Της Αλίκης Βεγίρη
Ο Μοράλες, όσον αφορά τους πολιτικοποιημένους ταξιδιώτες και τους λίγο-πολύ γνώστες των πραγμάτων της Λατινικής Αμερικής είναι, χωρίς αμφιβολία, το ισχυρότερο brand name της Βολιβίας. Αν δεν υπήρχε αυτός, θα ήταν σίγουρα ο Τσε Γκεβάρα, ο οποίος λίγο μετά την αποχώρησή του από την Κούβα το 1965, προσπάθησε ατυχώς να υποθάλψει την επανάσταση και στη Βολιβία, όπου όμως συνάντησε την απροθυμία των ιθαγενών, καταλήγοντας αποδεκατισμένος τον Οκτώβριο του 1967 στη σύλληψη και δολοφονία του από τον βολιβιανό στρατό. Σήμερα, πιστοί απ’ όλον τον κόσμο συρρέουν στον τόπο εκτέλεσης, στο μικροσκοπικό χωριό La Higueras, 300χλμ. δυτικά της Σάντα Κρους, για ν’ αποδώσουν φόρο τιμής στον επαναστάτη-ίνδαλμα.
Ο Μοράλες δεν είναι επαναστάτης, ούτε καν μαρξιστής. Είναι, όμως, ο πρώτος Ινδιάνος πρόεδρος σε μια χώρα, η οποία με πληθυσμό κατά 85% Ινδιάνων και μιγάδων, από την απελευθέρωσή της και δώθε το 1825 από τον Μπολίβαρ, έχει εκλέξει 79 στη σειρά λευκούς προέδρους. Για να είμαστε δίκαιοι, ας πούμε όχι από το 1825, αλλά από το 1952, τη χρονιά που το Επαναστατικό Εθνικιστικό Κίνημα υπό τον Víctor Paz Estenssoro κατέλαβε την εξουσία και εισήγαγε την καθολική ψηφοφορία, δίνοντας ίσα δικαιώματα στους ιθαγενείς. Μέχρι τότε, λευκοί ψήφιζαν, λογικά, λευκό πρόεδρο θα έβγαζαν!
Κατά τ’ άλλα, η Ιστορία της Βολιβίας, όπως και της υπόλοιπης Λατινικής Αμερικής είναι χορτάτη από την ισπανική αποικιοκρατία, από αμερικανικής έμπνευσης πραξικοπήματα, από ΔΝΤ, ιδιωτικοποιήσεις, λεηλασίες φυσικών πόρων και τα ρέστα. Σήμερα, παρά τη σχετικά μακρά διακυβέρνηση Μοράλες (από το 2006), τα υπολείμματα είναι ακόμα ορατά. Το δολάριο συνεχίζει να είναι το προτιμητέο νόμισμα, αν και λόγω της νομισματικής σταθερότητας που απολαμβάνει η χώρα, ειδικά σήμερα που οι γειτονικές θάλασσες 
ταλανίζονται από φουρτούνες, η μαύρη αγορά έχει σχεδόν εξαλειφθεί και οι κάτοικοι έχουν παύσει να το αποθησαυρίζουν. Αλλά τα ακριβά καταναλωτικά αγαθά, τα ακριβά ενοίκια, καθώς και τα σπίτια και τα αυτοκίνητα συνεχίζουν να αποτιμώνται σε δολάρια, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι πληρώνονται και σε συνάλλαγμα.
Ο πληθωρισμός στη Βολιβία είναι σταθερά χαμηλότερος του 5%, εξασφαλίζοντας σιγουριά όχι μόνο στους κατοίκους, αλλά και στους ξένους επενδυτές. Προς την κατεύθυνση αυτή, η κυβέρνηση βάζει τα δυνατά της, επισύροντας συχνά κριτική απ’ τ’ αριστερά. Σε όρους ΑΕΠ, το επίπεδο των ξένων επενδύσεων (3,6%) είναι από τα υψηλότερα στη Λατινική Αμερική, και σαφώς πάνω από το μέσο όρο. Προς τα πού πάνε, όμως, οι επενδύσεις; Προς δύο κυρίως κατευθύνσεις: στην εξόρυξη μετάλλων και στους υδρογονάνθρακες.
Η Βολιβία είναι από τις πρώτες εξαγωγικές χώρες σε κασσίτερο, και η δεύτερη στη Λατινική Αμερική, μετά τη Βενεζουέλα, σε φυσικό αέριο. Χάρις σ’ αυτά ο Μοράλες καταφέρνει να έχει πλεονασματικούς προϋπολογισμούς, με τους πόρους να κατευθύνονται κυρίως στην εκπαίδευση και την υγεία. Αν και τα κενά που έχει να καλύψει είναι τεράστια, εν τούτοις με συστηματική προσπάθεια και ενθάρρυνση, κι ένα απ’ αυτά είναι το τσεκ των 200 βολιβιάνος (περίπου 20 ευρώ), που δίνεται σε κάθε παιδί που πηγαίνει στο σχολείο, κατόρθωσε να αποτινάξει από τη χώρα το στίγμα του αναλφαβητισμού. Το πετρέλαιο καλύπτει κυρίως την εσωτερική ζήτηση και το λίτρο η βενζίνη τιμάται γύρω στα 4 βολιβιάνος, που συγκριτικά με το επίπεδο διαβίωσης, δεν θα το έλεγες και φτηνό. Για τους αλλοδαπούς, η τιμή είναι υψηλότερη. Διαθέτει, επίσης, ένα από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα λιθίου στον κόσμο, ενώ η γη της συνεχίζει ακόμα να γεννά ασήμι και χρυσάφι. Το Σέρο-Ρίκο (πλούσιο βουνό) που δεσπόζει της πόλης του Ποτοσί, πέρασε στην Ιστορία σαν το βουνό, που με το ασήμι που έκρυβε στα σπλάχνα του εξασφάλισε τα νομίσματα της ισπανικής αυτοκρατορίας για όλο το διάστημα από τα μέσα του 16ου αιώνα ώς το τέλος του 18ου, αλλά και το θάνατο εκατομμυρίων μεταλλωρύχων. Σήμερα, υπάρχουν ακόμα γύρω στους 20.000, οι οποίοι κάτω από πολύ κακές συνθήκες παλεύουν να βγάλουν το ξύγκι από φλέβες ρημαγμένες και σχεδόν αδειανές. 
Το πρόβλημα βέβαια στη Βολιβία, όπως και σε κάθε χώρα με πλούσιο υπέδαφος, που δεν είχε την τύχη να γεννηθεί στον πρώτο κόσμο, είναι η συνεχής εκμετάλλευση των αποθεμάτων της από ξένες εταιρίες, γιαπωνέζικες και κινέζικες, με τον πλούτο να διαφεύγει τα σύνορα και να μην αφήνει παρά ελάχιστα πίσω. Αυτό είναι και το παράπονο όσων Βολιβιάνων είχα την τύχη να ανοίξω κουβέντα μαζί τους.
Η οικονομία, όπως τράπεζες και μεγάλο ποσοστό των αδειών εκμετάλλευσης των ορυχείων βρίσκονται σε ιδιωτικά χέρια, το ίδιο και οι μεταφορές, η κινητή τηλεφωνία και τα πανεπιστήμια, που τα περισσότερα είναι ιδιωτικά. Από την άλλη, ο Μοράλες, από τις πρώτες κιόλας μέρες της εκλογής του επανεθνικοποίησε τις εταιρίες Υδάτων και Ηλεκτρισμού, μειώνοντας τις τιμές και εξασφαλίζοντας κοινωνικά τιμολόγια σε μεγάλες μερίδες του πληθυσμού, καθώς και τη βιομηχανία υδρογονανθράκων, αυξάνοντας τα εξ αυτής έσοδα από το 50% στο 82%.
Πολλοί θα εκπλαγούν αν συνειδητοποιήσουν ότι η μισή Βολιβία με τις κυριότερες πόλεις, βρίσκεται χτισμένη πάνω σ’ ένα τεράστιο οροπέδιο, αιωρούμενο ανάμεσα στα 3.000μ. και τα 5.000μ, το Αλτιπλάνο, το οποίο τη διατρέχει σε μήκος χιλίων χιλιομέτρων και σε πλάτος, τουλάχιστον διακοσίων, άγονο και σπαρμένο με καμιά ντουζίνα ηφαίστεια, τα περισσότερα ενεργά. Η άλλη μισή, στα ανατολικά, είναι ζούγκλα ή περίπου ζούγκλα, με τροπικά δάση, μεγάλα ποτάμια, και λιγότερο αναπτυγμένες πόλεις, με εξαίρεση τη μητρόπολη της Σάντα Κρους, με τα 2 εκατομμύρια κατοίκους που, αν και η πλουσιότερη της Βολιβίας, έχει τη δομή χωριού. Φήμες λένε ότι ο πλούτος της, πέρα από την πλούσια γεωργική παραγωγή, προέρχεται από το ναρκεμπόριο και το λαθρεμπόριο. Για το πρώτο υπάρχει όντως πρόβλημα με τα παράνομα εργαστήρια επεξεργασίας κόκας που βρίσκονται χαμένα στη ζούγκλα. Το πόσα είναι αυτά δεν έχω εκτίμηση, παρά μόνο πρόσφατες δηλώσεις του Προέδρου ότι κατάφερε να εξαρθρώσει γύρω στα 6.000 από αυτά. Τα εναπομείναντα, λογικά, θα είναι μάλλον περισσότερα. Όσο για το δεύτερο, μια ματιά στις αγορές αρκεί: Ο παράδεισος της «μαϊμούς», με την ευγενική χορηγία της Κίνας! Το μαρτυρούν επίσης και τα πολλά μπλόκα από την αστυνομία που συναντά ο οδηγός σε όλη την έκταση της χώρας. 
Ο Μοράλες ετοιμάζεται να διεκδικήσει την τρίτη και τελευταία θητεία στο τέλος αυτής της χρονιάς. Η δημοτικότητά του φαίνεται να είναι στα ύψη· τόσο ανάμεσα στους ιθαγενείς, τους οποίους αποκατέστησε κοινωνικά, όσο και ανάμεσα στην επιχειρηματική ελίτ, η οποία φαίνεται να τον υποστηρίζει. «Πήγα τις προάλλες στο δημαρχείο», μου έλεγε με ικανοποίηση η Τέκο, η οποία διατηρεί ένα κομψό κατάστημα ρούχων από φίνο αλπακά σε κεντρικό μολ της Κοτσαμπάμπα «και είδα γυναίκες με τις κοτσίδες και την τυπική βολιβιάνικη φορεσιά να χειρίζονται τον υπολογιστή και να εξυπηρετούν τους πολίτες». Αδιανόητο, πριν από μερικά χρόνια, όταν οι Ινδιάνοι δεν ήταν και ιδιαίτερα ευπρόσδεκτοι στις πόλεις.
Παρ’ όλα αυτά, η Αριστερά της Βολιβίας δεν έχει και πολλά καλά λόγια να πει. «Τα έχει κάνει πλακάκια με τους καπιταλιστές», ήταν τα λόγια του Ραούλ, από τους πρωτεργάτες του Κινήματος Χωρίς Φόβο (Movimiento Sin Miedo) το οποίο από το 2000 και δώθε βγάζει συνεχώς δήμαρχο στη Λα Πας, προτίθεται μάλιστα να κατεβάσει και δικό του υποψήφιο στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές. «Να δεις που στο τέλος θα αρχίσει να κυνηγά και αριστερούς». Θέλω να πιστεύω ότι υπερέβαλε…
Σπάνια ομορφιά
Για τους χιλιάδες, πάντως, νεαρούς με τα σακίδια στην πλάτη που συναντά κανείς στη χώρα, Βολιβία δεν είναι τόσο ο Μοράλες, όσο οι πολύχρωμες πόλεις, κυρίως όμως τα σπάνια τοπία της, ειδικά στις νοτιοδυτικές ερήμους, στα σύνορα με τη Χιλή, όπως το μοναδικό Salar de Uyuni, μια εντελώς επίπεδη έκταση αλατιού, τρεις φορές το μέγεθος της Αττικής, μια άσπρη θάλασσα, με τα νησιά της, περικυκλωμένη από ηφαίστεια και προσβάσιμη μόνο με τζιπ, όπως και οι χρωματιστές λίμνες στα 4.000μ. και πάνω, με τα φλαμίνγκος των υψομέτρων, τα πέτρινα δάση, τα γκέιζερς, και τα ηφαίστεια με τα πιο παράξενα χρώματα. Αν συνυπολογίσει κανείς το χαμηλό κόστος ζωής, τα καλόγουστα και πεντακάθαρα hostels, τα πολυπληθή τουριστικά γραφεία που διοργανώνουν περιπετειώδεις εξορμήσεις και την χαμηλή εγκληματικότητα, η Βολιβία δεν θα αργήσει να γίνει ένας δημοφιλής τουριστικός προορισμός.
Μια χώρα φτωχή
Η Βολιβία συνεχίζει να είναι μια φτωχή χώρα, μετά την Παραγουάη η φτωχότερη της Λατινικής Αμερικής, με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στα 2.500 δολάρια ή στο διπλάσιο σε μονάδες αγοραστικής δύναμης. Παρ’ όλα αυτά, η φτώχεια δεν βγάζει μάτι και δεν υπάρχουν πουθενά φαβέλες. Υπάρχει επίσης κατώτατος μισθός, θεσμοθετημένος στα 2000 βολιβιάνος. Ο μέσος μισθός είναι σχεδόν διπλάσιος. Οι πόλεις διατηρούν ένα πολύ καλό επίπεδο καθαριότητας, γόπα δεν υπάρχει ούτε για δείγμα στο δρόμο, είναι και που οι Βολιβιάνοι δεν καπνίζουν, παρ’ όλο που τα τσιγάρα δεν είναι ακριβά: Marlboro και Lucky Strike στο 1,5 ευρώ το πακέτο. Πάντως, για όσους ενδιαφέρονται, το κάπνισμα στους εσωτερικούς χώρους απαγορεύεται παντού και αυστηρά. Θα μου πεις, έχουν τα φύλλα κόκας, που τα μασούν, με τον ίδιο τρόπο που οι δικοί μας παλιοί μασούσαν τον καπνό. Πιο πολύ διαδεδομένο όμως είναι το τσάι κόκας, που κάνει την πείνα και το υψόμετρο περισσότερο υποφερτά.
