Το παρακάτω κείμενο δεν δημοσιεύτηκε σε κάποιο θεωρητικό μαρξιστικό περιοδικό ή κάποιο περιοδικό της Αριστεράς.
Δημοσιεύτηκε στο γνωστό επιστημονικό περιοδικό New Scientist και παρουσιάζει μια επιστημονική «μη-ιδεολογική» έρευνα –όπως την χαρακτηρίζουν οι συγγραφείς του κειμένου– για τον κόσμο των μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων και της παγκόσμιας οικονομίας. Ωστόσο, η εγγύτητα των συμπερασμάτων με τις «ιδεολογικές» προσεγγίσεις του αντικαπιταλιστικού κινήματος είναι προφανής.
Των Andy Cogklan και Debora Kenzie
Μια ανάλυση των σχέσεων μεταξύ 43.000 πολυεθνικών επιχειρήσεων αποκαλύπτει ότι μία σχετικά μικρή ομάδα εταιριών, κυρίως τράπεζες, έχουν δυσανάλογα μεγάλο έλεγχο στην παγκόσμια οικονομία. Το ότι μία χούφτα τραπεζιτών ελέγχει ένα μεγάλο κομμάτι της παγκόσμιας οικονομίας δεν αποτελεί είδηση για το κίνημα Occupy Wall Street και άλλους διαδηλωτές ανά τον κόσμο. Όμως η συγκεκριμένη μελέτη, από τρεις θεωρητικούς σύνθετων συστημάτων στο Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Ζυρίχης, είναι η πρώτη που επιχειρεί να υπερβεί τα όρια της ιδεολογίας για να καταγράψει εμπειρικά αυτό το δίκτυο εξουσίας. Συνδυάζει τα μαθηματικά που παραδοσιακά χρησιμοποιούνται για τη διαμόρφωση μοντέλων φυσικών συστημάτων με μία πληθώρα εταιρικών δεδομένων με στόχο τη «χαρτογράφηση» του πλούτου στις πολυεθνικές επιχειρήσεις ανά τον κόσμο.
«Η πραγματικότητα είναι τόσο σύνθετη που μας αναγκάζει να απελευθερωθούμε από δόγματα, είτε πρόκειται για θεωρίες συνωμοσίας ή την ελεύθερη αγορά», σχολιάζει ο James Glattfelder. «Η ανάλυσή μας βασίζεται στην πραγματικότητα». Μελέτες του παρελθόντος διαπίστωναν ότι μικρός αριθμός πολυεθνικών επιχειρήσεων κατέχουν μεγάλα τμήματα της παγκόσμιας οικονομίας, ωστόσο οι μελέτες αφορούσαν μικρό αριθμό εταιριών και παρέλειπαν περιπτώσεις έμμεσων μορφών ιδιοκτησίας. Κατά συνέπεια δεν ήταν σε θέση να δείξουν πώς αυτό επηρέαζε την παγκόσμια οικονομία. Αυτό μπορεί να το καταφέρει η ομάδα της Ζυρίχης. Από την Orbis 2007, μία βάση δεδομένων που καλύπτει 37 εκατομμύρια επιχειρήσεις και επενδυτές σε όλο τον κόσμο, ξεχώρισαν 43.060 πολυεθνικές επιχειρήσεις και τα μερίδια ιδιοκτησίας που τις συνδέουν. Στη συνέχεια κατασκεύασαν ένα μοντέλο για το ποιες επιχειρήσεις ελέγχουν άλλες μέσω δικτύων μετοχικών μεριδίων, συνδυάζοντάς το με τα λειτουργικά κέρδη κάθε εταιρίας, προκειμένου να χαρτογραφηθεί η παγκόσμια δομή της οικονομικής εξουσίας. Η έρευνα που θα δημοσιευθεί στο PLoS One, αποκαλύπτει έναν πυρήνα 1.318 εταιριών με διαπλεκόμενες ιδιοκτησίες. Καθεμία από αυτές τις 1.318 συνδεόταν με δύο ή και περισσότερες επιχειρήσεις, με τον μέσο όρο αλληλοσυνδέσεων να διαμορφώνεται στις 20. Ακόμα πιο σημαντικό όμως είναι ότι αν και αντιπροσώπευαν το 20% των παγκόσμιων κερδών σε λειτουργικό επίπεδο, αυτές οι 1.318 κατέχουν συνολικά μέσω των μεριδίων τους τη μερίδα του λέοντος των μεγάλων επιχειρήσεων ανά τον κόσμο –την «πραγματική» οικονομία– αντιπροσωπεύοντας ένα επιπλέον ποσοστό 60% των παγκόσμιων κερδών.
Η «υπερ-ομάδα»
Όταν η ομάδα εργασίας ξεδιάλυνε περαιτέρω το κουβάρι της ιδιοκτησίας, ανακάλυψε ότι στο μεγαλύτερο μέρος της οδηγεί σε μία «υπερ-ομάδα» 147 ακόμα πιο σφιχτά δεμένων επιχειρήσεων –η ιδιοκτησία τους συνολικά ελεγχόταν από άλλα μέλη της υπερ-ομάδας– που έλεγχε το 40% του συνολικού πλούτου στο σύμπλεγμα αυτό. «Στην πραγματικότητα, ποσοστό μικρότερο από το 1% των επιχειρήσεων ήταν σε θέση να ελέγχει το 40% του δικτύου συνολικά», επισημαίνει ο Glattfelder. Στην πλειονότητά τους ήταν χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και στα κορυφαία 20 περιλαμβάνονται οι Barclays Bank, JPMorgan Chase & Co και Goldman Sachs Group.
Η συγκέντρωση της εξουσίας δεν είναι κατ’ ανάγκην κάτι κακό από μόνο του, επισημαίνει η ομάδα της Ζυρίχης, όμως οι στενές σχέσεις μεταξύ των μελών του πυρήνα, μπορεί να είναι. Όπως έδειξε το μάθημα/πάθημα του 2008, τέτοιου είδους συμπλέγματα είναι ασταθή. «Αν μία εταιρία παρουσιάσει προβλήματα, αυτό μπορεί να επεκταθεί ευρύτερα», αναφέρει ο Glattfelder.
«Είναι ανησυχητικό πόσο μεγάλος είναι ο βαθμός των αλληλοσυνδέσεων», συμφωνεί ο George Sugihara του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου Scripps, στη ΛαΧόγια της Καλιφόρνια, ειδικός σύνθετων συστημάτων που έχει υπάρξει σύμβουλος της Deutsche Bank.
Μία διαπίστωση, πάντως, σίγουρα δεν συνάδει με κάποια από τα αιτήματα των διαδηλωτών: Η υπερ-ομάδα των επιχειρήσεων είναι μάλλον απίθανο να είναι το εσκεμμένο αποτέλεσμα μίας συνωμοσίας για τον έλεγχο του κόσμου. «Τέτοιου είδους δομές είναι συχνό φαινόμενο στη φύση», αναφέρει ο Sugihara.
Οι νεοεισερχόμενοι σε οποιοδήποτε δίκτυο προτιμούν κατά κανόνα να συνδεθούν με μέλη που ήδη απολαμβάνουν υψηλό βαθμό συνδέσεων. Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις αγοράζουν μερίδια η μία στην άλλη για οικονομικούς λόγους, όχι για να κυριαρχήσουν στον κόσμο. Αν οι αλληλοσυνδέσεις τείνουν να δημιουργούν συσπειρώσεις, το ίδιο συμβαίνει και με τον πλούτο, υποστηρίζει ο Dan Braha του NECSI: σε παρόμοια μοντέλα, το χρήμα κατευθύνεται προς τα μέλη εκείνα με τις περισσότερες συνδέσεις.
Η μελέτη της Ζυρίχης, αναφέρει ο Sugihara, «ενισχύει τη θεωρία ότι οι απλοί κανόνες που διέπουν τη λειτουργία των πολυεθνικών επιχειρήσεων ενθαρρύνουν ταυτόχρονα το φαινόμενο των στενά διαπλεκόμενων ομίλων». Ή όπως το θέτει ο Braha, «ο ισχυρισμός του κινήματος Occupy Wall Street ότι ένα 1% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει τη μερίδα του λέοντος του πλούτου, αντανακλά μία λογική φάση της αυτό-ρυθμιζόμενης οικονομίας».
Άρα, η υπερ-ομάδα ίσως να μην είναι το αποτέλεσμα συνωμοσίας. Το πραγματικό ερώτημα, κατά την ομάδα της Ζυρίχης, είναι κατά πόσον μπορεί να ασκήσει συντονισμένη πολιτική εξουσία. Ο Driffill εκτιμά ότι το 147 είναι υπερβολικά μεγάλος αριθμός για να μπορέσει να ενορχηστρώσει και να διατηρήσει μία συνωμοσία. Ο Braha πιστεύει ότι θα δρουν ανταγωνιστικά στην αγορά αλλά θα συμπλέουν όταν έχουν κοινά συμφέροντα. Η αντίδραση στις αλλαγές στη δομή του συμπλέγματος ίσως να είναι ένα τέτοιο κοινό συμφέρον.
Μετάφραση: Ελεάννα Ροζάκη
