Σε μια περίοδο που φαίνονταν βαριά σύννεφα πάνω στην υπόθεση του σοσιαλισμού (αρχές της δεκαετίας του 1960) ο Μάο Τσε Τούνγκ σε μια ομιλία του στην κεντρική επιτροπή του κινέζικου κόμματος (1963) έθεσε το ερώτημα «από προέρχονται οι σωστές ιδέες;» τονίζοντας παράλληλα ότι το ερώτημα αυτό φαίνεται παράξενο σε πολλά στελέχη κι ότι αυτά αισθάνονται ανίκανα να δώσουν ικανοποιητική απάντηση. Στο κείμενο αυτό ο Μάο υποστηρίζει ότι η ύλη μετατρέπεται σε πνεύμα και το πνεύμα σε ύλη. Μια θέση που θα προκαλέσει μεγάλη συζήτηση στην κινέζικη εμπειρία και γενικότερα.
Από που προέρχονται οι σωστές ιδέες;
του Μάο Τσε Τούνγκ*
Από πού προέρχονται οι σωστές ιδέες των ανθρώπων; Πέφτουν από τον ουρανό; Όχι. Είναι έμφυτες; Όχι. Οι σωστές ιδέες προέρχονται από την κοινωνική πρακτική και μόνο από αυτήν. Προέρχονται από τρία είδη κοινωνικής πρακτικής: την πάλη για την παραγωγή, την ταξική πάλη και την επιστημονική έρευνα.
Η κοινωνική ύπαρξη του ανθρώπου καθορίζει την σκέψη του. Όταν οι σωστές ιδέες, που χαρακτηρίζουν την πρωτοπόρα τάξη, καταχτήσουν τις μάζες, μετατρέπονται σε υλική δύναμη που είναι ικανή να αλλάξει την κοινωνία και τον κόσμο.
Στην κοινωνική τους πρακτική οι άνθρωποι συμμετέχουν σε πολλά είδη πάλης, και αποκτούν πλούσια εμπειρία είτε επιτυχιών είτε αποτυχιών.
Αναρίθμητα φαινόμενα του εξωτερικού αντικειμενικού κόσμου αντανακλώνται στο μυαλό του ανθρώπου διαμέσου των πέντε αισθήσεων: την όραση, την ακοή, την όσφρηση, τη γεύση και την αφή. Στην αρχή η γνώση είναι αισθητηριακή. Όταν συσσωρευτούν αρκετές αισθητηριακές γνώσεις, γίνεται ένα άλμα: η αισθητηριακή γνώση μετατρέπεται σε ορθολογική γνώση, δηλαδή σε σκέψη.
Αυτό είναι ένα προτσές της γνώσης. Είναι η πρώτη φάση όλης της γνωστικής διαδικασίας, είναι η φάση του περάσματος από την ύλη, το αντικείμενο στο πνεύμα, στο υποκείμενο, από το είναι στην σκέψη. Στη φάση αυτή δεν έχει ακόμη αποδειχθεί αν το πνεύμα, ή η σκέψη, (που περιλαμβάνει θεωρία, πολιτική, σχέδια και μεθόδους) αντανακλά σωστά τους νόμους του εξωτερικού αντικειμενικού κόσμου. Δεν είναι ακόμα δυνατό να καθοριστεί αν αυτό είναι σωστό ή μη σωστό.
Ακολουθεί η δεύτερη φάση του προτσές της γνώσης, η φάση του περάσματος από το πνεύμα στην ύλη, από τη σκέψη στο είναι, όπου η γνώση που έχει αποκτηθεί κατά την πρώτη φάση εφαρμόζεται στην κοινωνική πρακτική, για να επαληθευθεί αν η θεωρία, η πολιτική, ο σχεδιασμός και οι μέθοδοι έχουν τα προβλεπόμενα αποτελέσματα.
Γενικά είναι σωστό αυτό που επιτυγχάνει, και λαθεμένο αυτό που αποτυγχάνει. Αυτό είναι αληθινό προπαντός στην πάλη του ανθρώπου με την φύση. Στην κοινωνική πάλη οι δυνάμεις που εκπροσωπούν την πιο προοδευτική τάξη ηττώνται μερικές φορές, όχι γιατί οι ιδέες τους είναι λαθεμένες, αλλά επειδή, στο συσχετισμό των δυνάμεων που αντιπαλεύουν, αυτές προσωρινά είναι πιο αδύναμες από τις δυνάμεις της αντίδρασης. Έτσι μπορεί να ηττώνται προσωρινά, αλλά θα καταλήξουν να θριαμβεύσουν.
Μέσα από τη δοκιμασία της πρακτικής, η γνώση του ανθρώπου κάνει άλλο ένα άλμα, ακόμη πιο σημαντικό από το προηγούμενο. Μόνο αυτό το άλμα, στην πραγματικότητα, μπορεί να αποδείξει την αξία του πρώτου, μπορεί δηλαδή να δείξει αν οι ιδέες, η θεωρία, η πολιτική, τα σχέδια, οι μέθοδοι κ.λπ., που είναι αντικείμενο επεξεργασίας κατά τη διαδικασία της κατανόησης του εξωτερικού αντικειμενικού κόσμου, είναι σωστές ή όχι. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να αποδείξει κανείς την αλήθεια.
Για το προλεταριάτο ο σκοπός της γνώσης του κόσμου είναι ο μετασχηματισμός του. Έξω από αυτόν δεν υπάρχει άλλος. Συχνά μπορούμε να κατακτήσουμε σε μια σωστή γνώση μόνο μετά από πολλές επαναλήψεις της διαδικασίας που περικλείνει το πέρασμα από την ύλη στο πνεύμα και μετά, από το πνεύμα στην ύλη, δηλαδή από την πράξη στη γνώση και μετά, από τη γνώση στην πράξη.
Αυτή είναι η μαρξιστική θεωρία της γνώσης, η υλιστικο-διαλεκτική θεωρία της γνώσης. Σήμερα πολλοί σύντροφοι μας δεν κατανοούν ακόμη αυτή τη θεωρία της γνώσης. Αν τους ρωτήσετε από πού προέρχονται οι ιδέες, οι απόψεις τους, η πολιτική, οι μέθοδοι, τα σχέδια και τα συμπεράσματα, οι συζητήσεις και τα μακροσκελή άρθρα, βρίσκουν την ερώτηση παράξενη και δεν ξέρουν τι να απαντήσουν. Επίσης θεωρούν ακατανόητο το φαινόμενο του άλματος που συμβαίνει συχνά στην καθημερινή ζωή: ο μετασχηματισμός της ύλης σε πνεύμα και του πνεύματος σε ύλη.
Για τον λόγο αυτό πρέπει να διδάξουμε στους συντρόφους μας την υλιστικο-διαλεκτική θεωρία της γνώσης, γιατί θα μπορέσουν να προσανατολίσουν σωστά τη σκέψη τους, θα μάθουν να πραγματοποιούν έρευνες και αναζητήσεις, να κάνουν απολογισμό της πείρας τους, να ξεπερνούν τις δυσκολίες, να κάνουν λιγότερα λάθη, να εργαστούν καλά, να παλέψουν με αφοσίωση για την οικοδόμηση μιας μεγάλης και ισχυρής σοσιαλιστικής χώρας και τελικά για να εκτελέσουν το μεγάλο μας διεθνιστικό καθήκον, να βοηθήσουμε τις πλατειές μάζες των καταπιεσμένων και εκμεταλλευόμενων λαών του κόσμου.
* Απόσπασμα από «Τα δέκα σημεία» – Απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ. Κίνας (1963). Μετάφραση: Άβα Μπουλούμπαση
