Δεν μπορεί να προδιαγραφεί η πορεία ενός εγχειρήματος –στην περίπτωσή μας μιας βδομαδιάτικης εφημερίδας– ιδιαίτερα αν μιλήσουμε για το μέλλον του. Μεγαλοστέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ, από τα έχοντα πείρα από εφημερίδες, είχε εκτιμήσει ότι ο Δρόμος θα άντεχε δύο μήνες το πολύ. Διαψεύστηκε εκ των πραγμάτων. Ο Δρόμος έφτασε τα 500 φύλλα και συμπλήρωσε 10 χρόνια παρουσίας.
Εμείς οι ίδιοι που τον εκδίδουμε δεν ξέρουμε πόση ζωή θα έχει, πόσο θα αντέξει στο άμεσο και απώτερο μέλλον. Μας εύχονται να τα χιλιάσει, το ακούμε και χαιρόμαστε, αλλά δεν υπάρχει καμία σιγουριά. Ελπίζουμε να ζήσει όσο έχει κάτι να πει, κάτι να προσφέρει. Και να έχει βίο με αξιοπρέπεια: προς τους αναγνώστες του, προς τις ιδέες που μας κινούν, προς τους εαυτούς μας. Όσο μας αφορά, αυτό θα επιθυμούσαμε.
Το ξεκίνημα
Από το 2009 είχε φανεί ότι έρχονται μεγάλες ανακατατάξεις και μπόρες στην ελληνική κοινωνία, και ότι η Αριστερά στο σύνολό της ήταν απροετοίμαστη, περιχαρακωμένη, σεχταριστική, μακριά από την κοινωνία. Ο τύπος της ήταν σκληρά κομματικός, αισθητικά αποκρουστικός, μίζερος στο περιεχόμενο, καθόλου ανοικτός στο διάλογο. Υπήρχε ο καθημερινός τύπος (Ριζοσπάστης, Αυγή), ο βδομαδιάτικος (Εποχή και Πριν) και ο δεκαπενθήμερος, που εκδιδόταν από εξωκοινοβουλευτικές οργανώσεις. Αυτή η γκάμα εντύπων δεν μπορούσε να ικανοποιήσει ένα δυναμικό που ένοιωθε τις τρομακτικές ελλείψεις των κομματικών εντύπων. Ειδικά για τις καθημερινές εφημερίδες (Ριζοσπάστης, Αυγή) ούτε καν τα οργανωμένα μέλη δεν ενδιαφέρονταν…
Η ανάγκη ενός διαφορετικού εντύπου, ανοικτού, πολυθεματικού, θετικού προς τον διάλογο και την αναζήτηση, αισθητικά βελτιωμένου, σαν ιδέα και πρόταση αγκάλιασε αρκετούς ανθρώπους που συσπειρώθηκαν και γέννησαν τον Δρόμο. Στην αρχή δύο οργανώσεις, η ΚΟΕ και η ΚΕΔΑ, σταμάτησαν την έκδοση των κομματικών εντύπων τους και στήριξαν όσο μπορούσαν το εγχείρημα στα πρώτα του βήματα.
Εκείνη την εποχή ορισμένοι νόμισαν ότι ο Δρόμος είναι εφημερίδα του Αλαβάνου, γιατί τότε υπήρχε μια μεγάλη κρίση στον ΣΥΝ και τον ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος δεν λειτουργούσε για καιρό. Αλλά εξαρχής ο Δρόμος –με συνειδητή επιλογή μας– δεν ήταν ένα κομματικό έντυπο, με ό,τι σημαίνει αυτό. Θα υπήρχε μέσα από μια δημιουργική αντίθεση: αφενός να καλύπτει τις ανάγκες διαλόγου και αναζήτησης, αφετέρου να καταθέτει ένα συγκεκριμένο πολιτικό στίγμα. Η καθιέρωσή του στη δεκαετία που πέρασε έχει σαν πηγή της την κάθε φορά επίλυση αυτής της αντίθεσης προς όφελος της ουσίας και του προσανατολισμού.
Εξαρχής ο Δρόμος –με συνειδητή επιλογή μας– δεν ήταν ένα κομματικό έντυπο. Δηλαδή θα υπήρχε μέσα από μια δημιουργική αντίθεση: αφενός να καλύπτει τις ανάγκες διαλόγου και αναζήτησης, αφετέρου να καταθέτει ένα συγκεκριμένο πολιτικό στίγμα
Η μνημονιακή εποχή
Δύο μήνες ακριβώς μετά την έκδοση του Δρόμου (20 Φεβρουαρίου 2010) ο Γ. Α. Παπανδρέου ανακοινώνει από το Καστελόριζο την είσοδο της χώρας σε καθεστώς επιτροπείας. Έτσι, έμελλε η πορεία και η τύχη της εφημερίδας μας να ταυτιστεί σε μεγάλο βαθμό με τα προβλήματα που άνοιξε η νέα καθεστωτική φάση των μνημονίων και όλων των αλλαγών που αυτή επέφερε σε όλα τα επίπεδα. Επομένως η ιστορία του Δρόμου και η πορεία του πρέπει να ειδωθεί με βάση τη στάση και την ανταπόκρισή του στα νέα καθήκοντα που έθετε η πραγματικότητα από το 2010 και έπειτα.
Σε γενικές γραμμές και με τον κίνδυνο της σχηματοποίησης, στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 2010-2020 σημειώθηκαν ανοδικοί αγώνες και μεγάλα ρεύματα αμφισβήτησης των μνημονίων και των ρυθμίσεων που επέβαλλε η ευρωκρατία, σαν έκφραση της παγκοσμιοποίησης στη Γηραιά Ήπειρο. Έχει λεχθεί ότι η Ελλάδα ήταν «πειραματόζωο» για εφαρμογές και σε άλλες χώρες των συνταγών. Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα κυβερνιόταν από το Χίλτον, ενώ η χώρα μας συγκέντρωσε το παγκόσμιο ενδιαφέρον για το μεγάλο αντιμνημονιακό κίνημα που αναπτύχθηκε και τις μεγάλες αλλαγές στον συσχετισμό των πολιτικών δυνάμεων. Αυτή η έκρηξη του ριζοσπαστισμού της διετίας 2010-2012, η ανάθεση στην συνέχεια στον ΣΥΡΙΖΑ να βάλει ένα τέρμα στα μνημόνια, οι πρώτες εβδομάδες της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, το δημοψήφισμα του 2015 υπογραμμίζουν τη σημασία και το εύρος των αλλαγών, αλλά και τα όρια μιας ορισμένης πολιτικοποίησης.
Το δεύτερο μισό της δεκαετίας αντιστοιχεί σε χρόνια ήττας, διάψευσης αυταπατών και ελπίδων, επιστροφής στην ατομικότητα, αποστροφής προς την πολιτική και δικαιολογημένου χλευασμού της αριστεράς.
Ο Δρόμος στάθηκε επικριτικά προς τον κυβερνητισμό και την κεντροαριστεροποίηση, πριν νικήσει ο ΣΥΡΙΖΑ τον Γενάρη του 2015, επέκρινε την πολιτική που εφαρμόστηκε με τον τίτλο «διαπραγμάτευση», στηλίτευσε την συμφωνία της 20ής Φεβρουαρίου που παρουσίασαν σαν νίκη οι Τσίπρας και Βαρουφάκης, και φυσικά κατήγγειλε την υπερψήφιση των μνημονίων το κρίσιμο καλοκαίρι του 2015.
Όμως ο Δρόμος ακριβώς εκείνη τη στιγμή προχωρεί και σε έναν «διπλό διαχωρισμό». Δεν κόβει μόνο με τον ΣΥΡΙΖΑ και ό,τι αυτός εκφράζει πλέον, αλλά και με τις αυτοαναφορικές εκδοχές μιας πρόχειρης, επιφανειακής, καταγγελτικής και μόνο παρουσίας άλλων αριστερών οργανώσεων. Αυτός ο διαχωρισμός συνοδεύτηκε με μια πιο βαθιά διεργασία. Μια διεργασία αυτοκριτικής τοποθέτησης για όσα έγιναν, αλλά και μια γενικότερη διεργασία επανακαθορισμού βασικών πλαισίων πολιτικής και προσανατολισμού.
Παράλληλα, συνειδητοποιούσαμε πως μπαίναμε σε μια νέα φάση, αυτή της ανάδυσης της γεωπολιτικής και της ανάδειξης σημαντικών ζητημάτων για την ίδια την ύπαρξη της χώρας και τη συνοχή της κοινωνίας: η συμφωνία των Πρεσπών, το προσφυγικό/μεταναστευτικό και η περιορισμένη κυριαρχία στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, η κλιμακούμενη τουρκική επιθετικότητα, δύο ενεργές εστίες πολέμου, στη Συρία και τη Λιβύη, τα θαλάσσια «οικόπεδα» κ.λπ. ήταν θέματα στα οποία η εφημερίδα μας πήρε θέση και άνοιξε τις στήλες της.
Όπως είναι φυσικό, ακόμα και στο Δρόμο υπήρξαν απομακρύνσεις από συνεργάτες-συντελεστές του που ακολούθησαν μια διαφορετική πορεία, είτε γιατί ο διπλός διαχωρισμός έπεφτε λίγο βαρύς, είτε γιατί η «απροσδιοριστία» της αναζήτησης και της επαναθεμελίωσης δημιουργούσε αμφιβολίες. Τέλος, επειδή η σύζευξη εθνικού και κοινωνικού περιπλοκοποιεί και δυσκολεύει ειδικά μια πολιτικοποίηση προηγούμενων χρόνων, που στηριζόταν σε πιο απλουστευτικά σχήματα. Ο Δρόμος σε αυτήν τη φάση υπέστη πολλαπλά «μπούλινγκ» και με ευκολία χαρακτηριζόταν ως «εθνικιστικών» απόψεων έντυπο…
Ο Δρόμος και η διέξοδος
Η εφημερίδα μας άρχισε να ωριμάζει ως χώρος αναζήτησης και συμβολής για μια εναλλακτική συνολική πρόταση διεξόδου, μια πολιτική διεξόδου της χώρας από φανερά και πιο βαθιά δεσμά που την κρατούν εξαρτημένη και καθηλωμένη. Η εμπειρία των μνημονίων, η μελέτη του ριζοσπαστισμού και των μορφών του στη χώρα μας, τα αιτήματα της πραγματικής δημοκρατίας και της παραγωγικής ανασυγκρότησης με την παράλληλη εχθρότητα προς το υπάρχον πολιτικό σύστημα (σε όλες τις εκδοχές του) έθεταν επί τάπητος νέα και ακανθώδη ερωτήματα, δύσκολα ως προς την απάντησή τους. Κωδικοποιώντας και προσπαθώντας να κάνουμε πιο κατανοητό τι εννοούμε, μπορούμε να πούμε ότι αυτό που αναζητούσαμε και αναζητάμε είναι: Πώς μπορεί να υπάρξει μια «μη αριστερή αριστερά», δηλαδή ένα ακηδεμόνευτο πολιτικοκοινωνικό ρεύμα προόδου; Πόση Ελλάδα μπορεί να σωθεί και με ποιο τρόπο στις σύγχρονες γεωπολιτικές συνθήκες και θύελλες που προβάλλουν στον ορίζοντα; Συνδυασμένο με αυτά τα ζητήματα είναι το θέμα της πολιτικής ως αναγκαίας διαμεσολάβησης, καθώς και των αναγκαίων κρίκων που είναι απαραίτητοι για την άρθρωσή της σε απελευθερωτική κατεύθυνση.
Τα προβλήματα αυτά μπορεί και να ξεπερνούν τον ίδιο τον Δρόμο και τις δυνατότητές του. Έχει όμως αξία ακόμα και να τεθούν και να διαφανεί η σημασία τους. Πρώτα απ’ όλα, επειδή τα σχήματα του παρελθόντος δεν επαρκούν. Δεύτερον, επειδή ζούμε μια εποχή μεταβατική και κυοφορίας, μια εποχή πολυπλοκότητας. Και επειδή, τρίτον, ο δρόμος πρέπει να διανοιχθεί: δεν υπάρχει ούτε καν σαν χάραξη. Τέταρτον, επειδή η αγάπη για τον τόπο μας –ένα θεμελιακό ζήτημα– δεν μπορεί να βρει διέξοδο χωρίς μια ολιστική ματιά για το τι γίνεται στον κόσμο και στην περιοχή μας.
Βάζοντας δύσκολα στον εαυτό μας δεν σημαίνει ότι θα καταφέρουμε να τα απαντήσουμε. Θα είμαστε όμως ανοικτοί, θα μας χαρακτηρίζει η ανεκτική στάση, δεν θα φοβόμαστε ένα καθεστώς «απροσδιοριστίας», θα πορευόμαστε σκεπτόμενοι και μπουσουλώντας. Αλλά με αξιοπρέπεια, θάρρος, επιμονή, πείσμα και πάθος. Πάθος για την ελευθερία της κοινωνίας και τη χειραφέτηση των ανθρώπων. Πάθος για την ανθρωποποίηση του ίδιου του ανθρώπου. Πάθος για μια ισορροπημένη σχέση φύσης και κοινωνίας.
Δέκα χρόνια μετά, δεν είμαστε ίδιοι όπως ξεκινήσαμε. Μετασχηματιζόμαστε μέσα από την πορεία ενός εγχειρήματος και σε στενή σχέση με ένα αναγνωστικό κοινό που αναγνωρίζει και σέβεται την προσπάθειά μας και μας στηρίζει. Αυτή η «κοινότητα» μπορεί να μας δώσει περισσότερη δύναμη και κουράγιο για να υπάρχουμε, όχι ως άλλο ένα έντυπο…
Αν πρέπει να ευχηθώ κάτι στο Δρόμο, είναι να έχει νόημα όσο ζήσει!
