Πόλεμος χαμηλής έντασης στη νότια Ρωσία
Του Γιώργου Τσίπρα
Ο αριθμός των θυμάτων δεν αφήνει περιθώρια άρνησης του γεγονότος ενός εξελισσόμενου πολέμου χαμηλής(;) έντασης. Από τα τέλη του 2007 μέχρι τον Ιούνιο του 2011 το Εμιράτο του Καυκάσου πραγματοποίησε 1.800 επιθέσεις που άφησαν 1.300 νεκρούς και 2.100 τραυματίες σε μέλη πολιτικού προσωπικού και αρχών ασφαλείας, καθώς και 300 νεκρούς και 800 τραυματίες αμάχους. Για να έχουμε μέτρο σύγκρισης, την περίοδο 2008-2010 στο Αφγανιστάν σκοτώθηκαν 1.527 στρατιώτες του ΝΑΤΟ.
Στη δεκαετία του 2000 ο αποσχιστικός πόλεμος της Τσετσενίας μετασχηματίστηκε σε τζιχάντ, με ορόσημο την ανάληψη της ηγεσίας από τον Ουμάροφ και τη διακήρυξη του Εμιράτου του Καυκάσου το 2007 που περιλαμβάνει ως «βιλαέτια» όλες τις δημοκρατίες του ρωσικού βόρειου Καύκασου, ενώ πυρήνες του Εμιράτου έχουν εμφανιστεί και βορειότερα, σε Ταταρστάν και αλλού. Από το 2009 επίκεντρο των επιχειρήσεων είναι πλέον το Νταγκεστάν παρά η Τσετσενία, ενώ οι αναφορές του Ουμάροφ σε «παγκόσμια τζιχάντ» τον φέρνουν πλησιέστερα στην Αλ Κάιντα παρά σε οποιαδήποτε άλλο ισλαμιστικό ρεύμα. Άλλωστε, η ενίσχυση από πηγές της Αλ Κάιντα στο ισλαμιστικό κίνημα της περιοχής έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωσή του. Αντίστροφα, οι εκατοντάδες Καυκάσιοι ισλαμιστές που πολεμούν στη Συρία είναι από τους πιο σκληρούς, με τη διαβόητη συμπεριφορά τους να τους φέρνει σε αντιπαράθεση ακόμη και με τις εκεί δυνάμεις της Αλ Κάιντα!
Ότι η πρόσφατη διπλή βομβιστική επίθεση στο Βόλβογκραντ έχει κάποια σχέση ως αντίμετρα με το ρόλο της Ρωσίας στον πόλεμο της Συρίας, δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί. Σύμφωνα με όσα είχαν «διαρρεύσει» το καλοκαίρι σχετικά με τη συνάντηση Πούτιν με τον επικεφαλής των σαουδαραβικών μυστικών υπηρεσιών, πρίγκιπα Μπαντάρ Μπιν Σουλτάν, ο τελευταίος είχε ζητήσει την περιστολή της στήριξης Άσαντ παρέχοντας την «εγγύηση προστασίας των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων στο Σότσι» και επισημαίνοντας πως «οι Τσετσένοι που απειλούν την ασφάλεια των Αγώνων ελέγχονται από εμάς».
Σοβαρός κίνδυνος για τη Ρωσία
Ωστόσο, οι τζιχαντιστές του Καυκάσου ούτε ακριβώς πιόνια της Σαουδικής Αραβίας είναι, ούτε πολύ περισσότερο πρόκειται για εξωγενές φαινόμενο – παρά την εισαγωγή του τζιχαντισμού απ’ έξω και την οικονομική στήριξη. Πρόκειται αντίθετα για φαινόμενο που η ολοφάνερη ανοδική εσωτερική δυναμική του το καθιστά σοβαρό μελλοντικό κίνδυνο για την υπόσταση της Ρωσίας στον Καύκασο και όχι μόνο. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα στο Νταγκεστάν, 12% των μαθητών και σπουδαστών στις πόλεις θεωρούν την ένοπλη τζιχάντ νομιμοποιημένη, ενώ 20% δηλώνουν σαλαφιστές και υποστηρίζουν τη σαρία.
Από τα τέλη του 20ού αιώνα στην ευρύτερη περιοχή κέρδισε έδαφος ο ισλαμισμός, εκτοξεύτηκε ο μέχρι τότε περιθωριακός σαλαφισμός έναντι του σουφισμού και άλλων μορφών του Ισλάμ, και γιγαντώθηκε ο τρομοκρατικός τζιχαντισμός έναντι του ειρηνικού σαλαφισμού. Μάλιστα, πολλές επιθέσεις του Ουμάροφ κατευθύνονται ενάντια σε μετριοπαθείς ισλαμιστές.
Επιπλέον, το μεγαλύτερο μέρος του «ταμείου» προέρχεται από εσωτερικές πηγές και μαφιόζικες δραστηριότητες, ενώ από το 2011 το Εμιράτο έχει δημόσια διακηρύξει ότι εισπράττει «φόρο υπέρ της τζιχάντ».
Μια λερναία ύδρα
Υπό τους όρους αυτής της δυναμικής, τα σημαντικά χτυπήματα που έχει καταφέρει το ρωσικό κράτος τα προηγούμενα χρόνια πιο πολύ δημιουργούν την αίσθηση μιας Λερναίας Ύδρας απέναντί του, παρά μιας τάσης που ηττάται, όπως συνέβη με το εθνικιστικό κίνημα στην Τσετσενία. Συνολικά, ο βόρειος Καύκασος μοιάζει να έχει εισέλθει σε μια πορεία απο-μοντερνισμού με την αναβίωση φεουδαρχικών αξιών και κοινωνικών δεσμών, στην πιο καθυστερημένη μορφή του σαλαφισμού και του τζιχαντισμού.
Η αιτία δεν βρίσκεται στα δεινά της παλινόρθωσης ούτε στην αίγλη της παγκόσμιας τζιχάντ. Το «γιατί ειδικά εκεί;» σχετίζεται με την ειδική μορφή του μαφιόζικου καπιταλισμού στα μέρη αυτά της Ρωσίας, όπου τοπικά την κυβέρνηση και το πάρε-δώσε με τη Μόσχα διαχειρίζονται ουσιαστικά τοπικές μαφίες ελεεινής μορφής, παντελώς απονομιμοποιημένες και αποκρουστικές, ειδικά για τους μη-Ρώσους. Όσο αυτές παραμένουν τα στηρίγματα της Μόσχας «κατά της τρομοκρατίας», τόσο η τελευταία θα δυναμώνει και τόσο η Μόσχα θα καταφεύγει σε καταστολή ακόμη και των ειρηνικών μορφών σαλαφισμού, επιδεινώνοντας το φαύλο κύκλο.
