Tου Γιώργου Κυριακού
Το καθ’ όλα paper για τα Βαλκάνια πρωτοκυκλοφόρησε σε ιστοσελίδα της Σλοβενίας (necenzurirano.si), και η πατρότητά του καταλογίστηκε στον Σλοβένο πρωθυπουργό – ο οποίος αργότερα τη διέψευσε. Αυτό τουλάχιστον ισχυρίζεται ο Βόσνιος συμπρόεδρος Σεφίκ Τζαφέροβιτς. Αντίθετα, ο Αλβανός πρωθυπουργός Έντι Ράμα, αν και αρνείται να το σχολιάσει, λέει ότι το είχε συζητήσει με τον Σλοβένο ομόλογό του… Τα κύρια σημεία του non paper, αποδέκτης του οποίου ήταν ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ, αφορούν: Πρώτον, στην προσάρτηση της Κροατομουσουλμανικής Ομοσπονδίας (μίας από τις συνιστώσες του σημερινού βοσνιακού κράτους) στην Κροατία, και της σερβικής Σρπσκα (της Σερβικής Δημοκρατίας, έτερης συνιστώσας του βοσνιακού κράτους) στη Σερβία. Δεύτερον, στην προσάρτηση του Κοσόβου (πλην ενός σερβικού θύλακα) στην Αλβανία.
Το διαβόητο πλέον «non» paper νομιμοποιεί σχεδιασμούς που υφέρπουν –αν και δεν μπορούν να νομιμοποιηθούν παρά μόνο υπό όρους– και έχει διπλή ανάγνωση. Μια πρώτη ανάγνωση αφορά την πιθανότητα να συμβούν όλα αυτά, ή κάποια από αυτά, καθότι η πολιτική της Ε.Ε. δεν έχει καταφέρει εδώ και 20 ή 30 χρόνια να επιλύσει σοβαρά ζητήματα (που προέκυψαν και από την πολιτική της). «Δεν είναι ότι η Ρωσία, η Τουρκία και άλλοι είναι ισχυροί παράγοντες στα Βαλκάνια. Εάν όμως η Ε.Ε. γίνει πιο αδύναμη, άλλοι μπορούν να ισχυροποιηθούν», έλεγε σχετικά ο Καρλ Μπιλντ, πρώην Ειδικός Απεσταλμένος των Ηνωμένων Εθνών στα Βαλκάνια.
Δεύτερη ανάγνωση: να δημιουργηθεί ο ανάλογος θόρυβος προκειμένου αυτά να μην συμβούν –υπενθυμίζοντας το αιματηρό παρελθόν– ώστε να συνεχιστούν οι ενταξιακές διαδικασίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σύντονη προσπάθεια άρσης του βέτο της Βουλγαρίας για τη Β. «Μακεδονία», παράλληλα με την ένταξη της Αλβανίας, ώστε «να στείλουμε ένα θετικό μήνυμα στα Δυτικά Βαλκάνια», όπως δήλωσε ο Σλοβάκος Μάρος Σέφκοβιτς, αντιπρόεδρος της Κομισιόν. Το non paper θυμίζει τον εκκωφαντικό θόρυβο της παρέμβασης του Αμερικανού γερουσιαστή Ροχραμπάχερ το 2017 για τον διαμοιρασμό της πΓΔΜ: «Συγγνώμη, δεν είναι χώρα η Μακεδονία», φέρεται ότι είχε πει. Τότε ακριβώς όμως ανέβηκε στο κόκκινο ο πυρετός για τη συμφωνία των Πρεσπών.
Τάσεις και στάσεις των εξωβαλκανικών δυνάμεων
Η δήθεν εδαφική ενοποίηση η οποία προτείνεται από το «σλοβενικό» non paper ενισχύει την περαιτέρω διάλυση των αμφισβητούμενων και υπό ειδικό καθεστώς πολιτικής ύπαρξης κρατών, δείχνοντας κάποιες αξιοσημείωτες τάσεις που καιροφυλακτούν μακράν των Βαλκανίων:
Α) Η έλλειψη συνοχής της Ε.Ε. και ουσιαστικά ο διαμελισμός της σε ζώνες συμφερόντων, που ξεκινάει την περίοδο της κρίσης, συνοψίζεται στον σκληρό πυρήνα της Γερμανίας, στην ιδιαιτερότητα της Γαλλίας, στην αποχώρηση της Βρετανίας και την υποβάθμιση του Νότου. Ο διαμελισμός αυτός σε ζώνες συμφερόντων αποθαρρύνει μια σταθερή «ευρωπαϊκή» πολιτική στα Βαλκάνια. Η συμφωνία των Πρεσπών, όπως και της Νέας Υόρκης (μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου), δείχνουν ότι είναι ο αμερικανικός παράγοντας αυτός που υπερέχει – το απέδειξε άλλωστε και με το Ουκρανικό. Η εποπτεία της Βοσνίας και οι χρηματοδοτήσεις για την αναδιοργάνωση των θεσμών στις χώρες των Βαλκανίων ενισχύουν τους ολιγάρχες και υποβοηθούν στο να λαμβάνονται αντεργατικά μέτρα. Επιπλέον, τα εθνικά ζητήματα, αντί να υποχωρήσουν, έχουν γίνει κεντρικά.
Β) Ο αμερικανικός παράγοντας αποτρέπει τη δημιουργία μεγάλων κρατών. Με την ενίσχυση της επιρροής του σε μικρά κρατίδια, «για την προστασία τους», αναπτύσσεται στρατιωτικά και δημιουργεί ένα μεγάλο τείχος-πολιορκητικό κριό προς τη Ρωσία. Το ότι τα Δυτικά Βαλκάνια χρηματοδοτούνται από την Ε.Ε. είναι ένας ανακουφιστικός παράγοντας για την Ουάσιγκτον, αφού περιορίζει τα έξοδά της. Το ΝΑΤΟ αποτελεί τον βασικό μοχλό επέκτασης του αμερικανικού παράγοντα.
Γ) Η διείσδυση της Κίνας, η οποία γίνεται με σταθερό βηματισμό μέσω της οικονομίας και του εμπορίου, δημιουργεί ένα έδαφος που υποσκάπτει τις όποιες προσπάθειες της Ε.Ε. να ενσωματώσουν τα Βαλκάνια ως εκλιπόντα κρίκο της συνοχής τους. Οι διεθνείς συμμαχίες της Κίνας, που είναι κηρυγμένος εχθρός των ΗΠΑ, ενισχύουν τις πιθανότητες για αλλαγές που ανταποκρίνονται σε δικά της συμφέροντα.
Δ) Ο ρωσικός παράγοντας είναι ακόμα ισχυρός. Απόδειξη είναι οι συστηματικές –τα τελευταία χρόνια– απελάσεις διπλωματών της Ρωσίας, ως πρακτόρων, προκειμένου να αποτραπούν επικίνδυνες αποστάσεις από τις ΗΠΑ. Οι κυβερνήσεις στη Σερβία και στη Σρπσκα της Βοσνίας αλλά και σοβαρές δυνάμεις στο Μαυροβούνιο, στη Βουλγαρία και στη Μολδαβία, δείχνουν ότι σημαντικοί παράγοντες δεν έχουν ευθυγραμμιστεί με την ακραία αμερικανική πολιτική.
Ε) Η Τουρκία ενδιαφέρεται για την –υπό την εποπτεία της– ένωση των μουσουλμανικών πληθυσμών στα Βαλκάνια. Παρόλο που δεν εμπλέκεται φανερά σε διενέξεις, εν τούτοις υποστηρίζει έως και ενθαρρύνει αναθεωρητικές πολιτικές, όπως στην Αλβανία.
Τι σπρώχνει στην ανάγκη επαφών και διαλόγου
Οι εσωτερικοί λόγοι, που αντλούν κυρίως την ύπαρξή τους από την ιστορία των εθνικών ανταγωνισμών αλλά της ιδιοσυγκρασίας κάθε λαού, ίσως έχουν αλλάξει ποιότητα. Όμως συνέχουν τους λαούς, ιδιαίτερα όταν η πολυδιάστατη κρίση με αφορμή την οικονομική οξύνεται:
Α) «Ο πατριωτισμός» ως ιδεολογία δεν είναι –απλά– «το καταφύγιο του κάθε αχρείου», αλλά ταυτίζεται με την υπαρκτή ή υποτιθέμενη ιστορική αδικία. Έχει διευρυμένο ακροατήριο στα Βαλκάνια, και υποδαυλίζεται από αντίπαλες εξωτερικές ηγεμονίες, οι οποίες ασχολούνται μόνο με τη δημιουργία προσβάσεων σε αυτά για οικονομικούς και στρατιωτικούς λόγους.
Β) Η έξαρση ενός ιδιότυπου αυταρχισμού υποδηλώνει την επιβίωση κάποιων χαρακτηριστικών που ξεπερνούν τις χρηματοδοτήσεις για τις ενταξιακές διαδικασίες. Η «διαφθορά» και η «εγκληματικότητα» εντείνονται, και οι χρηματοδοτημένες προσπάθειες, οι «εξεγέρσεις» του «πλήθους», τα αδύναμα οριζόντια κινήματα που ποντάρουν σε μια «δικαιωλάνδη», οι διάττοντες αστέρες της πολιτικής που εμφανίζονται για να πάρουν τη θέση των άλλων, δεν αποτελούν εναλλακτική λύση. Πολύ περισσότερο η πολιτική της άρον-άρον ένταξης στην Ε.Ε.
Είναι σημαντικό αυτήν την περίοδο να συμβάλουμε στη δημιουργία ενός παρατηρητηρίου για τα Βαλκάνια, να δημιουργήσουμε πεδία διαλόγου και γόνιμες επαφές. Ας μην ξεχνάμε ότι παλαιότερες αποστολές και άμεσες δυνατότητες επικοινωνίας είχαν αποδειχθεί πολύτιμες για τη χάραξη μιας ανεξάρτητης βαλκανικής πολιτικής.
