«Η (αυτο)παρουσίαση του Airbnb ως μιας δραστηριότητας που αποτελεί μέρος της λεγόμενης οικονομίας διαμοιρασμού ή/και της συνεργατικής οικονομίας δεν πρέπει να εκληφθεί ως τυχαία ή αθώα. Εκμεταλλεύεται το θετικό πρόσημο των εννοιών του διαμοιρασμού και της συνεργασίας και εσκεμμένα αποφεύγει τη σύνδεση της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων με την πιο συναφή έννοια της οικονομίας πλατφόρμας.»
Το απόσπασμα αυτό προέρχεται από το βιβλίο «Το Airbnb στην πόλη – Ευκαιρία ή απειλή;» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πόλις. Πρόκειται για συλλογική μελέτη των Δημήτρη Μπαλαμπανίδη, Εύας Παπατζανή και Δημήτρη Πέττα.
Πρόκειται για μια εξαιρετική μελέτη, που εξετάζει τις πολλές πτυχές και επιπτώσεις που έχει στην οικονομία, στην καθημερινή ζωή, στην πόλη, στις εργασιακές σχέσεις. Η ιδέα της βραχυχρόνιας μίσθωσης γεννήθηκε μόλις το 2007 όταν δύο νεαροί βρήκαν με αυτόν τον τρόπο λύση ώστε να συμπληρώσουν το εισόδημά τους. Νοίκιασαν για λίγες μέρες ένα φουσκωτό στρώμα ύπνου, πρόσφεραν και πρωινό και έτσι γεννήθηκε το Air Bed and Breakfast.
Σήμερα η Airbnb έχει 3100 υπαλλήλους και η αξία της υπολογίζεται στα 38 δισεκατομμύρια δολάρια. Στην πλατφόρμα της είναι καταχωρημένα 7 εκατομμύρια ακίνητα σε 220 διαφορετικές χώρες, ενώ μόνο στην Ευρώπη την πλατφόρμα χρησιμοποιούν 24 εκατομμύρια άνθρωποι.
Στην Ελλάδα ο αριθμός των ακινήτων που διατίθενται για βραχυχρόνια μίσθωση από τα 32 το 2011 εκτοξεύθηκε στα 125.000 το 2018. Η Αττική, το Νότιο Αιγαίο και η Κρήτη φιλοξενούσαν το 2018 το 61,5% του συνόλου των Airbnb ακινήτων: 30.000 ακίνητα στην Αττική μισθώνονταν με αυτόν τον τρόπο το 2018. Το ρεκόρ πάντως το έχουν τα Χανιά σε ό,τι αφορά το ποσοστό βραχύβιων μισθώσεων…
Αν και αρχικά η ενασχόληση με αυτόν τον τομέα ξεκίνησε από μεμονωμένα άτομα, σιγά-σιγά οι μεγάλοι παίκτες μπήκαν στην αγορά. Στον Δήμο Αθηναίων οι μισές καταχωρήσεις στην πλατφόρμα της εταιρείας είναι πολλαπλές. Από αυτές οι μισές είναι από ιδιοκτήτες 2 έως 6 ακινήτων, ενώ οι υπόλοιπες αφορούν ιδιοκτήτες περισσοτέρων των 6 ακινήτων με μια ομάδα από αυτούς να διαθέτουν από 20 μέχρι και 90 ακίνητα!
Καθώς ο ανταγωνισμός γίνεται πιο σκληρός και οι προδιαγραφές υψηλότερες, οι μεγάλοι παίκτες της αγοράς έχουν σαφέστατο συγκριτικό πλεονέκτημα. Εδώ, πρωταγωνιστούν οι ελαστικές σχέσεις εργασίας με όλα τα συνεπακόλουθα.
«Η πρακτική του Airbnb εντάσσεται στην πραγματικότητα στον σύγχρονο “καπιταλισμό πλατφόρμας”… Το Airbnb και παρόμοιες δραστηριότητες (όπως οι υπηρεσίες μεταφοράς Uber) εμπορευματοποιούν σε απόλυτο
βαθμό την ακίνητη περιουσία, τους πόρους που διαθέτει κανείς, τα κάθε λογής αγαθά και διάφορες πτυχές της καθημερινής ζωής.»
Οι συγγραφείς δεν μιλούν μόνο για την εκμετάλλευση εργαζομένων στον κλάδο (καθαριότητα, υποδοχή, ξεναγήσεις κ.ά.) αλλά και για «αυτοεκμετάλλευση» κάποιων ιδιοκτητών ακινήτων…
Η εξαιρετική ανάλυση του βιβλίου, βασισμένη σε πλήθος στοιχείων, με πολύ ενδιαφέροντες χάρτες (όπως αυτός του εξωφύλλου) μας δείχνει ανάγλυφα το τι ακριβώς συμβαίνει, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα και κάποιες θετικές επιπτώσεις που είχε ειδικά καθώς βιώναμε την οικονομική κρίση, λειτουργώντας σε κάποιες περιπτώσεις ως σανίδα σωτηρίας για αρκετά νοικοκυριά, ενώ στήριξε την ενίσχυση κάποιων εργασιακών κλάδων που βίωναν μεγάλη κρίση.
Μια από τις επιπτώσεις ήταν φυσικά η συμβολή στην αύξηση των ενοικίων για μακροχρόνια μίσθωση καθώς –ειδικά στο κέντρο της Αθήνας και σε ορισμένες πόλεις– τα ακίνητα προς ενοικίαση περιορίστηκαν σημαντικά.
Χαρακτηριστικό το γεγονός ότι η ποσοστιαία αύξηση των ενοικίων στις κεντρικές περιοχές του Δήμου Αθηναίων (Εξάρχεια/Νεάπολη/Λυκαβηττός/Κολωνάκι/Χίλτον) από το 2016 έως το 2018 ανήλθε στο 29,8%!
Όπως σημειώνουν οι συγγραφείς, «οι κρίσιμες αυτές μεταλλαγές τελικά εντείνουν τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες και δημιουργούν νέου τύπου αποκλεισμούς»…
Από τα πολύ ενδιαφέροντα μέρη του βιβλίου, το επίμετρο, το οποίο γράφτηκε αφού ξέσπασε η πανδημία και έτσι αποτυπώνει τις επιπτώσεις που είχε και στο Airbnb.
Τα ευρήματα είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα. Καθώς φαίνεται μάλλον θα είναι μακροχρόνια θετικές οι επιπτώσεις στη βραχυχρόνια μίσθωση και μάλιστα σε περιοχές που μάλλον θα γνωρίσουν μεγάλη τέτοιου είδους ανάπτυξη στο προσεχές μέλλον. Χαρακτηριστική περίπτωση η Λάρισα που το καλοκαίρι της πανδημίας παρουσίασε αύξηση κρατήσεων κατά 76,38 σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2019 (στοιχεία από Μάιο ως Ιούνιο). Ακόμη ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι και η άνοδος στις τιμές παρά το γεγονός ότι πολλά σπίτια και ξενοδοχεία έμειναν άδεια.
Η πανδημία φέρνει στο προσκήνιο σπίτια έναντι ξενοδοχείων και μάλιστα σε περιοχές όπου μπορεί κανείς να φθάσει οδικώς αποφεύγοντας τα μέσα μεταφοράς. Παρόμοιες είναι οι διεθνείς τάσεις, ενώ αναφαίνονται νέοι τουριστικοί προορισμοί.
Στο επίμετρο αναφέρεται και η περίπτωση του Δήμου της Λισαβόνας, όπου αποφασίστηκε να ληφθούν μέτρα περιορισμού της βραχυχρόνιας μίσθωσης και επιστροφής των μόνιμων κατοίκων που είχαν εκτοπιστεί από το κέντρο της πόλης και εξαιτίας του Airbnb. Προτίθεται να επιδοτήσει ιδιοκτήτες ακινήτων ώστε να διαθέσουν ξανά τα ακίνητά τους σε μακροχρόνια μίσθωση, ενώ ετοιμάζεται να αποκαταστήσει εγκαταλειμμένα κτίρια του Δήμου για να διατεθούν ως «κατοικίες προσιτού και εγγυημένου ενοικίου»…
Πολλά είναι ακόμη τα ζητήματα που θίγονται και δεν ήταν δυνατόν να περιλάβω σε αυτό το σημείωμα.
Πάντως, η υποδειγματική αυτή μελέτη μπορεί να αξιοποιηθεί ως πολύτιμο εργαλείο για μια διαφορετική πολιτική σε ό,τι αφορά το «δικαίωμα στην πόλη»…
