένα Έθνη; Το Βερολίνο και το Παρίσι, ωστόσο, αποφάσισαν ότι στον ΟΗΕ υπάρχουν πάρα πολλοί «συντηρητικοί» που εμποδίζουν τις προσπάθειες της «εμπροσθοφυλακής». Διακήρυξαν την Ευρωπαϊκή Ένωση ως την επιτομή της «αποτελεσματικής πολυμέρειας», και όλοι οι υπόλοιποι υποτίθεται ότι πρέπει να την μιμηθούν…
Σεργκέι Λαβρόφ, υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας
Ιράν: Οι ΗΠΑ δεν αποχωρούν, εκδιώκονται
Σήμερα ο κόσμος δεν νοιάζεται για το «Πρώτα η Αμερική» ή το «Η Αμερική επέστρεψε»… Η είσοδος διαδηλωτών στο Κογκρέσο, αλλά και ο τρόπος αποχώρησης των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν, μαρτυρούν ότι η ηγεμονία της άλλοτε κραταιάς υπερδύναμης έφτασε στο τέλος της, και ότι η προσπάθεια ανάκτησής της είναι αναξιόπιστη και αποτυχημένη. Σήμερα οι ΗΠΑ δεν αποχωρούν αλλά εκδιώκονται από το Ιράκ και το Αφγανιστάν, και την ίδια στιγμή οι καταπιεσμένοι λαοί, από την Παλαιστίνη και τη Συρία έως την Υεμένη και το Αφγανιστάν, αλλά και οι φορολογούμενοι των ΗΠΑ, θα πληρώσουν αυτό τον παραλογισμό. Αν η λογική επικρατήσει στα μυαλά εκείνων που λαμβάνουν τις αποφάσεις, θα πρέπει να συμφωνήσουν πως η επιμονή των εθνών είναι πιο δυνατή από την ισχύ των υπερδυνάμεων… Οι κυρώσεις είναι η νέα στρατηγική πολέμου των Ηνωμένων Πολιτειών ενάντια στα έθνη του κόσμου. Όσον αφορά ιδίως τις κυρώσεις σε βάρος υγειονομικών ή ανθρωπιστικών ενεργειών, προτείνουμε να χαρακτηριστούν ως εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Εμπραχίμ Ραΐσι, πρόεδρος του Ιράν
Γαλλία-Γερμανία: Χρειαζόμαστε κοινή ευρωπαϊκή πολιτική
Η πρώτη μας κοινή ευθύνη είναι η διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, που κινδυνεύουν όταν αυξάνονται τα παιχνίδια εξουσίας, όταν επανεμφανίζονται νοοτροπίες των μπλοκ, όταν καταρρέουν τα ρυθμιστικά μας πλαίσια… Έχουμε επίσης ευθύνη να διαφυλάξουμε τις αρχές της πολυμέρειας. Έχουμε την ευθύνη, πρώτα απ’ όλα, να διατηρήσουμε την ικανότητά μας να ενεργούμε στο όνομα αυτών των αρχών και να προωθούμε μια πραγματικά πολυμερή παγκόσμια τάξη.
Ζαν-Υβ Λε Ντριάν, υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας
Κατά τη γνώμη μου, αυτή η στιγμή της γεωπολιτικής απογοήτευσης [αναφέρεται στο Αφγανιστάν] περιέχει τρία μηνύματα για την εξωτερική πολιτική: πρέπει να γίνουμε πιο ειλικρινείς, πιο έξυπνοι αλλά και πιο δυνατοί… Συμφωνούμε με τον στενότερο εταίρο μας, τη Γαλλία, ότι χρειαζόμαστε μια ισχυρή κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας στην Ευρώπη. Μόνο μια ισχυρή Ευρώπη μπορεί να κάνει και τα δύο ταυτόχρονα: να αναζητήσει συνεργασία με την Κίνα όταν είναι προς το συμφέρον και των δύο πλευρών ή πράγματι απαραίτητη, και ταυτόχρονα να απαιτεί από την Κίνα να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και το διεθνές δίκαιο, καθώς και τα νόμιμα συμφέροντα των γειτόνων της.
Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ, πρόεδρος της Γερμανίας
Ινδία: Ελάτε να φτιάξετε τα εμβόλιά σας στη χώρα μας!
Σήμερα, ένας στους έξι ανθρώπους στον κόσμο είναι Ινδός. Όταν οι Ινδοί προοδεύουν, η ανάπτυξη του κόσμου προωθείται. Όταν η Ινδία μεγαλώνει, ο κόσμος μεγαλώνει. Όταν η Ινδία μεταρρυθμίζεται, ο κόσμος αλλάζει… Θέλω να ενημερώσω τη Συνέλευση ότι η Ινδία έχει αναπτύξει το πρώτο στον κόσμο εμβόλιο με βάση το DNA, το οποίο μπορεί να χορηγηθεί σε όλους τους ανθρώπους άνω των 12 ετών. Άλλο ένα εμβόλιο m-RNA βρίσκεται στα τελευταία στάδια της ανάπτυξής του. Οι επιστήμονες της Ινδίας ασχολούνται επίσης με την ανάπτυξη ενός ρινικού εμβολίου για τον κορωνοϊό. Με συνείδηση της ευθύνης της απέναντι στην ανθρωπότητα, η Ινδία άρχισε για μια ακόμη φορά να διανέμει το εμβόλιό της στους ανθρώπους που το έχουν ανάγκη ανά τον κόσμο. Καλώ επίσης σήμερα τους κατασκευαστές εμβολίων από όλο τον κόσμο: Ελάτε! Κατασκευάστε το εμβόλιό σας στην Ινδία…
Ναρέντρα Μόντι, πρωθυπουργός της Ινδίας
