Ο πιο γλυκός μισάνθρωπος
Από την προηγούμενη Πέμπτη 19 Απριλίου άρχισε να προβάλλεται στις κινηματογραφικές αίθουσες το ντοκιμαντέρ της Ελένης Αλεξανδράκη Κωστής Παπαγιώργης: Ο Πιο Γλυκός Μισάνθρωπος. Η ταινία έχει τιμηθεί με το βραβείο της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου στο 20ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, με το εξής σκεπτικό: «Πρόκειται για το μεγάλης κινηματογραφικής ακρίβειας πορτρέτο ενός μοναχικού ανθρώπου και σύγχρονου φιλοσόφου, το οποίο κινείται μακριά από την αγιογραφία. Το φιλμ πετυχαίνει μια εξαιρετική αντιστοίχιση του θέματος με το όλον του σινεμά, εισάγοντας ταυτόχρονα στιβαρούς μυθοπλαστικούς άξονες. Η σκηνοθετική αρτιότητα της Ελένης Αλεξανδράκη συνθέτει όλα τα παραπάνω σε μια ιδιαίτερα απολαυστική ταινία».
Πράγματι, η ταινία της Ελένης Αλεξανδράκη καταφέρνει μέσα σε λίγη ώρα να φωτίσει τόσο την προσωπικότητα, όσο και το έργο του Κωστή Παπαγιώργη, χωρίς να καταφεύγει σε ευκολίες. Χωρίς να εκβιάζει τη συγκίνηση. Ένας τόσο πολυσχιδής και ιδιαίτερος διανοούμενος, με όλη τη σημασία της λέξης, παρουσιάζεται με ειλικρίνεια και καθαρότητα.
Ξεχωριστοί άνθρωποι μιλούν γι’ αυτόν, ενώ τα κείμενά του καταλαμβάνουν σημαντικό χώρο στην ταινία, χωρίς ποτέ να κουράζουν, και δένουν αρμονικά με την αφήγηση.
Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα δύσκολο εγχείρημα, να προσεγγίζεις έναν άνθρωπο ο οποίος, επί της ουσίας, δεν έζησε μια, αλλά πολλές ζωές.
Μια προσωπικότητα που έζησε τη φιλοσοφία, αλλά και τα σκυλάδικα, με το ίδιο πάθος. Που βυθίστηκε στη ζάλη του αλκοόλ, αλλά και στα μυστήρια της ιστορίας. Που ήταν ταυτόχρονα ένας άνθρωπος με πάθος, αλλά και με ψύχραιμη ματιά. Όσο κι αν η λέξη κοντεύει να χάσει το νόημά της, κατάφερνε να προσεγγίζει με τον δικό του τρόπο, «αντικειμενικά» την ιστορία.
Ακόμη και οι ημερομηνίες της ζωής του, κάνουν έναν παράξενο κύκλο, αφού γεννήθηκε 20 Μαρτίου (του 1947) και πέθανε 21 Μαρτίου (του 2014). Στην πραγματική αρχή της Άνοιξης…
Σε εκδήλωση που έγινε προς τιμήν του πριν από δυο χρόνια από τον Δήμο Αγίας Παρασκευής, αλλά και στο ντοκιμαντέρ, είδα να μιλάνε πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους άνθρωποι. Και κατάλαβα και στις δυο περιπτώσεις πόσο τους είχε αγγίξει. Αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο…
Είχα τη χαρά να δω την ταινία σε δημοσιογραφική προβολή στον Δαναό, λίγο πριν την έξοδό της στις κινηματογραφικές αίθουσες και να απολαύσω, ακόμη μια φορά, τη σκηνοθετική ματιά της Ελένης Αλεξανδράκη, που καταφέρνει πάντα να δίνει κάτι το διαφορετικό είτε καταπιάνεται με τον Παπαδιαμάντη (Νοσταλγός), είτε με ελληνικά έθιμα (Μυρίζει Πάσκα).
Εικόνες, ντοκουμέντα, μουσικές, κείμενα, συνεντεύξεις, τραγούδια, δένουν τόσο αρμονικά μεταξύ τους, που τίποτα δεν μοιάζει παράταιρο…
«Ημερήσια διάταξη»
Στο εξώφυλλο του βιβλίου ποζάρει ο Γκούσταφ Κρουπ, της γνωστής βιομηχανίας. Το αφήγημα του Eric Vuillard, που τιμήθηκε με το Βραβείο Γκονκούρ και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις, είναι ένα βιβλίο που θα σας συγκλονίσει. Με αφηγηματική δεινότητα, καταφέρνει να εμβαθύνει στις αποσιωπήσεις της ιστορίας. Να μας δείξει ανάγλυφα τον ρόλο καπιταλιστών (ναι καπιταλιστών) και πολιτικών στην άνοδο των Ναζί στην εξουσία. Στο στόχαστρό του κυρίως οι 24 Γερμανοί μεγαλοβιομήχανοι που συναντήθηκαν στις 20 Φεβρουαρίου του 1933 και έδωσαν την… ευλογία τους στον Χίτλερ. Δεν είναι μόνο αυτοί. Είναι οι ηγέτες της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας, είναι ο Καγκελάριος της Αυστρίας. Η ειρωνεία εναλλάσσεται με την αιχμηρότητα και τα πικρά σχόλια. Ο μπρεχτικός τρόπος που προσεγγίζει τα γεγονότα, μου θύμισε και τις βιογραφίες που παραθέτει ο Τζον Ντος Πάσος στην Τριλογία του USA.
Κι όλοι αυτοί που ξεκίνησαν, στήριξαν και φυσικά εκμεταλλεύτηκαν τον πόλεμο, ακόμη και σήμερα είναι οι κυρίαρχοι…
«Στην ιστοσελίδα του ομίλου Thyssen -Krupp, μιας από τις μεγαλύτερες χαλυβουργίες στον κόσμο, που εξακολουθεί να έχει έδρα στο Έσσεν και της οποίας σήμερα το σλόγκαν είναι ευελιξία και διαφάνεια, βρίσκει κανείς μια μικρή αναφορά στους Κρουπ. Ο Γκούσταφ δεν υποστήριξε ενεργά τον Χίτλερ πριν το 1933, μας λένε, αλλά άπαξ κι εκείνος έγινε καγκελάριος, έδειξε νομιμόφρων απέναντι στη χώρα του. Έγινε μέλος του ναζιστικού κόμματος το 1940, διευκρινίζουν, με αφορμή τα εβδομηκοστά του γενέθλια…»
Βεβαίως στη διάρκεια του πολέμου «αξιοποιούσε» δωρεάν εργατικό δυναμικό από τα στρατόπεδα εξόντωσης. Μπούχενβαλντ, Αούσβιτς και άλλα. Για όσους δούλευαν στα εργοστάσιά του το προσδόκιμο ζωής ήταν λίγοι μήνες. Φυσικά δεν ήταν ο μόνος. Η Bayer αξιοποίησε το Μαουτχάουζεν, η Daimler το Σίρμεκ. Η IG Farben το Μίττελμπάου -Ντόρα, η Agfa το Νταχάου, η Shell το Νόιενγκαμμε. Η Siemens το Μπούχενβαλντ, το Άουσβιτς κ.ά. Και ο κατάλογος μακρύς…
Κλείνοντας το βιβλίο, νιώθεις οργή. Όχι από εκείνη που σε παραλύει. Από εκείνη που μπορεί να γίνει ο κινητήριος μοχλός για να αλλάξεις τα πράγματα.
