Ένας απατεώνας Ισπανός (που θα μπορούσε να είναι Έλληνας)
«…το παρελθόν δεν περνάει ποτέ –το είπε ο Φόκνερ– δεν είναι καν παρελθόν. Το παρελθόν είναι απλώς μια διάσταση του παρόντος»
Αυτή είναι μια φράση που επαναλαμβάνει συχνά ο Χαβιέρ Θέρκας στο νέο του βιβλίο Ο απατεώνας που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση Γεωργίας Ζακοπούλου. Ένα μυθιστόρημα-έρευνα. Χωρίς μυθοπλασία, αλλά μπορεί να διαβαστεί και ως ένα συναρπαστικό δοκίμιο ακριβώς για τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας.
Η υπόθεση αφορά στον Ενρίκ Μάρκο, έναν Βαρκελωνέζο, ο οποίος, όπως περιγράφει ο συγγραφέας, «επί τρεις σχεδόν δεκαετίες παρίστανε τον εκτοπισθέντα στη Γερμανία του Χίτλερ και τον επιζήσαντα των ναζιστικών στρατοπέδων, που επί χρόνια ήταν πρόεδρος της Amical de Mauthausen, της μεγάλης ισπανικής ένωσης επιζώντων, είχε δώσει εκατοντάδες διαλέξεις, είχε παραχωρήσει δεκάδες συνεντεύξεις, είχε λάβει σημαντικές επίσημες διακρίσεις και είχε μιλήσει στο ισπανικό κοινοβούλιο εκπροσωπώντας όλους τους υποτιθέμενους συντρόφους του στη φρίκη, ώσπου στις αρχές Μαΐου του 2005 αποκαλύφθηκε ότι ουδέποτε είχε εκτοπιστεί και ότι δεν είχε φυλακιστεί σε κανένα ναζιστικό στρατόπεδο».
Στα εντυπωσιακά στοιχεία το γεγονός ότι υπήρξε και Γενικός Γραμματέας της CNT, της κάποτε ακμαίας και ιστορικής Αναρχικής Ομοσπονδίας…
Ο συγγραφέας συναντιέται με τον Μάρκο και με τη σύμφωνη γνώμη του, και μετά από πολύωρες συνεντεύξεις μαζί του και ενδελεχή έρευνα των αρχείων, γράφει για τη ζωή του, για τις αλήθειες και τα ψέματά του.
Το πολύ ενδιαφέρον είναι ότι με τα ψέματά του ο Μάρκο δεν διεκδίκησε υλικά οφέλη, αντιθέτως υπήρξε ένας σκληρά εργαζόμενος άνθρωπος, με σημαντική μόρφωση, που όντως πολέμησε στον Εμφύλιο με την πλευρά των Αναρχικών/Δημοκρατικών και φυλακίστηκε στη Γερμανία, αλλά κάτω από άλλες διαδικασίες και συνθήκες, ενώ αφέθηκε ελεύθερος.
Παρά την επινοημένη αντιστασιακή του δράση κατά την περίοδο των σαράντα χρόνων Φρανκισμού, υπήρξε ένας νομοταγής (κατά βάση) πολίτης που ακολούθησε τον δρόμο της πλειοψηφίας. Που ήταν η υποταγή. Από τις πιο εκπληκτικές σελίδες του βιβλίου είναι η περιγραφή της υποταγμένης Βαρκελώνης. Ένα μικρό απόσπασμα: «…ο ίδιος παθιασμένος λαός, που σ’ όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πάλευε για την ελευθερία μ’ ένα θάρρος κι ένα μεγαλείο που όλος ο κόσμος είχε θαυμάσει, είχε πια μετατραπεί σ’ έναν λαό τσακισμένο, υποταγμένο, δειλό και πάμπτωχο, έναν λαό με άδειο καλάθι και σκυμμένο κεφάλι…»
Πολλά είναι τα στοιχεία παραλληλισμού της Ισπανίας με την Ελλάδα. Τις ιστορίας με τους θριάμβους και τις πανωλεθρίες. Με τον ηρωισμό και τη δειλία. Αλλά και με το επινοημένο παρελθόν:
«Ο Μάρκο επινόησε ένα παρελθόν (ή το διάνθισε ή το φτιασίδωσε) σε μια στιγμή που σχεδόν όλοι στην Ισπανία διάνθιζαν ή φτιασίδωναν το παρελθόν τους, ή το επινοούσαν… Μόλις πέθανε ο Φράνκο, σχεδόν όλος ο κόσμος άρχισε να κατασκευάζει ένα παρελθόν για να ενσωματωθεί στο παρόν και να προετοιμάσει ένα μέλλον.»
Η εικόνα μού θύμισε την Ελλάδα της μεταπολίτευσης. Μπορεί να μην είχαμε σαράντα χρόνια δικτατορία, είχαμε όμως σχεδόν τρεις δεκαετίες μετεμφυλιακού κράτους. Όπου μια σιωπηλή πλειοψηφία συμπορεύτηκε με τα καθεστώτα για να επιβιώσει και σε ορισμένες περιπτώσεις να ευημερήσει. Το «όχι» αποκοιμήθηκε στην αγκαλιά του «ναι».
Το βιβλίο του Θέρκας, πέραν της λογοτεχνικής και ιστορικής του σημασίας, μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε πολλά από όσα συμβαίνουν γύρω μας. Τι χτίστηκε πάνω σε αλήθειες και τι πάνω σε ηρωικά ψέματα. Μπορεί να μην είχαμε έναν τόσο ταλαντούχο απατεώνα όπως ο Μάρκο, αλλά είχαμε πολλούς μικρούς. Και σε αντίθεση με τον ήρωα του Θέρκας, αποκόμισαν πολλά υλικά οφέλη.
Όπως το μυθιστόρημά του Στρατιώτες της Σαλαμίνας με βοήθησε να δω με διαφορετικό βλέμμα τον δικό μας Εμφύλιο, έτσι και Ο Απατεώνας βοηθά να καταλάβουμε καλύτερα τη μεταπολίτευση, αλλά και τον σημερινό κατήφορο.
…και τη σιωπή του κόσμου μετά τους τόσους αγώνες των περασμένων ετών…
CINEμάθεια 2018
Το τριήμερο Φεστιβάλ «CINEμάθεια 2018» ξεκίνησε χθες Παρασκευή 29 Ιουνίου και ολοκληρώνεται την Κυριακή 1 Ιουλίου στο cine Κήπος στη Χίο. Παρουσιάζονται συνολικά 45+1 μαθητικές ταινίες Γυμνασίων, Λυκείων και Ειδικών Σχολείων από νησιά του Βορείου και του Νοτίου Αιγαίου.
«Στη μεγάλη οθόνη του cine Κήπος η Λήμνος, η Λέσβος, η Χίος, τα Ψαρά, η Σάμος, η Αστυπάλαια, η Κάλυμνος, η Κως, η Ρόδος, η Νάξος, η Σύρος και η Τήνος θα ”κεντήσουν”, με κινηματογραφικές καταγραφές και ιστορίες των μαθητικών τους ομάδων –για έκτη συνεχή χρονιά–, μνήμες, τραγούδια, ποιήματα, θρύλους, ερωτήματα. Ελάτε να τιμήσουμε όλοι μαζί την εφηβική αναζήτηση και την παραδειγματική φροντίδα των καθοδηγητών τους», τονίζουν στην πρόσκλησή τους για το φεστιβάλ η διευθύντρια Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ευτυχία Βλυσίδου και η υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων Στέλλα Τσιροπινά.
Ελπίζουμε να μπορέσουμε να δούμε αυτές τις ταινίες και σε άλλες περιοχές της χώρας. Αξίζει όμως να στηρίζουμε με κάθε τρόπο τέτοιες πρωτοβουλίες. Υπάρχει κι αυτή η Ελλάδα που δημιουργεί και αντιστέκεται παρά τις αντίξοες συνθήκες…
