της Μαρίας Πλευράκη – επισκέπτρια Υγείας ΠΓΝ Αττικόν
BURNOUT: «Αναλώνομαι προοδευτικά εκ των ένδον μέχρι του σημείου της απανθράκωσης»
Η «επαγγελματική εξουθένωση» μελετήθηκε για πρώτη φορά ως ψυχολογικό σύνδρομο τη δεκαετία του 1970, με αφορμή τα συμπτώματα σωματικής και ψυχικής εξουθένωσης που παρουσίαζαν οι επαγγελματίες υγείας. Τα τελευταία χρόνια έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας αλλά και τους ειδικούς του management.
Αποτελεί πρόβλημα των ανεπτυγμένων δυτικών κοινωνιών, το οποίο χαρακτηρίζεται από δύο τάσεις, που καθόρισαν τις εργασιακές σχέσεις:
- την έμφαση που δόθηκε στην προσωπικότητα του εργαζόμενου και τους παράγοντες που επηρεάζουν την απόδοσή του (κίνητρα, stress, εργασιακή ικανοποίηση, περιβάλλον, σχέσεις, εντατικοποίηση εργασίας κλπ), και
- την αύξηση του ανταγωνισμού, την ελαστικότητα στις εργασιακές σχέσεις, την ανεργία, τη διάλυση του κοινωνικού κράτους και τη διεύρυνση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων, ως αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης.
Σύμφωνα με τον ορισμό της C. Maslach το Burnout περιγράφεται ως: «Απώλεια ενδιαφέροντος του εργαζόμενου προς τους αποδέκτες των υπηρεσιών του, συμπεριλαμβανομένης και της σωματικής εξάντλησης, που έχει ως χαρακτηριστικό την πλήρη συναισθηματική εξουθένωση, έτσι ώστε να μην υπάρχουν πλέον θετικά συναισθήματα, συμπάθειας ή σεβασμού προς τους πελάτες ή τους ασθενείς». Η εξάντληση κλιμακώνεται σταδιακά με αποτέλεσμα τα συμπτώματα να επεκτείνονται σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής.
Το 1986, χρησιμοποιείται η κλίμακα αξιολόγησης Μaslach & Jackson, η οποία περιγράφει 3 στάδια εξουθένωσης:
1. Τη «συναισθηματική εξάντληση» η οποία εκδηλώνεται με συμπτώματα σωματικής και ψυχικής κόπωσης του επαγγελματία, που παύει να επενδύει στην εργασία του. Αποτελεί σημείο αναφοράς στην απόδειξη παρουσίας του Burnout.
2. Την «αποπροσωποποίηση», που αναφέρεται στην αρνητική έως και κυνική πολλές φορές αντιμετώπιση των χρηστών υπηρεσιών, οι οποίοι συχνά αντιμετωπίζονται ως αντικείμενα.
3. Την «έλλειψη προσωπικής επίτευξης», την αίσθηση δηλαδή που αποκτά ο εργαζόμενος ότι είναι ανίκανος να προσφέρει ικανοποιητικά στην εργασία του, η οποία συνοδεύεται από μειωμένη απόδοση και παραίτηση από κάθε προσπάθεια αποτελεσματικού χειρισμού θεμάτων που σχετίζονται με το αντικείμενό του.
Σύνδρομο Burnout παρουσιάζει το 1/3 των εργαζομένων παγκοσμίως, ενώ εμφανίζεται συχνότερα σε άτομα που εργάζονται σε απαιτητικούς και ψυχοφθόρους επαγγελματικούς τομείς που ασχολούνται με τον άνθρωπο, όπως: Επαγγελματίες υγείας, Κοινωνικές υπηρεσίες, Εκπαιδευτικοί, Σώματα ασφαλείας, Δικαστικοί, Πιλότοι, προσωπικό φυλακών, μάνατζερ κλπ.
Τα συμπτώματα του Burnout ομαδοποιούνται σε:
- Σωματικά: Πονοκέφαλοι, αϋπνίες, γαστρεντερικές διαταραχές, μυοσκελετικοί πόνοι, υπερένταση, ταχυκαρδίες, ενώ αυξάνει 5 φορές η πιθανότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων.
- Ψυχολογικά: Ευερεθιστότητα, εκνευρισμός, μειωμένη αυτοεκτίμηση, στρες, ανία, έλλειψη ενδιαφέροντος, αδυναμία αντιμετώπισης ανεπιθύμητων καταστάσεων.
- Συμπεριφορικά: χαμηλή εργασιακή απόδοση, μειωμένη επικοινωνία, παραίτηση, επιθετικότητα, χρήση ουσιών, βουλιμία/ανορεξία, απουσίες από την εργασία, αυξημένη συχνότητα εργατικών ατυχημάτων.
Όσον αφορά τους αιτιολογικούς παράγοντες, ταξινομούνται διεθνώς στις εξής 5 κατηγορίες:
- Το εργασιακό περιβάλλον: εντάσεις, στρες, άσκηση σωματικής και ψυχικής βίας, θόρυβος, συχνή επαφή με το θάνατο.
- Η οργανωτική δομή: εντατικοποίηση εργασίας, βάρδιες, ανελαστικά προγράμματα εργασίας, έλλειψη αξιοκρατίας.
- Τα προσωπικά χαρακτηριστικά: κίνητρα, προσδοκίες, ανθεκτικότητα στο στρες, βαθμός αυτοεκτίμησης.
- Τα δημογραφικά χαρακτηριστικά: φύλο, ηλικία, οικογενειακή κατάσταση, προϋπηρεσία, εκπαίδευση.
- Οι εργασιακές σχέσεις: ελαστικές μορφές απασχόλησης, ωράρια, εκμετάλλευση μισθωτής εργασίας.
Στην Ελλάδα της κρίσης, το καθεστώς οικονομικής και πολιτικής κατοχής και της καπιταλιστικής εργοδοσίας ανατρέπουν και ισοπεδώνουν δικαιώματα και κατακτήσεις δεκαετιών. Οι ελαστικές μορφές απασχόλησης, η καταστρατήγηση του 8ωρου, η υποαπασχόληση και οι ενοικιαζόμενοι εργαζόμενοι αποτελούν τη νέα μορφή εργασιακών σχέσεων, που οδηγεί στη φτώχεια, την ανεργία και την εξαθλίωση το μεγαλύτερο μέρος του εργατικού δυναμικού. Παράλληλα, το καθεστώς τρομοκρατίας και ανασφάλειας απαξιώνει τους εργαζόμενους αυξάνοντας δραματικά τις πιθανότητες εμφάνισης του συνδρόμου. Οι συνέπειες του Burnout, ωστόσο, έχουν σοβαρό κοινωνικοοικονομικό αντίκτυπο καθώς συνδέονται με πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, απώλεια παραγωγικότητας και συχνή χρήση των υπηρεσιών υγείας, λόγω ασθενειών ή τραυματισμών (εργατικά ατυχήματα) με αποτέλεσμα την απώλεια εργατοωρών.
Η κυβέρνηση οφείλει να δείξει τις προθέσεις της. Είναι μονόδρομος η πολιτική ρήξη με το νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό, ντόπιο και ξένο. Η εφαρμογή πολιτικών ανοχής και πολύ περισσότερο συναίνεσης και η αθέτηση των προεκλογικών δεσμεύσεων για κατώτατο μισθό, συλλογικές συμβάσεις εργασίας, εργασιακές σχέσεις πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης, θα κλονίσει την εμπιστοσύνη του κόσμου και δεν θα αργήσει να οδηγήσει σε λαϊκές εξεγέρσεις.
