του Θανάση Μουσόπουλου*
Η Ιστορία της Θράκης με λίγα λόγια
- Η Θράκη καλύπτει μεγάλο τμήμα της Βαλκανικής – κατοικείται από Θράκες
- 1500 – 800 π.Χ. επαφές Θράκης με νότια Ελλάδα
- 800 – 350 π.Χ. αποικισμοί από ελληνικές πόλεις – ίδρυση Αβδήρων – οι Θράκες πολυάνθρωπο έθνος κατά τον Ηρόδοτο – χωρισμένο
- 350 π.Χ. – 330 μ.Χ. ενωμένοι με Μακεδονία – Ρωμαιοκρατία
- 330 – 1453 μ.Χ. στη Βυζαντινή αυτοκρατορία κέντρο η Κωνσταντινούπολη και η Θράκη – πολλές επιδρομές
- Το 1361 η Αδριανούπολη κυριεύεται από Οθωμανούς – πρώτη τους πρωτεύουσα στην Ευρώπη – το 1453 πέφτει στα χέρια Οθωμανών η Κωνσταντινούπολη
- 1365 – 1920 η Θράκη υπό Οθωμανική κατοχή για 550 χρόνια
- Το 1821 περιοχές της Θράκης επαναστατούν – Θρακιώτες και Θρακιώτισσες παίρνουν μέρος στην Επανάσταση στη νότια Ελλάδα
- 1878 η Βόρεια Θράκη – Ανατολική Ρωμυλία κατέχεται αυθαίρετα από τη Βουλγαρία
- Στις 14 Μαΐου 1920 η Δυτική Θράκη ενώνεται με την Ελλάδα
- Το 1922 η Ανατολική Θράκη δίνεται στην Τουρκία
Α. Η ενιαία Θράκη
Η ενιαία Θράκη έχει παρουσία μακραίωνη και σημαντική συμβολή στον πολιτισμό. Με την ευκαιρία των εκατό χρόνων από την απελευθέρωση και ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος του 1/10 της Θράκης, θα φωτίσουμε το γεγονός αυτό και την εκατονταετία που παρήλθε.
Μετά το τέλος του αγώνα του 1821 και τη δημιουργία του μικρού ελληνικού κράτους, ακολούθησε ένας δύσκολος αιώνας για τους υπόδουλους ελληνικούς πληθυσμούς. Το Οθωμανικό κράτος επέβαλε τιμωρίες πολύ σκληρές ως αντίποινα για τους αγώνες. Θανατώσεις, διωγμούς και καταπίεση αντιμετώπισαν οι Έλληνες της καταρρέουσας οθωμανικής αυτοκρατορίας. Παρόλα αυτά κατά τον 19ο αιώνα σε όλα τα επίπεδα οι υπόδουλοι Έλληνες/Ελληνίδες πήγαιναν μπροστά.
Ο εικοστός αιώνας είναι περίοδος παγκοσμιοποιημένου γίγνεσθαι. Στον τόμο «Η εποχή των άκρων – Ο σύντομος εικοστός αιώνας 1914-1991» του Eric Hobsbawm διαβάζουμε ότι στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο «πολιτική και οικονομία συγχωνεύθηκαν. Η διεθνής πολιτική αντιπαλότητα ακολούθησε τα ίχνη της οικονομικής ανάπτυξης και του οικονομικού ανταγωνισμού, αλλά το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της γνώρισμα ήταν ακριβώς το γεγονός ότι δεν είχε κανένα όριο».
Στα τέλη του 19ου και στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα μετά από αιματηρούς αγώνες σταδιακά ορισμένα τμήματα ενσωματώνονται στην Ελλάδα. Άλλα όμως τμήματα του ιστορικού ελληνικού χώρου εξακολουθούν να ανήκουν σε άλλα κράτη. Από την ενιαία Θράκη, η Βόρεια Θράκη-Ανατολική Ρωμυλία υπάγεται αυθαίρετα στη Βουλγαρία και η Ανατολική Θράκη παραχωρείται από τους συμμάχους στην Τουρκία.
Β. 1919-1920: Η ώρα της ελευθερίας
Η (νοτιο)δυτική Θράκη [Ξάνθη, Ροδόπη, Έβρος] είχε καταληφθεί το 1913 από τους Βούλγαρους και κυριολεκτικά σκληρά δεινοπάθησε, καθώς οι Βούλγαροι επιδίωκαν να αλλοιώσουν εθνολογικά τη Θράκη ώστε να την ενσωματώσουν μόνιμα στη χώρα τους. Μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στο Συνέδριο Ειρήνης στο Παρίσι, ύστερα από σκληρές διαπραγματεύσεις του Ελευθέριου Βενιζέλου και με την παρέμβαση στα πράγματα του Χαρίσιου Βαμβακά, αρχίζει να χαράζει ο δρόμος της ελευθερίας.
Στις 4 Οκτωβρίου 1919 διασυμμαχικός στρατός με τους Έλληνες μπροστά εισέρχεται στην Ξάνθη. Είναι η απαρχή της ελευθερίας, γι’ αυτό η Ξάνθη γιορτάζει την αρχή της απελευθέρωσης. Ο διασυμμαχικός στρατός προχωρεί στις περιοχές Ροδόπης και Έβρου, εκδιώκοντας τους Βούλγαρους κατακτητές. Το διάστημα, όμως, Οκτωβρίου 1919-Μαΐου 1920 στην περιοχή επιβάλλεται διασυμμαχική κατοχή. Στο οκτάμηνο αυτό διάστημα επανήλθαν στις εστίες τους όσοι είχαν φύγει στα χρόνια της βουλγαρικής κατοχής, ενώ ταυτόχρονα υπήρχε έντονη διπλωματική διαμάχη στο Παρίσι. Οι όλοι χειρισμοί επέτρεψαν και επέβαλλαν –θα λέγαμε– την ενσωμάτωση της περιοχής στην Ελλάδα. Αυτό τότε ζητούσαν επίμονα όλοι οι κάτοικοι, χριστιανοί και μουσουλμάνοι.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πολιτικά υπεύθυνος και ο Χαρίσιος Βαμβακάς ως διπλωμάτης κατάφεραν στο πολύμηνο συνέδριο ειρήνης στο Παρίσι να ανατρέψουν τις κρυφές προθέσεις των μεγάλων δυνάμεων – Γάλλων, Ιταλών, Αμερικανών. Ήδη είχαν γίνει γνωστά τα πετρέλαια της περιοχής, ώστε οι νικητές του πρώτου παγκοσμίου πολέμου να ευδοκήσουν λύση του θρακικού ζητήματος.
Ως τον Μάιο του 1920 επιδιώχθηκε κοινωνικό περιεχόμενο στην ελευθερία. Σε μια ερημωμένη και ερειπωμένη περιοχή δόθηκε πνοή συνολικής ανάπτυξης. Η ελευθερία –όπως και η πραγματική δημοκρατία– πρέπει να εξασφαλίζουν ένα σχετικά ικανοποιητικό οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο. Στη Θράκη έγιναν με την πρόνοια του Βαμβακά ό,τι χρειαζόταν για την ανάπτυξη όλων των επιπέδων για όλους τους κατοίκους, χριστιανούς και μουσουλμάνους, χωρίς διακρίσεις.
Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο ο Χαρίσιος Βαμβακάς σημειώνει ότι «μία κεντρική ιδέα εστροβίλιζεν εις τον νουν μου: πώς, το συντομώτερον, θα επιτευχθή η απόδοσις της Θράκης εις την Ελλάδα και προς τούτο, πώς θα είναι δυνατόν ν’ αποφευχθώσιν λάθη, τα οποία και εις την διοίκησιν και ιδία εις την πολιτικήν καταστρέφουν και τας πατριωτικωτέρας διαθέσεις και αντιλήψεις». Έτσι, το 1920 τον Μάιο, προσφωνώντας τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο Χαρίσιος Βαμβακάς μπορούσε να πει : «Η Δυτική Θράκη εφεξής δεν θα έχη ουδεμίαν ανάγκην ενισχύσεως από το κέντρον, αλλά τουλάχιστον θα είναι δυνατόν να προσέλθη και αρωγός εις αυτό».
Γ. Τα εκατό χρόνια ελεύθερης ζωής
Γιορτάζοντας το 2020 τα εκατό χρόνια ελεύθερης Θράκης, γιορτάζουμε κάτω από ιδιόρρυθμες συνθήκες εγκλεισμού και πανδημίας, έναν αιώνα αγώνων και δημιουργίας.
Η περίοδος του Μεσοπολέμου διακρίνεται για ανάπτυξη οικονομική και πολιτιστική. Η δεκαετία που ακολουθεί είναι γεμάτη από τον ηρωισμό του 1940, την απάνθρωπη Κατοχή (βουλγαρική στο μεγαλύτερο μέρος και γερμανική στον Έβρο), την εξόντωση των πολλών Εβραίων της Θράκης, και τον ματωμένο Εμφύλιο. Οι μετεμφυλιακές δεκαετίες διακρίνονται για την υπανάπτυξη και την ερήμωση, για το μεγάλο ρεύμα μετανάστευσης στα κέντρα του εσωτερικού και στις χώρες της Ευρώπης και όχι μόνο. Πνευματικοί άνθρωποι φεύγουν από τη Θράκη. Μια δεύτερη Θράκη σε όλη την Ελλάδα και σε όλον τον πλανήτη. Μια αναστροφή επιδιώκεται στη δεκαετία του εβδομήντα με την ίδρυση του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης (1973/4) και την ανασύσταση του 4ου Σώματος Στρατού (1976), καθώς και με την επιδότηση επενδύσεων, που λόγω των καπιταλιστικών στρεβλώσεων σε γενικές γραμμές δεν ευοδώθηκαν. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε την άφιξη από την τ. Σοβιετική Ένωση και άλλες χώρες της περιοχής πολλούς νέους κατοίκους. Γίνεται μια γενικότερη προσπάθεια για την ανάπτυξη, παρόλα αυτά η Θράκη είναι τελευταία στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στη χώρα περιοχή.
Τιμούμε τους Θρακιώτες και τις Θρακιώτισσες, που εργάστηκαν υλικά και πνευματικά στα εκατό χρόνια ελεύθερης ζωής, σε βιομηχανίες, σε εργαστήρια, σε καταστήματα, σε χωράφια. Που στη ζωή τους έβαλαν το συλλογικό μαζί με το ατομικό, τον πολιτισμό μαζί με την οικονομική άνεση, τη μόρφωση μαζί με την ευζωία. Τιμούμε Χριστιανούς και Μουσουλμάνους, Εβραίους και Αρμένιους που αγωνίστηκαν ενωμένοι για το σωστό και το δίκαιο.
Κλείνω τα 100 χρόνια Ελεύθερης Θράκης παραθέτοντας τους στίχους ενός ποιήματος από την πρώτη συλλογή μου «Ο ήλιος σκιάδιο», 1978:
Έναν μικρό θεό έχω στο στήθος μου. / Ένα θεό θρακιώτη ως το κόκαλο./ Αν μεγαλώσει, μπορεί να μοιάσει του Διόνυσου. / Μπορεί και του Δημόκριτου να μοιάσει. / Ας χαίρεται της Σαμοθράκης τις πευκοβελόνες / και του φαρδύπλατου του Νέστου τα τρεχάματα, / κι ας γίνει και φιλόσοφος ή φυσικός. / Έρημη φροντίδων να μη μείνει / η γη του Ορφέα και της Ευρυδίκης.
* Ο Θανάσης Μουσόπουλος είναι φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής και ζει στη Ξάνθη
