Δημιουργήθηκε ένα πρωταρχικό πλαίσιο προστασίας των αρχαιοτήτων παρά τις εξοντωτικές πιέσεις κυβέρνησης, ΜΜΕ, «επενδυτών»
Της Όλγας Σακαλή*
Την περασμένη Τρίτη (3/10) το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ), στην τρίτη κατά σειρά συνεδρίασή του με θέμα την έγκριση ή μη της κήρυξης ως αρχαιολογικού χώρου περιοχής των Δήμων Αλίμου και Ελληνικού-Αργυρούπολης, γνωμοδότησε ομόφωνα υπέρ της κήρυξης. Τα όρια της κήρυξης αφορούν την περιοχή 350 στρεμμάτων βόρεια και βορειανατολικά του οικοπέδου της επένδυσης στο Ελληνικό καθώς και μία έκταση περίπου 1.600 στρεμμάτων στους Δήμους Ελληνικού-Αργυρούπολης και Αλίμου. Το ΚΑΣ, αμέσως μετά, ενέκρινε το Σχέδιο Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης (ΣΟΑ) και τη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) της επένδυσης με συγκεκριμένους όρους, όπως να υπάρξει αρχαιολογική παρακολούθηση σε όλη την έκταση του πρώην αεροδρομίου, να παραμείνουν αδόμητες περιοχές αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, και να μειωθεί το ύψος των μεγάλων κτιρίων. Ο καθορισμός της κήρυξης στηρίχθηκε στην έρευνα πεδίου που είχε πραγματοποιηθεί στην περιοχή, στις σημαντικές αρχαιότητες που έχουν εντοπιστεί και τα πορίσματα της αρχαιολογικής επιστήμης.
Με την κήρυξη, βάσει του αρχαιολογικού νόμου, δημιουργείται ένα βασικό, πρωταρχικό πλαίσιο προστασίας των αρχαιοτήτων. Η υποχρέωση που προκύπτει από την κήρυξη είναι ότι τα έργα που εκτελούνται στην κηρυγμένη περιοχή, πρέπει να εγκρίνονται από το Υπουργείο Πολιτισμού και να παρακολουθούνται από την αρχαιολογική υπηρεσία.
Τίποτε το περίεργο δεν θα υπήρχε μέχρι εδώ –τηρήθηκε ο αρχαιολογικός νόμος– αν όλο το προηγούμενο διάστημα δεν είχε ξεσπάσει ένας απίστευτος πόλεμος από τα ΜΜΕ κατά των αρχαιολόγων, της «συντεχνίας» τους, των «μανδαρίνων» που «διώχνουν τους επενδυτές και τις θέσεις εργασίας», που «εμποδίζουν την ανάπτυξη και καταστρέφουν τη χώρα», ενώ την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση που σήμερα… πανηγυρίζει για το αποτέλεσμα της συνεδρίασης του ΚΑΣ, επιστράτευε τους πιο σκληροπυρηνικούς υποστηρικτές της επένδυσης για να ασκήσει πρωτοφανείς πολιτικές πιέσεις στα μέλη του. Τελικά, όπως φαίνεται μέχρι στιγμής, ούτε οι επενδυτές έφυγαν, ούτε η χώρα έχει καταρρεύσει μετά από την απόφαση του ΚΑΣ. Είναι ωστόσο εντυπωσιακό το γεγονός ότι για την απλή τήρηση της νομιμότητας και της ισονομίας έπρεπε να κινητοποιηθούν επιστημονικοί και κοινωνικοί φορείς, πολιτικές συλλογικότητες και ευαισθητοποιημένοι πολίτες εν μέσω λοιδοριών και διαπόμπευσής τους από τηλεπερσόνες που αποφαίνονταν ακόμη και για την ύπαρξη ή τη σημασία των μνημείων στο Ελληνικό! Η εφαρμογή του νόμου δηλαδή παρουσιάστηκε στην κοινή γνώμη ως περίπου… επαναστατική διαδικασία από «ακραίους και αντι-αναπτυξιακούς κύκλους».
Οι λόγοι της εκστρατείας σπίλωσης
Για ποιον λόγο όμως η αναφορά και μόνο της λέξης «κήρυξη» δημιουργούσε τέτοιον πανικό στους εκπροσώπους του ΤΑΙΠΕΔ, της «Ελληνικό Α.Ε.» και στους κάθε λογής υποστηρικτές τους; Για ποιον λόγο επιχειρήθηκε από την κυβέρνηση και την «Ελληνικό Α.Ε» να αντικατασταθεί η κήρυξη με ένα «μνημόνιο» συνεργασίας που θα παρέκαμπτε τον αρχαιολογικό νόμο, ο οποίος ορίζει με σαφήνεια τη διαδικασία που απαιτείται όταν σε περιοχή με αρχαιότητες υπάρχει σχέδιο χωρικής ρύθμισης;
Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα σχετίζεται με τη σύμβαση παραχώρησης μεταξύ του ελληνικού δημοσίου και της εταιρείας (Lamda Development συμφερόντων Λάτση) όπου προβλέπεται πως η τελευταία μπορεί να αξιώσει αποζημίωση, σε περίπτωση δικαστικών αποφάσεων ή διοικητικών πράξεων που θα αφορούν τον χαρακτηρισμό της έκτασης ως δασική ή χώρο αρχαιολογικών ανασκαφών. Βάσει της σύμβασης, καμία παρέμβαση από την πλευρά του κράτους δεν θα μπορούσε να γίνει στα σχέδια «αξιοποίησης» της έκτασης, με αποκορύφωμα την πρωτοφανή και σκανδαλώδη διάταξη που προβλέπει αποζημίωση του επενδυτή σε περίπτωση μεταγενέστερης ανεύρεσης ή και κήρυξης αρχαιοτήτων, κατά παράβαση της κείμενης νομοθεσίας αλλά και κάθε έννοιας ισονομίας! Δεν ήταν λοιπόν και τόσο περίεργη η συντονισμένη προσπάθεια της «Ελληνικό Α.Ε», του ΤΑΙΠΕΔ και των περισσότερων ΜΜΕ να μην κηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος ούτε ένα τετραγωνικό μέτρο. Η κήρυξη του χώρου σημαίνει ότι τώρα η εταιρεία γνωρίζει, αυτό που σκοπίμως παρίστανε ότι δεν γνωρίζει: την ύπαρξη αρχαιοτήτων. Παράλληλα, η γνωμοδότηση του ΚΑΣ καθιστά πλέον ανενεργό τον πρωτοφανή όρο της σύμβασης περί αποζημίωσης του επενδυτή.
Ο αγώνας του κινήματος για τη μετατροπή του πρώην αεροδρομίου σε μητροπολιτικό πάρκο που θα διαφυλάσσει το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, τα δημόσια κοινά αγαθά και την ποιότητα ζωής στην Αττική, προφανώς και δεν εξαντλήθηκε στην όποια –θετική στη συγκεκριμένη περίπτωση– απόφαση του ΚΑΣ. Εκείνο όμως που πέτυχαν οι συντονισμένες αντιδράσεις ήταν να δημιουργήσουν ένα μικρό ρήγμα στο «καθεστώς εξαίρεσης» που έχει θεσμοθετηθεί από τις τελευταίες κυβερνήσεις στην περιοχή του Ελληνικού.
* Η Όλγα Σακαλή είναι μέλος του Δ.Σ. του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων (από την Ενωτική Αγωνιστική Κίνηση)
