Του Ζακ Σαπίρ
Είναι χαρακτηριστική μια δήλωση που έκανε στις 19 του περασμένου Δεκέμβρη η κ. Μέρκελ (καγκελάριος και επικεφαλής πλέον μιας κυβέρνησης «μεγάλου συνασπισμού» στη Γερμανία), χωρίς παραδόξως να προκαλέσει σκάνδαλο στον Τύπο, που ασχολείται με το ευρώ: «Αργά ή γρήγορα, χωρίς την απαραίτητη συνοχή, το νόμισμα θα καταρρεύσει»1.
Εκ πρώτης όψεως αυτή η δήλωση είναι απόλυτα σωστή. Χωρίς «συνοχή», δηλαδή χωρίς ένα αξιόπιστο ενιαίο χρηματοπιστωτικό σύστημα, το ευρώ δεν είναι βιώσιμο. Το γνωρίζουμε αυτό, και πολλοί οικονομολόγοι έχουν υπολογίσει με ακρίβεια το κόστος αυτού του ομοσπονδιακού συστήματος. Από τη μεριά μου, έχω υπολογίσει πως η Γερμανία θα έπρεπε να συνεισφέρει το 8-10% του ΑΕΠ της σε αυτό το σύστημα2. Είναι ξεκάθαρο ότι η Γερμανία δεν μπορεί να το κάνει δίχως να καταστρέψει το οικονομικό της «μοντέλο» – και, από αυτή την άποψη, το να έχουμε την απαίτηση να επιδείξει «αλληλεγγύη» προς τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου με ποσά της τάξης των 220-232 δισεκατομμυρίων ευρώ το χρόνο (σε τιμές του 2010) είναι σαν να της ζητούμε να αυτοκτονήσει3.
Όμως, το πραγματικά ενδιαφέρον συνίσταται στη συνέχεια αυτής της δήλωσης. Η κ. Μέρκελ, συνειδητοποιώντας πλήρως πως οι χώρες της Ευρωζώνης δεν είναι διατεθειμένες να παραχωρήσουν κι άλλα κομμάτια της κυριαρχίας τους, τους προτείνει να συνάψουν «συμβόλαια» με τη Γερμανία. Στην πράξη, αυτό θα συντελούσε στην οικοδόμηση ενός άλλου θεσμικού πλαισίου, παράλληλα με τους ισχύοντες ευρωπαϊκούς θεσμούς, με συμφωνίες που θα έχουν ισχύ νόμου για τους Γερμανούς, ενώ οι άλλες χώρες θα είναι αναγκαστικά προσδεδεμένες στη Γερμανία.
Είναι απόλυτα κατανοητοί οι ιδιοτελείς στόχοι που κρύβονται πίσω από μια τέτοια φόρμουλα. Η κ. Μέρκελ δεν έχει καμία ψευδαίσθηση για την υποτιθέμενη ύπαρξη ενός «ευρωπαϊκού λαού». Αντιλαμβάνεται πολύ καλά αυτό που σκέφτεται το γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο της Καρλσρούης, που εξέδωσε επ’ αυτού του θέματος μια πολύ σαφή γνωμοδότηση στις 30 Ιουνίου 20094. Είναι βασικό να κατανοήσουμε πως, για το Δικαστήριο της Καρλσρούης, η Ε.Ε. παραμένει ένας υπερεθνικός οργανισμός του οποίου το δίκαιο εκπορεύεται από τα κράτη μέλη, που παραμένουν κύριοι των συνθηκών5. Από αυτή την άποψη, είναι σαφές πως η Γερμανία δεν συμμερίζεται, ούτε πρόκειται να το κάνει στο προσεχές μέλλον, τη θολή ιδέα ενός ευρωπαϊκού «φεντεραλισμού». Για τους Γερμανούς ιθύνοντες, ελλείψει ενός «ευρωπαϊκού λαού», κάτι απόλυτα κατανοητό με δεδομένη τη γερμανική αντίληψη περί του τι είναι ένας «λαός», δεν είναι δυνατή η ύπαρξη ενός υπερεθνικού κράτους. Αντίθετα, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ευρωζώνη έχουν το δικαίωμα να ασκήσουν μια εξουσία που τους έχει μεταβιβαστεί. Αλλά έτσι, και η ίδια η Γερμανία θα μπορούσε να κάνει το ίδιο. Αυτό είναι το νόημα των «συμβολαίων» που προτείνει η κ. Μέρκελ στους εταίρους της: με αντάλλαγμα την εξασφάλιση της κυριαρχίας σας –αφού θα έχετε αποδεχτεί «ελεύθερα» αυτά τα «συμβόλαια»– δεσμευόσαστε να σεβαστείτε ορισμένους κανόνες μέσα σε ένα πλέγμα συμφωνιών που σας προσδένει στη Γερμανία.
Το ζήτημα της Τραπεζικής Ένωσης, που εξαγγέλθηκε με κωδωνοκρουσίες, επιβεβαιώνει την προσέγγιση αυτή. Το φθινόπωρο του 2012 οι χώρες του Νότου της Ευρωζώνης, μαζί με τη Γαλλία, είχαν πετύχει επί της αρχής τη συγκρότηση μιας «Τραπεζικής Ένωσης», η οποία θα έπρεπε να είναι ταυτόχρονα ένας μηχανισμός επίβλεψης και ρύθμισης των τραπεζών της Ευρωζώνης, καθώς και ένας μηχανισμός που να εγγυάται την από κοινού συμφωνημένη διαχείριση των τραπεζικών κρίσεων. Δεν πρόλαβε να στεγνώσει το μελάνι της συμφωνίας, και η Γερμανία επιχείρησε τα πάντα ώστε να της αφαιρέσει την ουσία της. Και, εννοείται, πέτυχε το σκοπό της. Η συμφωνία που υπογράφηκε τη νύχτα της 18 προς 19 Δεκεμβρίου 2013, η οποία από πολλούς χαιρετίστηκε σαν «ένα αποφασιστικό βήμα υπέρ του ευρώ»6, ουσιαστικά δεν εξασφάλισε τίποτα7. Ο μηχανισμός επίβλεψης περιλαμβάνει μόνο 128 από τις 6.000 τράπεζες της Ευρωζώνης. Όσο για το απόθεμα που θα χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση μιας κρίσης, θα αγγίξει τα 60 δισεκατομμύρια –ποσό ούτως ή άλλως γελοιωδώς χαμηλό– το… 2026!
Συμπέρασμα;
Πρώτα απ’ όλα, είναι εντελώς μάταιο να συνεχίζουμε να εναποθέτουμε οιαδήποτε ελπίδα σε μια Ευρώπη «πραγματικά» ομοσπονδιακή, και είναι εντελώς αποπροσανατολιστικό να επιμένουμε να παρουσιάζουμε μια τέτοια δυνατότητα σαν εναλλακτική λύση στη σημερινή λειτουργία της Ε.Ε. Πρόκειται μόνο για ψευδαισθήσεις, που δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να μας σπρώχνουν ακόμη πιο βαθιά στην καταστροφή. Δεν πρόκειται να υπάρξει καμία ομοσπονδιακή Ευρώπη επειδή κανείς δεν τη θέλει στην πραγματικότητα, και κανείς δεν είναι διατεθειμένος να εργαστεί προς την κατεύθυνση αυτή. Κατά συνέπεια, το να αντιπαραθέτεις μια «ομοσπονδιακή προοπτική» –η οποία είναι εντελώς υποθετική ή, ορθότερα, λιγότερο πιθανή από μια… απόβαση αρειανών στον πλανήτη μας– δεν έχει κανένα άλλο στόχο σήμερα παρά να εξαπατάς τον κόσμο και να του εμφανίζεις τη νύχτα μέρα! Το φεντεραλιστικό όνειρο αποδείχτηκε εφιάλτης. Θα ήταν χρήσιμο λοιπόν να ξυπνήσουμε.
Δεύτερον, η Γερμανία καταλαβαίνει πολύ καλά πως μια μορφή φεντεραλισμού είναι απαραίτητη για την επιβίωση του ευρώ – αλλά αυτή δεν επιθυμεί να αναλάβει το κόστος της, και καταλαβαίνουμε πολύ καλά το γιατί. Άρα, αυτό που προτείνει στους εταίρους της είναι αυτά τα «συμβόλαια» που, ενώ τους επιβαρύνουν με το σύνολο του κόστους των προσαρμογών που απαιτούνται για τη διάσωση του ευρώ, αφήνουν μόνο στη Γερμανία όλα τα οφέλη του ενιαίου νομίσματος.
Όμως τέτοια «συμβόλαια» το μόνο που θα πετύχουν είναι να σπρώξουν τον ευρωπαϊκό Νότο και τη Γαλλία προς μια ιστορική ύφεση, από την οποία οι χώρες αυτές θα βγουν με τις κοινωνίες και τη βιομηχανία τους διαλυμένες. Η αποδοχή τέτοιων συμφωνιών θα σήμαινε ένα γρήγορο θάνατο για τη Γαλλία και τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου.
Ο Λοράν Φαμπιούς και ο Ολιβιέ Πασέ δημοσίευσαν πρόσφατα στο περιοδικό Les Échos ένα άρθρο που θα ήταν καλό να διαβαστεί από όλους με μεγάλη προσοχή8. Το άρθρο εξηγεί γιατί από το ευρώ δεν μπορεί να έχει οφέλη παρά μόνο μία χώρα, που βρίσκεται σταθερά στην κορυφή της βιομηχανικής αλυσίδας, και γιατί, αντί να μπει το ευρώ στην υπηρεσία της οικονομίας, θυσιάζεται η οικονομία για το ευρώ. Αυτή η κατάσταση κινδυνεύει να παγιοποιηθεί αν, για κακή μας τύχη, έχουμε μια κυβέρνηση πρόθυμη να υποταχθεί στις επιταγές και τα «συμβόλαια» της κ. Μέρκελ.
Τρίτον, οφείλουμε να λάβουμε υπόψη και όσα δεν λέγονται ανοιχτά, όσα προκύπτουν έμμεσα από τις δηλώσεις της κ. Μέρκελ. Από τη στιγμή που μια ομοσπονδιακή Ευρώπη δεν είναι εφικτή, και ούτε καν τη διανοείται η γερμανική πλευρά, παρά μόνο σαν «ευθυγράμμιση», δηλαδή σαν αποδοχή του συνόλου των γερμανικών όρων, τότε σημαίνει πως η Γερμανία είναι εκ των πραγμάτων έτοιμη να αποχαιρετήσει το ευρώ. Η κ. Μέρκελ θα ήθελε να παρουσιάσει αυτή την εναλλακτική σαν απειλή ώστε να μας εξαναγκάσει να αποδεχτούμε την ιδέα των «συμβολαίων». Αντίθετα, εμείς πρέπει να πάρουμε τα λόγια της κατά γράμμα και να της προτείνουμε το συντομότερο δυνατό τη διάλυση της Ευρωζώνης. Όμως για να το πετύχουμε αυτό μας χρειάζεται άλλη κυβέρνηση, άλλος πρωθυπουργός από αυτούς που διαθέτουμε.
Οι δηλώσεις της κ. Μέρκελ είναι ανήκουστες, από μια ορισμένη άποψη. Ίσως για πρώτη φορά μετά το 1945, ένας Γερμανός ηγέτης εκθέτει τόσο ξεδιάντροπα το σχέδιο κυριάρχησης της Ευρώπης από τη Γερμανία. Αλλά αυτές οι δηλώσεις έχουν και το σημαντικό πλεονέκτημα να ρίχνουν άπλετο φως στην κατάστασή μας. Οφείλουμε να τις θυμόμαστε, ακόμη και να εμπνευστούμε από αυτές στη διάρκεια των προσεχών ευρωεκλογών! Όχι για να υποταχθούμε στις ορέξεις της κ. Μέρκελ, αλλά για να σταθούμε ακριβώς στα λόγια της και να της πούμε ότι, για το δικό της ευρώ, δεν θέλουμε να ξανακούσουμε λέξη!
* Ο Ζακ Σαπίρ είναι διευθυντής Σπουδών της Ανώτατης Σχολής Κοινωνικών Επιστημών του Παρισιού και επικεφαλής του Κέντρου Μελετών Μεθόδων
Εκβιομηχάνισης.
Μετάφραση-Επιμέλεια: Άβα Μπουλούμπαση – Ερρίκος Φινάλης. Το πρωτότυπο δημοσιεύθηκε στις 25/12/2013 [https://russeurope.hypotheses.org/1862].
Παραπομπές
(1) P. Ricard, εφημερίδα Le Monde, 21/12/2013.
(2) J. Sapir, «Το κόστος του φεντεραλισμού στην Ευρωζώνη», 10/11/2012.
(3) Patrick Artus, «Είναι ασύμβατη με τη βασική στρατηγική της Γερμανίας (να παραμείνει ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο) η αλληλεγγύη με τις άλλες χώρες της Ευρωζώνης; Η απάντηση είναι ναι», NATIXIS, ένθετο Flash-Économie, φ. 508, 17/7/2012.
(4)https://etoile.touteleurope.eu/index.php/post/2009/07/02/Karlsruhe-%3A-le-peuple-europeen-nexiste-pas
(5) M-L Basilien-Gainche, «Η Γερμανία και η Ευρώπη. Παρατηρήσεις για την απόφαση του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου σχετική με τη Συνθήκη της Λισαβόνας», CERI-CNRS, Νοέμβριος 2009, https://www.sciencespo.fr/ceri/sites/sciencespo.fr.ceri/files/art_mbg.pdf
(6) Βλέπε το γελοίο και ψευδεπίγραφο άρθρο «Τραπεζική Ένωση: Μια καλή συμφωνία που διορθώνει τις αστοχίες της Ευρωζώνης», εφημερίδα Le Monde, 19/12/2013.
(7) D. Plihon, «Τραπεζική Ένωση: Μια απατηλή μεταρρύθμιση», εφημερίδα La Tribune, 23/12/2013.
(8) L. Faibis και O. Passet, «Το ευρώ για όλους και ο καθένας για τον εαυτό του: η νέα απαγορευμένη συζήτηση», Les Échos, 23/12/2013.
