Γράφει η Μαρία Πλευράκη – επισκέπτρια Υγείας, ΠΓΝ Αττικόν
Ψυχοκοινωνική αποκατάσταση ψυχικά ασθενών
Το 1950, για πρώτη φορά, η Ψυχιατρική χρησιμοποιεί τον όρο Αποκατάσταση των Ατόμων με Ψυχική Ασθένεια (ΑμΨΑ). Οι ψυχικά ασθενείς θεωρούνται άτομα με ίσα δικαιώματα, ανάγκες, όνειρα, ελπίδες, φόβους αλλά και ικανότητες, που πασχίζουν, όσο τους επιτρέπει η ασθένειά τους, για ένα καλύτερο αύριο.
Την τελευταία 20ετία καθιερώθηκε ο όρος Ψυχοκοινωνική Αποκατάσταση. Ορίζεται, ως μια συνεχής διαδικασία μάθησης και εκπαίδευσης, η οποία έχει ως αφετηρία τη διάγνωση της ασθένειας και συνεχίζεται μέχρις ότου ο ασθενής, αναπτύσσοντας σχέσεις και δεξιότητες, να μπορέσει να ενταχθεί και να λειτουργήσει στο κοινωνικό σύνολο, ως ισότιμο μέλος.
Στη χώρα μας, η διαδικασία που κυριάρχησε τα τελευταία χρόνια ήταν η μεταστέγαση ή απονοσοκομειοποίηση των ΑμΨΑ. Δημιουργήθηκαν δομές, κυρίως ιδιωτικής πρωτοβουλίας, οι οποίες δέχθηκαν το «πελατολόγιό» τους από τα ψυχιατρικά νοσοκομεία, δεν ανέπτυξαν προγράμματα και δράσεις επανένταξης των ψυχικά ασθενών στην κοινότητα, αντιθέτως συνέβαλαν στο κλείσιμο των δημόσιων ψυχιατρικών δομών. Η στόχευση για ολόπλευρη επανένταξη αντικαταστάθηκε από τη λογική της φιλοξενίας, ενώ η χρηματοδότησή τους, προερχόμενη κυρίως από προγράμματα ΕΣΠΑ, δεν τέθηκε ποτέ σε διαδικασία διαβούλευσης, ιεραρχικής προσέγγισης και σχεδιασμού.
Η μεταρρυθμιστική προσπάθεια δεν κινήθηκε προς τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου προγράμματος ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, με αποτέλεσμα να αναπτυχθούν πλημμελώς και περιστασιακά, ακόμα και οι βασικοί άξονες, όπως:
- Η διατήρηση ενός σταθερού περιβάλλοντος (σπίτι, κοινότητα) που θα παρέχει ασφάλεια και εμπιστοσύνη και θα ενισχύει την ανάπτυξη θετικών συμπεριφορών,
- Η ενεργός στήριξη και εκπαίδευση των οικογενειών, ώστε να μπορούν να διαχειρίζονται τα θέματα που σχετίζονται με τον ασθενή και να συμβάλλουν θετικά και υποστηρικτικά στη διαδικασία επανένταξής του.
- Η διατήρηση αξιοπρεπούς επιπέδου λειτουργικότητας των ασθενών.
- Η ανάπτυξη επαγγελματικών δεξιοτήτων και η εργασιακή αποκατάσταση των ΑμΨΑ, ώστε να αποκτούν τη μέγιστη δυνατή αυτοεκτίμηση και ικανοποίηση για το επίπεδο της ζωής τους.
Όσον αφορά την επαγγελματική αποκατάσταση των ΑμΨΑ, προσκρούει, αφενός στα κοινωνικά στερεότυπα που στιγματίζουν και περιθωριοποιούν και αφετέρου στη γενικότερη κατάσταση ανθρωπιστικής κρίσης που έχει περιέλθει η ελληνική κοινωνία. Αντιμέτωπη με ένα κράτος, που αντί να επενδύει στον άνθρωπο, με περισσή ευκολία περικόπτει παροχές και υποβαθμίζει βασικά κοινωνικά αγαθά, όπως της υγείας, της παιδείας, της ασφάλειας, της εργασίας, η εικόνα της ελληνικής κοινωνίας καταγράφει δραματική αύξηση των ποσοστών ανεργίας και παράλληλα των αυτοκτονιών, ως αποτέλεσμα του ελλείμματος εμπιστοσύνης, της δυσπιστίας, της απαξίωσης και της μειωμένης αυτοεκτίμησης των πολιτών της.
Κι ενώ η σχετική νομοθεσία προβλέπει, μέσω επιδοματικών πολιτικών, να δοθούν κίνητρα στους εργοδότες για την πρόσληψη ΑμΨΑ, εντούτοις οι προκαταλήψεις και ο στιγματισμός γύρω από την ψυχική ασθένεια αποτελούν ανασταλτικό παράγοντα και οδηγούν στον αποκλεισμό των ψυχικά ασθενών από την αγορά εργασίας.
Το 1999, δημιουργείται ο θεσμός των ΚοιΣΠΕ. Πρόκειται για Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς Περιορισμένης Ευθύνης, μια νέα μορφή επιχειρηματικότητας, που φιλοδοξούσε να δώσει λύση στο πρόβλημα της κοινωνικής και επαγγελματικής επανένταξης των ΑμΨΑ. Ο θεσμός ουδέποτε υποστηρίχθηκε από τις κυβερνήσεις του παρελθόντος. Έτσι, τα όποια θετικά παραδείγματα οφείλονται στο όραμα και την ευαισθητοποίηση επιστημόνων και επαγγελματιών κι όχι στην πολιτική βούληση.
Επομένως, επανερχόμαστε στο ότι ο σεβασμός και η προστασία των δικαιωμάτων των ΑμΨΑ θα πρέπει να αποτελούν βασικό μέλημα της πολιτείας. Κι επειδή οι νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις του παρελθόντος αδιαφόρησαν για τα θεμελιώδη αυτά ζητήματα, αποτυγχάνοντας να διαμορφώσουν ένα ολοκληρωμένο μεταρρυθμιστικό σχέδιο, ας σταθούμε στο ψήφισμα των κρατών-μελών της Ε.Ε.: «Όλα τα μειονεκτούντα άτομα, ανεξαρτήτως καταγωγής και φύσης της μειονεξίας τους, δικαιούνται πρόσθετων συγκεκριμένων μέτρων που θα στοχεύουν στην κοινωνική τους εξέλιξη και την επαγγελματική τους ενσωμάτωση» (1996), καθώς και στη δήλωση του πρωθυπουργού, συντρόφου Αλ. Τσίπρα: «Δεσμευόμαστε να συνεχίσουμε να πρωτοστατούμε ώστε να απομονώνονται τοπικοί άρχοντες, συντηρητικές αντιλήψεις και φοβικές μικροομάδες που βάζουν στο στόχαστρο τους αδύναμους ψυχικώς πάσχοντες συνανθρώπους μας» (2009), θέλοντας να τονίσω, και μεταφέροντας την αγωνία όλων αυτών των ανθρώπων, ότι επιβάλλεται σήμερα η αριστερή κυβέρνηση να κατανοήσει το χρέος της απέναντι στους ψυχικά πάσχοντες συνανθρώπους μας και να μη θυσιάσει τα ζητήματα της ψυχικής υγείας στο βωμό της όποιας διαπραγμάτευσης.
