Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου
«Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελά, πατέρα;» Τι ακριβώς άλλαξε από την περασμένη Δευτέρα, όταν οι αγορές υποτίθεται ότι ακόμη ολοφύρονταν πάνω από τα κουρέλια των ευρωπαϊκών κρατικών ομολόγων, μέχρι χθες, οπότε ανακάλυψαν ότι υπάρχει φως στην άκρη του ευρωπαϊκού τούνελ;
Τυπικά, σε επίπεδο αποφάσεων δεν έχει αλλάξει τίποτα. Ουσιαστικά, φαίνεται ότι η αφρόκρεμα των ευρωκρατών, ο γαλλογερμανικός άξονας και ιδιαίτερα η γερμανική καγκελαρία επιχειρούν μια σημαντική στροφή στη στάση τους για τη σωτηρία του ευρώ και της ευρωζώνης και για το μοντέλο αυτής της σωτηρίας. Το οποίο συνίσταται στο εξής: «Αγαπητοί τραπεζίτες, πιστωτές και τοκογλύφοι των κρατικών θησαυροφυλακίων, ο συναγερμός λήγει. Στο εξής, όλα τα λεφτά δικά σας!»
Η «συνολική λύση» που εδώ και λίγα εικοσιτετράωρα έχει γίνει η καραμέλα των πρωταγωνιστών αυτής της ζύμωσης εξασφαλίζει τρία στοιχεία: Πρώτον, επιχειρεί να θέσει ένα τέλος στο μπρα ντε φερ πολιτικών και αγορών που κάνουν τα spreads των ομολόγων να αυξομειώνονται με ρυθμούς ταχυκαρδίας. Δεύτερον, φιλοδοξεί να δώσει μια ανάσα στις κυβερνητικές ηγεσίες, ιδιαίτερα αυτές που έχουν να αντιμετωπίσουν εκλογικές δοκιμασίες. Τρίτον, και μάλλον σημαντικότερο, «κλειδώνει» τα εκατομμύρια των Ευρωπαίων, ιδιαίτερα στις υπό χρεοκοπία χώρες, σε μια ισόβια φυλακή λιτότητας.
Το χρονοδιάγραμμα
Αν όλα πάνε καλά (καλά γι’ αυτούς, κακά για μας τους θνητούς), από την ερχόμενη Δευτέρα και Τρίτη, οπότε συνεδριάζουν το Ecofin και το Eurogroup, θα έχουμε μια σαφέστερη εικόνα για το είδος της «τελικής λύσης» για το ευρώ (ελπίζει κανείς να μην έχει κάτι από την «τελική λύση» που έδωσαν οι Ναζί στο «εβραϊκό ζήτημα», τέτοιες μέρες, πριν από 69 χρόνια). Επόμενη ευκαιρία αποσαφήνισης θα δοθεί στην έκτακτη Σύνοδο Κορυφής στις αρχές Φεβρουαρίου, ενώ πιθανότερο είναι οι τελικές αποφάσεις να ληφθούν στην προγραμματισμένη Σύνοδο του Μαρτίου, περίοδος που είναι πιο στενά συναρτημένη με το χρονοδιάγραμμα των εκλογών στα ομοσπονδιακά κρατίδια της Γερμανίας.
Για την επικείμενη αλλαγή κλίματος και μοντέλου «σωτηρίας» του ευρώ προϊδέασαν τα «ουφ» ανακούφισης που ακούστηκαν αυτή την εβδομάδα σε τέσσερις χώρες της ευρωζώνης που βγήκαν στις αγοαρές για δανεικά (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία και Ιταλία). «Ψώνισαν» σε υψηλές αλλά ανεκτές τιμές, κάτω από τα «ψυχολογικά όρια» που οι πολιτικές ηγεσίες και οι αγορές είχαν θέσει στους εαυτούς τους και πολύ κάτω από τα επίπεδα συναγερμού που είχε σημάνει προηγούμενα η εκτόξευση των spreads και των CDS (για τα ελληνικά ομόλογα, κοντά στις 1.000 μονάδες βάσης). Στην πραγματικότητα, αυτή η εναλλαγή κλίματος έχει και ένα έντονο στοιχείο σκηνοθεσίας, μιας και το μεγαλύτερο μέρος των εκδόσεων ομολόγων και εντόκων γραμματίων καλύφθηκε από τις εγχώριες τράπεζες κάθε χώρας, τις ίδιες που ανησυχούν μήπως υποστούν «κούρεμα» στο ύψους 646 δισ. ευρώ χρέους των PIIGS που κατέχουν. Προφανέστατα, οι δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ πολιτικών, τεχνοκρατών και αγορών είναι πάντα ανοικτοί, ανεξαρτήτως των δημόσιων καβγάδων.
Η νέα συνταγή
Επί της ουσίας, οι επί μέρους ισχυροί πόλοι του ευρωπαϊκού παιχνιδιού (Βρυξέλλες, Παρίσι, Βερολίνο και Φρανφκούρτη, έδρα της ΕΚΤ), φαίνεται να συγκλίνουν σε μια νέα εκδοχή του μηχανισμού στήριξης του ευρώ, που αφήνει προς το παρόν μετέωρη την απόφαση της Συνόδου του Δεκεμβρίου (για μηχανισμό ελεγχόμενης χρεοκοπίας μετά το 2013), και περιλαμβάνει τα εξής:
Πρώτον, επέκταση («ποσοτική και ποιοτική», όπως δεν κουράζεται να επαναλαμβάνει ο πρόεδρο της ΕΚΤ, Ζαν Κλοντ Τρισέ) του ισχύοντος Ευρωπαϊκού Ταμείου Διάσωσης. Η ποσοτική επέκταση μπορεί να σημαίνει αύξηση ή ακόμη και διπλασιασμό των 750 δισ. ευρώ που έχουν διατεθεί, ώστε να καλύπτεται το κόστος διάσωσης ακόμη και του «γορίλλα» της ευρωζώνης, της Ισπανίας (που θα απαιτούσε πάνω από 600 δισ.) Υπάρχουν εισηγήσεις ακόμη και για απεριόριστο ποσό, με στόχο να «κατασταλεί» οριστικά η καχυποψία των πιστωτών για τον κίνδυνο να υποστούν τις ζημιές μιας αναδιάρθρωσης χρέους. Η «ποιοτική επέκταση» του Ταμείου (EFSF) σημαίνει τη δυνατότητά του να αγοράζει το ίδιο χρέος (ομόλογα) από τις υπερχρεωμένες χώρες, αντί της ΕΚΤ που το κάνει μέχρι σήμερα παρατύπως.
Το δεύτερο στοιχείο της νέας «τελικής λύσης» είναι ότι το ευρωπαϊκό Ταμείο Διάσωσης, με τη διευρυμένη και πιο ευέλικτη λειτουργία του, θα εξελιχθεί (τουλάχιστον για τη μεταβατική, «έκτακτη» περίοδο της κρίσης χρέους) σε μια άτυπη δημοσιονομική αρχή που και θα μπορεί να εκδίδει ευρωομόλογα για τη χρηματοδότησή του (όπως ήδη έκανε με την Ιρλανδία), αλλά και θα έχει κάποιες «έκτακτες εξουσίες» έναντι των χωρών που στηρίζει (με ένταξη στον μηχανισμό ή με επαναγορά ομολόγων). Αυτή η λύση, βεβαίως, μόνο προσωρινό χαρακτήρα μπορεί να έχει, αφού δεν λύνει το πρόβλημα του υψηλού κόστους δανεισμού και των υπέρογκων δαπανών για τόκους. Ουσιαστικά, ανακυκλώνει το πρόβλημα του χρέους, χαϊδεύοντας απλώς τους πιστωτές.
Εδώ, υπεισέρχεται το τρίτο στοιχείο της λύσης, το ευρωομόλογο για τον μόνιμο, κοινό δανεισμό των χωρών της ευρωζώνης (σε ποσοστό έως και 60%). Φαίνεται ότι η πρόταση που σέρνεται από τον περασμένο Απρίλιο και που περιφέρεται σήμερα ως μεγάλη επιτυχία του Γ. Παπανδρέου, δεν είναι τόσο μακριά από τις σκέψεις της γερμανικής ηγεσίας -όσο άφησε να φανεί η επίσημη ρητορική της. Κατά το επικρατέστερο σενάριο, Μέρκελ και Σόιμπλε είναι διατεθειμένοι να περιλάβουν και το ευρωομόλογο στη «συνολική λύση». Όπως χαρακτηριστικά είπε ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Βόλγκαγκ Σόιμπλε, «είμαστε έτοιμοι να κάνουμε ένα βήμα παραπέρα, αρκεί κι οι άλλοι να είναι έτοιμοι να κάνουν το ανάλογο». Το τίμημα, όμως, που θα θελήσει να αποσπάσει η γερμανική ηγεσία (και σ’ αυτό δεν έχει ακουστεί κανένας αντίλογος) είναι υψηλό: είναι η περίφημη ενιαία οικονομική διακυβέρνηση της ευρωζώνης, ένα ευρωπαϊκό υπουργείο Οικονομικών (μπορεί να είναι η Κομισιόν ή οποιοσδήποτε άλλος φορέας) που θα αποφασίζει επί παντός επιστητού για κάθε χώρα. Από τον προϋπολογισμό μέχρι την πολιτική μισθών. «Τελική λύση» σημαίνει μνημόνια διαρκείας, αιώνια οικονομικά δεσμά για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, με μοναδικό κόστος για τις τράπεζες έναν εφάπαξ φόρο για τη χρηματοδότηση του Ταμείου ή έστω έναν φόρο στις συναλλαγές τους. Αν είναι να γλιτώσουν τη ζημιά μιας αναδιάρθρωσης χρέους, τι λόγο έχουν να αρνηθούν ένα φιλοδώρημα στους ευεργέτες τους;
Τι συμβαίνει στο Βερολίνο;
Αν οι εξελίξεις επιβεβαιώσουν τα σενάρια αυτά, τίθεται το ερώτημα, τι οδήγησε στη μεταστροφή του Βερολίνου. Αν και η διελκυστίνδα εντός της γερμανικής ελίτ συνεχίζεται, με τον άκαμπτο Β. Σόιμπλε να είναι ο μόνος που έχει δημόσια εκφραστεί θετικά στην προοπτική επέκτασης του Ευρωπαϊκού Ταμείου Διάσωσης, φαίνεται ότι στις τελικές επιλογές παίζουν τον ρόλο τους και οι εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις. Ένα σερί από εκλογικές ήττες στα κρατίδια της Γερμανίας, δεν είναι κάτι που μπορεί να αντέξει η Καγκελαρία. Και το πολιτικό και ηθικό κόστος μιας διάλυσης της ευρωζώνης δεν είναι ό,τι καλύτερο για το κύρος της Μέρκελ. Αντίθετα, το φωτοστέφανο του Ηγεμόνα- Σωτήρα της, ίσως της προσθέσει πόντους.
Πιο ουσιαστικό ρόλο φαίνεται, πάντως, να παίζει ο μετεωρισμός επί μέρους τμημάτων του γερμανικού κεφαλαίου μεταξύ διάσωσης του ευρώ και επιστροφής στο μάρκο. Παρ’ ό,τι η γερμανική κοινή γνώμη παραμένει «ερωτευμένη» με το παλιό της νόμισμα (σε ποσοστά έως 60%), στη γερμανική κεφαλαιοκρατία φαίνεται να επικρατεί οριστικά η επιλογή του κοινού νομίσματος. Σύμφωνα με μία ανάλυση, το κόστος επιστροφής στο μάρκο είναι πολύ μικρότερο από το κόστος διάσωσης των «φτωχών συγγενών» της Ε.Ε. και η ζημιά από την ανατίμηση του μάρκου αν η Γερμανία εγκατέλειπε το ευρώ, γρήγορα θα αντισταθμιζόταν από την φθηνότερη πρόσβασή της στις πρώτες ύλες. Ωστόσο, η κατάκτηση της Ανατολής και των άλλων «παρθένων», που «καίει» τη γερμανική άρχουσα τάξη γίνεται με άλλον αέρα όταν λειτουργείς ως… Ηγεμών 500 εκατομμυρίων κατοίκων.
Φυσικά, μιλούμε ακόμη για υποθέσεις εργαστηρίου. Η ζωή κρύβει πάντα εκπλήξεις.
