του Γιώργου Παυλάκη*
Μιλήσαμε πολύ για το Πολυτεχνείο και τη δικτατορία αυτόν τον καιρό, με αφορμή τα 50 χρόνια από εκείνη την περίοδο – και καλά κάναμε. Ελπίζω ότι το επόμενο διάστημα θα μιλήσουμε σοβαρά και για την Κύπρο, τη μεγαλύτερη εθνική καταστροφή των τελευταίων 100 χρόνων. Ήταν και αυτό μια από τις μεγάλες απώλειες της δικτατορίας. Με αφορμή την συμμετοχή μου στην παρουσίαση του βιβλίου του Δημήτρη Βεριώνη «Θάνατοι στη Χούντα», έκανα μερικές παρατηρήσεις για τις ομοιότητες της χούντας των Αθηνών με τη Λατινική Αμερική και τις δικτατορίες που είχε εγκαταστήσει εκεί η αμερικανική πολιτική.
Σαν φοιτητές στην Αθήνα είμαστε φυσικά ευαίσθητοι δέκτες των γεγονότων σε εκείνη την ταραγμένη περίοδο, ιδίως στο Βιετνάμ και την Λατινική Αμερική. Το καλοκαίρι το 1972 ήταν ίσως το τελευταίο σχεδόν ομαλό καλοκαίρι των νεανικών μου χρόνων. Από το φθινόπωρο ο αγώνας των φοιτητών για ελευθερία έγινε πιο έντονος και μας συνεπήρε, καταλήγοντας στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, τη χούντα του Ιωαννίδη, την καταστροφή της Κύπρου και την πτώση της δικτατορίας υπό το βάρος των εγκλημάτων της. Την ίδια εποχή, καλοκαίρι του 1972, ένας νεαρός φοιτητής ιατρικής στην Ουρουγουάη που είχε προσχωρήσει στους Τουπαμάρος τραυματίστηκε σε μάχη με την αστυνομία, συνελήφθη και έμεινε 13 χρόνια στη φυλακή – τα 11 από αυτά σε αυστηρή απομόνωση.
Ένας από τους χειρότερους εφιάλτες μου τα ταραγμένα χρόνια της δικτατορίας, ιδιαίτερα μετά τη σφαγή του Πολυτεχνείου, ήταν ότι η χούντα θα κατσικωθεί στην εξουσία για πολλά χρόνια και θα γίνουμε άλλη μια χαμένη γενιά, όπως οι προηγούμενες κατοχικές και εμφυλιακές, που ξεκληρίστηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα, στις φυλακές και τις εξορίες. Μοιράζομαι λοιπόν την ιστορία του Τουπαμάρος φοιτητή Ιατρικής Henry Engler σαν ελπιδοφόρο δίδαγμα: ο Engler, μετά από 13 χρόνια φυλακή και με κλονισμένη υγεία, μετανάστευσε στη Σουηδία. Εκεί κατάφερε να τελειώσει την ιατρική του εκπαίδευση και να μεγαλουργήσει μαζί με τους συνεργάτες του, ανοίγοντας νέους δρόμους στη μελέτη του εγκεφάλου. Γύρισε στην πατρίδα του για να συνεισφέρει στη βελτίωση της παροχής υγείας, αποδεικνύοντας και με αυτόν τον τρόπο τη διαφορά ποιότητας των ανθρώπων που παλεύουν για έναν καλύτερο κόσμο με τους χουντικούς διώκτες τους.
Έχει και η Ελλάδα πολλούς τέτοιους, ήρωες που γλίτωσαν τη φυλακή ή το θάνατο για διάφορους λόγους, και συνεισέφεραν πολλά στην ελληνική κοινωνία – αρχίζοντας από τον Θεοδωράκη και τον Ξενάκη, για παράδειγμα, και μην παραλείποντας Μακρονησιώτες και εξόριστους όπως ο Πατρίκιος, ο Βέγγος και τόσοι άλλοι. Το συμπέρασμα αυτής της ιστορίας είναι ότι είμαστε τυχεροί στην Ελλάδα, διότι απαλλαγήκαμε σχετικά γρήγορα από τη χούντα. Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι αυτό πληρώθηκε ακριβά με την καταστροφή της Κύπρου και τις θυσίες πολλών Ελλήνων. Με μια λιγότερο προδοτική και ηλίθια χούντα θα μπορούσαμε να είχαμε περάσει τη ζωή μας σε φυλακές και εξορίες, ή χειρότερα! Η ελευθερία όμως δεν αποκτάται εύκολα…
* Ο Γιώργος Παυλάκης είναι γιατρός, ερευνητής στο Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου των ΗΠΑ. Το 1973 είχε οργανώσει το ιατρείο της κατάληψης του Πολυτεχνείου. Άρθρο του δημοσιεύθηκε στο ένθετο αφιέρωμα του Δρόμου για τα 50 χρόνια από την εξέγερση (φύλλο 659).
Τον Αύγουστο του 1972 ο Henry Engler, αντάρτης των Τουπαμάρος στην Ουρουγουάη, πυροβολήθηκε στον ώμο και συνελήφθη. Παρέμεινε φυλακισμένος ως την πτώση της χούντας, το 1985. Ήταν –μαζί με τον μετέπειτα πρόεδρο της Ουρουγουάης Χοσέ Μουχίκα– ένας από τους ηγέτες των Τουπαμάρος που υπέστησαν απάνθρωπα βασανιστήρια και γνώρισαν τις πιο βάρβαρες συνθήκες εγκλεισμού. Το όνομά του συνδέθηκε με την υπόθεση της δολοφονίας, το 1970, του Dan Mitrione, ενός Αμερικανού της USAID που εργαζόταν στην Ουρουγουάη ως «σύμβουλος για μεθόδους ανάκρισης». Οι κατηγορίες βέβαια προήλθαν από μέλη της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ουρουγουάης, που αργότερα κρίθηκαν ένοχοι για εκατοντάδες εξαφανίσεις, απαγωγές παιδιών, βιασμούς και παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ο Engler έλεγε ότι, ως φοιτητής ιατρικής, δεν μπορούσε να βοηθήσει τους ασθενείς: «Όταν προσπαθήσαμε να αποκτήσουμε περισσότερους πόρους, η αστυνομία πυροβόλησε και σκότωσε φοιτητές». Με τη μεταπολίτευση του 1985, η νέα κυβέρνηση έδωσε αμνηστία στους πολιτικούς κρατούμενους, συμπεριλαμβανομένου του Engler. Ο αδελφός του που ζούσε στη Σουηδία, και η σουηδική κυβέρνηση, τον προσκάλεσαν να μετακομίσει εκεί για να βελτιώσει την υγεία του. Ο Engler βρήκε επιστημονική φιλοξενία στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα, το οποίο οργάνωνε ένα κέντρο τομογραφίας εκπομπής ποζιτρονίων (PET). Μέσω της εργασίας του στη μελέτη των νόσων του εγκεφάλου με το PET, ο Engler απέκτησε το διδακτορικό του τρεις δεκαετίες μετά την έναρξη των σπουδών του! Στη φωτογραφία, η στιγμή της βράβευσής του από τον πρόεδρο της Ουρουγουάης για τα επιστημονικά του επιτεύγματα και την προσφορά του στην πατρίδα του.
Πηγή: Chris Tachibana, The Scientist Magazine (www.the-scientist.com)
