Όταν η τέχνη σατιρίζει, καταγράφει, καταγγέλλει και αντιστέκεται
Εικόνα 1η:
Βερολίνο 1941. Ο Χίτλερ συνομιλεί τηλεφωνικώς από το γραφείο του: «Μάιν φύρερ», ακούγεται στην άλλη άκρη της γραμμής, «η τοπική κοινωνία της Ελλάδας δεν μας θέλει». Και ο φύρερ αποκρίνεται: «Χερ Τσολάκογλου, να την απειλήσετε ότι θα πάμε να επενδύσουμε σε άλλη χώρα!».
Εικόνα 2η:
Στο κτίριο του Άρπαξ Τσάνελ, ένας μεγαλοδημοσιογράφος που μιλάει στο τηλέφωνο, απευθύνεται στον συνάδελφο του διπλανού γραφείου: «Είναι το αφεντικό, απ’ το εξοχικό του στον καταπατημένο γιαλό. Λέει να μην ξεχάσουμε να καταγγείλουμε από την καταπατημένη μας συχνότητα τους αλήτες που καταλαμβάνουν κτίρια».
Εικόνα 3η:
Ένας καραφλός κύριος με κοστούμι, πεσμένος και ματωμένος στο πεζοδρόμιο, μόλις έχει πέσει θύμα ληστείας. Ένας αυτόπτης μάρτυρας σπεύδει να τον βοηθήσει. «Κύριε είστε καλά;», τον ρωτάει. «Την είδα όλη τη συμπλοκή! Σας έκλεψε ε; Γιατί όμως χαμογελάτε;». Και ο κύριος, σκεπτόμενος ότι μόλις τον λήστεψε ένας γυμνασμένος ξανθός άντρας με το παρουσιαστικό του Μεγαλέξαντρου, του απαντάει περιχαρής: «Τουλάχιστον ήταν Έλληνας».
Τρεις μόνο εικόνες που σατιρίζουν εύστοχα τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Τρία σκίτσα φιλοτεχνημένα από τρεις διαφορετικούς Έλληνες σκιτσογράφους, που φιλοξενήθηκαν την πρώτη ημέρα του Resistance festival: τον Τάσο Αναστασίου, τον Σπύρο Δερβενιώτη και τον Helm, κατά κόσμον Τηλέμαχο Σταυρόπουλο. Ατάκες θανατηφόρες, αιχμές που στάζουν δηλητήριο, σουρεαλιστικό χιούμορ, ιστορικοί παραλληλισμοί στο βαθμό της υπερβολής, έξυπνα λογοπαίγνια, είναι μερικά από τα υλικά που οι σκιτσογράφοι χρησιμοποιούν για τις γελοιογραφίες τους.
Το πολιτικό σκίτσο πάντα αποτελούσε ένα δυνατό εκφραστικό μέσο σάτιρας, προβληματισμού, χιουμοριστικής καταγραφής της τρέχουσας επικαιρότητας, ακόμα και αντίστασης. Σκίτσα με διεθνιστικό μήνυμα όπως του Βραζιλιάνου Latuff, έχουν βρεθεί στην πρώτη γραμμή των λαϊκών εξεγέρσεων σε κάθε γωνιά του κόσμου.
Η δημοφιλία των πολιτικών γελοιογραφιών έγκειται στο ότι καθιστούν το μήνυμα αντιληπτό σε ευρύτερες μάζες, πολύ πιο εύκολα από μια πολιτική ανάλυση. Τυχαίνει μάλιστα ένα σκίτσο να είναι πολύ πιο εύγλωττο από ένα κείμενο, ακόμα κι αν στερείται λεζάντας. Για αυτό και η δουλειά του πολιτικού γελοιογράφου είναι περισσότερο σοβαρή απ’ όσο ορισμένοι φαντάζονται.
Απόδειξη αυτού είναι το ίδιο το γεγονός ότι το πολιτικό σκίτσο έχει διασώσει ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας του νεοελληνικού κράτους. Μέσα από την πένα των Ελλήνων γελοιογράφων ήδη από τον 19ο αιώνα έχει αποτυπωθεί όλη η πορεία της νεότερης Ελλάδας και οι σημαντικότεροι σταθμοί των εθνικών περιπετειών.
Γιατί μπορεί η σημερινή γενιά να βιώνει την κρίση χρέους σαν κάτι το πρωτόγνωρο, όμως αν ανατρέξουμε στο έντυπο Νέος Αριστοφάνης που εκδιδόταν μεταξύ του 1885 και του 1900, θα ανακαλύψουμε ότι μόνο πρωτοφανή δεν είναι τα όσα βιώνουμε σήμερα. Η γελοιογραφία που απεικονίζει τον Χαρίλαο Τρικούπη σαν ναυαγό σε κύματα αγριεμένα από την οικονομική πολιτική του, μετά τη χρεοκοπία του 1893, θα μπορούσε κάλλιστα να παραπέμπει σε έναν από τους πρωθυπουργούς-μαριονέτες των τελευταίων χρόνων που έσυραν το ελληνικό σαπιοκάραβο σε κοφτερά βράχια.
Αλλά και το σκίτσο που δημοσιεύτηκε στην περιοδική δημοσιογραφική έκδοση Ο φανός των Συντακτών το 1932, που δείχνει τον Ελευθέριο Βενιζέλο να ζητιανεύει δάνειο από την Ευρώπη, δεν διαφέρει καθόλου από την αδιέξοδη πολιτική του αστείρευτου δανεισμού και της λιτότητας που ακολουθούν χωρίς καμιά πρωτοτυπία οι μνημονιακές κυβερνήσεις.
Ένα μεγάλο μέρος της ιστορικής συλλογικής μας μνήμης οφείλεται στις πολιτικές γελοιογραφίες. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο και οι ιστορικοί χρησιμοποιούν τις γελοιογραφίες ως πρωτογενείς πηγές τεκμηρίωσης.
Τα σκίτσα του 1940-41 επιβίωσαν στη συλλογική μνήμη γιατί αποτύπωσαν με μαζικό τρόπο την ψυχολογία ενός ολόκληρου λαού. Δεν είναι τυχαίο που η πρώτη εικόνα που έρχεται υποσυνείδητα στο νου μεγάλης μερίδας του ελληνικού λαού, όταν ακούει το όνομα «Μουσολίνι», είναι η γελοιοποιημένη αναπαράσταση του Ιταλού Ντούτσε από την πένα των σκιτσογράφων της εποχής.
Η απαγόρευση της παράστασης Όρνιθες του Καρόλου Κουν από τον υπουργό Προεδρίας της Κυβερνήσεως, Κωνσταντίνο Τσάτσο, τον Αύγουστο του 1959, ενέπνευσε στον Φωκίωνα Δημητριάδη τις αξέχαστες γελοιογραφίες που παρουσιάζουν τον Τσάτσο με τη γνωστή κότα που την κρατάει από το λουρί.
Στα 50χρονα από τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη θυμηθήκαμε την πασίγνωστη γελοιογραφία του Μποστ, με τον παρακρατικό πάνω στο τρίκυκλο να δέχεται εξηγήσεις από το συνάδελφό του, ο οποίος δείχνοντάς του το φανάρι, του λέει: «Είναι πολύ εύκολον! Όπου Σταμάτης, θα σταματάς, όπου Γρηγόρης, θα ορμάς».
Η χούντα των συνταγματαρχών αισθάνθηκε βαθιά ενοχλημένη από το σκίτσο του Βασίλη Χριστοδούλου όταν μετά το ψευτοδημοψήφισμα του 1973 ο γελοιογράφος της Βραδυνής σχεδίασε έναν Κρητικό να τραγουδάει με τη λύρα του «Μαθές δεν εματάγινε τέτοιο κουτί ρημάδι / «ΟΧΙ» να ρίχνεις το πρωί, να βγαίνει «ΝΑΙ» το βράδυ». Η γελοιογραφία του Χριστοδούλου, φυσικά, λογοκρίθηκε.
Στη Μεταπολίτευση το σκίτσο του Σπύρου Ορνεράκη με το αγόρι να κατουράει σε ένα στέμμα, έγινε το σύμβολο των αντιπάλων του Γλίξμπουργκ στο δημοψήφισμα για την κατάργηση της βασιλείας.
Ενώ η εξαιρετική ψυχογραφία του Ανδρέα Παπανδρέου που έκανε ο Γιάννης Ιωάννου στη σειρά πολιτικού κόμικς Τρίτος Δρόμος αποτελεί πολύτιμη παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές ώστε να κατανοήσουν καλύτερα τι ακριβώς συνέβη στην αμαρτωλή δεκαετία του ’80.
Στα χρόνια της κρίσης, των μνημονίων, της φτώχειας, της ανεργίας και του εκφασισμού, οι σκιτσογράφοι αναδεικνύονται στους πιο ανελέητους κριτές των κακώς κειμένων της ελληνικής και διεθνούς πραγματικότητας.
Xωρίς ίσως να το αντιλαμβάνονται, οι σκιτσογράφοι μας συνεχίζουν κατά έναν τρόπο να γράφουν την ελληνική Ιστορία, όπως το έκαναν και άλλοτε οι παλιότεροι συνάδελφοί τους).
(Το παραπάνω κείμενο αποτελεί σύνοψη της εισαγωγής με την οποία άνοιξε η εκδήλωση-συζήτηση με τους σκιτσογράφους Τάσο Αναστασίου, Σπύρο Δερβενιώτη και Τηλέμαχο Σταυρόπουλο, στο πλαίσιο του Resistance Festival 2013 στις 21/6/2013)
Γ.Α.
Διαγωνισμός σκίτσου από τον Δρόμο
Κάνουμε εικόνα το «Εγώ θα μείνω», το σύνθημα ελπίδας και προοπτικής για μια νεολαία που πλήττεται από την ανεργία, τη φτώχεια και τη μετανάστευση
Με κεντρικό σύνθημα το Εγώ θα μείνω, η εφημερίδα Δρόμος της Αριστεράς διοργανώνει ανοιχτό διαγωνισμό σκίτσου.
Κάθε συμμετέχων μπορεί να στείλει μέχρι και τρία (3) σκίτσα, ασπρόμαυρα ή έγχρωμα, αποκλειστικά μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, στη διεύθυνση [email protected].
Οι διαστάσεις πρέπει να είναι σε μέγεθος Α4 (21×29,7cm, οριζόντια ή κάθετα), σε μορφή .jpeg ή .tiff και σε ανάλυση 300dpi.
Καταληκτική ημερομηνία αποστολής των σκίτσων ορίζεται η 20η Σεπτέμβρη 2013.
Μαζί με τα αρχεία πρέπει να επισυνάπτεται και ένα σύντομο βιογραφικό του συμμετέχοντος.
Όλα τα σκίτσα:
α. Θα παρουσιαστούν σε ειδικό αφιέρωμα της εφημερίδας.
β. Θα προβληθούν σε έκθεση που θα διοργανωθεί το φθινόπωρο.
γ. Θα συμπεριληφθούν σε έκδοση – ημερολόγιο του 2014 που θα κυκλοφορήσει από τον Δρόμο και το οποίο θα παραλάβουν δωρεάν όλοι οι συμμετέχοντες.
Κριτική επιτροπή θα επιλέξει τα τρία καλύτερα σκίτσα (από άποψη πρωτοτυπίας και τεχνικής) και οι νικητές θα λάβουν λευκώματα κόμικς και γελοιογραφιών.
Περισσότερες πληροφορίες: https://www.facebook.com/egothameino
