του Βαγγέλη Καινούργιου*
Με αφορμή την ειρωνεία των γνωστών ανεγκέφαλων για το θρησκευτικό συναίσθημα, σε σχέση με την καταστροφή της Notre Dame, άνοιξε μια μεγάλη κουβέντα στα social media. Διάβασα πολλά, αλλά η καλύτερη παρατήρηση ανήκει σε διαδικτυακό φίλο που μoυ θύμισε ότι οι πολιτισμοί συγκροτούνται πάντοτε πέριξ κάποιου Ιερού. Κάποτε αυτό ήταν το αλτάρι. Σήμερα είναι κυριολεκτικά μια άλλου είδους τράπεζα, ο βωμός της σύγχρονης θρησκείας του καπιταλισμού. Αν το κατανοήσουμε αυτό, θα συνειδητοποιήσουμε γιατί έμενε ασυντήρητο για οικονομικούς λόγους ένα μνημείο τέτοιας σημασίας, όπως είχε μείνει ασυντήρητο και το Εθνικό Μουσείο του Ρίο ντε Τζανέιρο στην Βραζιλία που κάηκε πριν λίγο καιρό. Θα συνειδητοποιήσουμε επίσης γιατί λοιδορείται η πίστη των ανθρώπων από τους διάφορους φιλελέδες, το alter ego δηλαδή των καπιταλιστών. Είναι το Ιερό γύρω από οποίο συγκροτήθηκαν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες το πρόβλημά τους κι όχι φυσικά η χριστιανική τέχνη.
Να ξεκαθαρίσουμε κάτι ακόμα. Για τους ίδιους τους χριστιανούς η τέχνη ανέκαθεν είχε σημασία μόνο ως μέσο για τη λατρεία τους. Δεν είχαν κανένα πρόβλημα οι χριστιανοί της δύσης, αλλά και της ανατολής να ξαναζωγραφίζουν πάνω σε αριστουργηματικά φτιαγμένες τοιχογραφίες, να γκρεμίζουν παλιούς ναούς για να τους ξαναφτιάξουν νέους και να καταστρέφουν χαλασμένες εικόνες. Θα έφριτταν οι λάτρεις της τέχνης, αν ήξεραν ποιο ήταν επί αιώνες το «καύσιμο» της τελετής του αγίου μύρου στο πατριαρχείο. Ότι πέρναγε ο αραμπάς πριν τη Μεγάλη Βδομάδα από τους δρόμους της Πόλης και μάζευε τις φθαρμένες εικόνες. Τα είχαν λυμένα αυτά τα ζητήματα οι χριστιανοί, δυτικοί και ανατολικοί. Η τέχνη ήταν γι’ αυτούς απλά ο υλικός φορέας του πνευματικού κόσμου και φθείρονταν κι αυτή, όπως κάθε τι υλικό.
Αντίθετα, στις μέρες μας και σε μια Ευρώπη τύποις χριστιανική, λυπούμαστε για την τεράστια πολιτιστική καταστροφή που επέφερε η μεγάλη φωτιά στον ναό της Notre Dame, την οποία όμως βλέπουμε σαν ένα ιστορικό μνημείο – μουσείο, δίχως να κατανοούμε την τέχνη της ως κοινωνικό δημιούργημα ούτε φυσικά το Ιερό που την ενέπνευσε. Όσοι λοιδορούν αυτή τη λύπη μας, αυτό ακριβώς φοβούνται, πως μπορεί να γίνει αφορμή για αρχίσουμε να (το) ψάχνουμε και ότι υπάρχει ο φόβος να ανακαλύψουμε ότι δεν ζει μόνο από το ψωμί ο άνθρωπος…
* Ο Βαγγέλης Καινούργιος είναι δάσκαλος
