Τετάρτη βράδυ. Τηλέφωνο. Είδηση πως η Έλενα Πατρικίου πέθανε μετά από μια επώδυνη περιπέτεια με τον καρκίνο. Ένα σοκ στις δύσκολες μέρες που περνάμε. Αραιώνουν σπάνιες, σημαντικές, σοβαρές και ουσιαστικά στρατευμένες φωνές-παρουσίες.
Το 2008 την γνώρισα. Από ανάγκη να υπάρχει μια γυναικεία παρουσία σε ένα πάνελ για την οικονομική κρίση υποδείχθηκε η Έλενα, και η παρέμβασή της τάραξε αρκετά τα νερά. Μου έκανε ιδιαίτερα εντύπωση η τοποθέτησή της γύρω από την «επιστροφή του Μαρξ», που την ψιλοκορόιδευε ειδικά όταν λεγόταν από αριστερούς, και το γεγονός ότι επέλεξε δύο από τα πιο σημαντικά αποσπάσματα των Grundrisse του Μαρξ, δείχνοντας μια κατάρτιση και ένα διερευνητικό πνεύμα.
Από τότε είχαμε μια επαφή, μια επικοινωνία, μια συνεργασία που κράτησε μέχρι το 2014-15, χωρίς να πάψει στο μετέπειτα διάστημα να υπάρχει μια βαθιά αλληλοεκτίμηση. Έτσι γνωριστήκαμε, μέσα στην κρίση, μέσα στις περιπέτειες της Αριστεράς και του λαού στον τόπο μας, μέσα στις συνθήκες της ήττας που ακολούθησε. Συνεργαστήκαμε στενά στον Δρόμο.
Στην πορεία αυτή κατάλαβα ότι η Έλενα Πατρικίου δεν κουμαντάρεται από σκοπιμότητες, μηχανισμούς, συσχετισμούς. Η Έλενα δίνεται με πάθος σε αυτά που πιστεύει, σε αυτά που αγαπά, σε συντρόφους και απλούς ανθρώπους. Το δεύτερο που κατάλαβα ήταν ότι η γυναίκα αυτή είχε μια μεγάλη κουλτούρα, μεγάλη και βαθιά γνώση και πλούσιο έργο.
Την εποχή εκείνη, το 2008 και μετά, ήταν εποχή που έκλειναν πόρτες και οι επιλογές κόστιζαν με εκτόπιση. Οι επιλογές της ιδιαίτερα στον θεατρικό χώρο, αφού οι άλλοι έκλειναν, ήταν να κάνει δύο παρεμβάσεις εντυπωσιακές σαν εγχειρήματα, που δείχνουν τον προσανατολισμό της και τη θέση της.
Πρώτα, το 2008, ανεβάζει στη θεατρική σκηνή ολόκληρο το κείμενο του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, το οποίο έχει μεταφράσει η ίδια – με μοναδική αλλαγή, όπου υπάρχει η έκφραση «Μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος», εκείνη προτιμά να αναφέρεται στο «Μανιφέστο του κομμουνιστικού κινήματος». Χωρίς χρηματοδοτήσεις, χωρίς χορηγούς, αδειάζοντας το οικογενειακό ταμείο, συνεχίζει την προσπάθεια. Είναι κρίμα που η παράσταση δεν έχει βιντεοσκοπηθεί, μαγνητοφωνηθεί και το κείμενο της μετάφρασης κάπου έχει «μαγκώσει», σε κάποιο υπολογιστή. Ίσως να μην έχει σωθεί…
Η επόμενη επιλογή της, το 2009, ήταν το ανέβασμα του έργου «Ούτ’ ορφανό, ούτε φτωχόν, ούτ’ απ’ τα ξένα ξένον», το οποίο πραγματεύεται τα εργατικά ατυχήματα και την κατάσταση ενός μεγάλου τμήματος του προλεταριάτου (βλ. σελ. 17). Συλλέγει στοιχεία από τον Τύπο των τελευταίων δύο χρόνων που αφορούν στα εργατικά ατυχήματα και ετοιμάζει μια πρωτοποριακή παράσταση. Το έργο παίζεται σε πρώην χώρους δουλειάς, οι θεατές παίρνουν αντί για πρόγραμμα έναν κατάλογο με τα ατυχήματα και πορεύονται όλοι μαζί προς την σκηνή, όπου εκτυλίσσεται το έργο. Πρωτοπαρουσιάστηκε στην Καβάλα, όπου η Έλενα έμεινε μαζί με φοιτητές και εργαζόμενους και ανέπτυξε ιδιαίτερη σχέση μαζί τους. Οι παραστάσεις δόθηκαν χωρίς εισιτήριο, χωρίς πόρους, χορηγούς κ.λπ.
Αυτές οι δύο επιλογές δείχνουν τη μία από τις δύο μεγάλες «ταυτότητες» της Έλενας. Η άλλη ταυτότητα που υποστηρίζει με πάθος, στοιχεία, ιστορία, γνώση ήταν η φεμινιστική. Όχι μια περιθωριακή στάση και αντίδραση απέναντι σε μια γενική καταπίεση, αλλά μια πλειοψηφική, συνειδητή, διαρκή και χωρίς συμβιβασμούς στάση. Είναι εντυπωσιακός ο τρόπος που αντιμετωπίζει ή μιλά για τις απλές γυναίκες, και φυσικά οριοθετείται από πολλά μεταμοντέρνα αφηγήματα και σε σχέση με το γυναικείο (βλ. σελ. 16).
Από την άποψη αυτή, οι δύο τελευταίες δημόσιες τοποθετήσεις της Έλενας (βλ. σελ. 18) στιγματίζουν τον εκφυλισμό που εκφράζεται μέσω της τραμπούκικης δράσης ορισμένων τρανς σε βάρος φεμινιστριών και αριστερών κινήσεων. Η δεύτερη παρέμβαση ήταν, πιο συγκεκριμένα, φωνή καταγγελίας της υπερψήφισης του δικαιώματος αλλαγής φύλου από τα 15 έτη.
Είναι αλήθεια ότι η Έλενα Πατρικίου προερχόταν από τον χώρο της ανανεωτικής αριστεράς. Όχι όμως του στιλ «πετάει ο Κύρκος, πετάει», ούτε του διαρκούς συμβιβασμού. Στα χρόνια της κρίσης δεν βάδισε με τον επίσημο κορμό αυτής της αριστεράς, αλλά σε σύγκρουση μαζί του.
Η επιλογή της να συνδεθεί με το εγχείρημα του Δρόμου και να παίξει έναν δραστήριο ρόλο στη διαμόρφωσή του, άρα και οι «κακές παρέες» που έκανε με «αυτούς», της στοίχισαν ειρωνείες, αποκλεισμούς, γελάκια. Γιατί αυτός ο ανανεωτικός χώρος αισθάνεται πάντα σαν κάτοχος της κουλτούρας και της γνώσης, και η «αποσκίρτηση» της Έλενας έπρεπε να χλευαστεί, να κτυπηθεί. Η Έλενα Πατρικίου παραιτήθηκε από την ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ το καλοκαίρι του 2015 (βλ. σελ. 17).
Για να είμαι σωστός με τη συνείδησή μου, αλλά και στη μνήμη της Έλενας, πρέπει να παραδεχτώ πως ο χώρος μας δεν ήταν ώριμος για μια τέτοια συνάντηση. Έπρεπε να το καταλάβαινε, και το γεγονός προκάλεσε διάφορες τριβές, επειδή η Έλενα, όταν κάτι δεν πήγαινε καλά, το έθετε έντονα. Παρόλα αυτά νομίζω ότι ήταν μια παραγωγική σχέση μέσα στις συνθήκες που εξελίχθηκε.
***
Ο Δρόμος θα θυμάται με ζεστασιά την Έλενα, τη ζωντάνια της, τη διάθεσή της, την ειλικρίνειά της. Θα συγκεντρώσει σε ένα ντοσιέ όλα τα κείμενα που έχει γράψει στην εφημερίδα μας, ώστε να είναι εύκολα προσιτά σε όποιον θέλει.
Στην Ακακία, στον Αντώνη, στον Κωνσταντίνο και σε όσους οικείους και φίλους αγαπούσε η Έλενα, απευθύνουμε τα βαθιά μας συλλυπητήρια.
Ρούντι Ρινάλντι
