Πέρα από το πώς θα εξελιχθεί σήμερα η πέμπτη Σαββατιάτικη κινητοποίηση των Κίτρινων Γιλέκων σε όλη τη Γαλλία, μπορούν να βγουν κάποια πρώτα συμπεράσματα από αυτό το σημαντικό λαϊκό κίνημα, που συνταράζει μία από τις πιο βασικές δυνάμεις της Ε.Ε. και συγκεντρώνει τη διεθνή προσοχή. Ήδη στα προηγούμενα φύλλα του Δρόμου [βλ. πλαίσιο] προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε το αυθόρμητο ξέσπασμα της πληβειακής και περιφερειακής Γαλλίας σε όλο το εύρος του, και χωρίς τους παραμορφωτικούς φακούς που επιβάλει μια δογματική (συχνά και ιδιοτελής) ανάγνωση της πραγματικότητας. Ήταν κι αυτός ένας τρόπος ουσιαστικής κατανόησης και υποστήριξης μιας εξέγερσης που, είτε καταλαγιάσει είτε μετεξελιχθεί, έχει αλλάξει ήδη πολλά.
Το πρώτο που άλλαξε εξαιτίας των Κίτρινων Γιλέκων ήταν οι συνήθειες της γαλλικής άρχουσας τάξης. Μέχρι τώρα, και παρά τις μεγάλες κινητοποιήσεις των τελευταίων χρόνων, οι εκάστοτε κυβερνώντες είχαν συνηθίσει να αρνούνται κάθε παραχώρηση. Με μικρότερη ή μεγαλύτερη δυσκολία, οι ελίτ επέβαλλαν κάθε φορά στην κοινωνική πλειοψηφία τις αλλεπάλληλες «μεταρρυθμίσεις» τους, και τις παρουσίαζαν σαν τη μοναδική δυνατή και ανεκτή θρησκεία. Την ίδια στιγμή όμως αυτή η ΤΙΝΑ με γαλλική εσάνς προκαλούσε τη συσσώρευση μιας δυσαρέσκειας που γινόταν ολοένα και πιο ορατή, καθώς τεράστιες μάζες φτωχοποιούνταν, ένιωθαν ότι χάνουν τον έλεγχο της ζωής τους και της πατρίδας τους, ταπεινώνονταν καθημερινά από μια οικονομική και πολιτική ελίτ που τις περιφρονούσε ανοιχτά.
Η γαλλική άρχουσα τάξη και το χρυσό παιδί της, ο Μακρόν, δεν είχαν εκτιμήσει σωστά τα σημάδια του επερχόμενου ξεσπάσματος, και προσπάθησαν να αντιδράσουν με τον μοναδικό τρόπο που ήξεραν: συκοφαντία και καταστολή
Σήμερα γίνεται σαφές ότι η γαλλική άρχουσα τάξη και το χρυσό παιδί της, ο Μακρόν, δεν είχαν εκτιμήσει σωστά τα σημάδια του επερχόμενου ξεσπάσματος. Ακόμη κι όταν τα Κίτρινα Γιλέκα εμφανίστηκαν σε μαζική κλίμακα, ξεκινώντας από την περιφέρεια και κερδίζοντας γρήγορα την αλληλεγγύη μιας απηυδισμένης λαϊκής πλειοψηφίας, η κυβέρνηση και τα δυναμικά κέντρα που τη στηρίζουν (ανάμεσά τους και τα περισσότερα «προοδευτικά» ΜΜΕ και «προοδευτικές» προσωπικότητες) προσπάθησαν να αντιδράσουν με τον μοναδικό τρόπο που ήξεραν: συκοφαντία και καταστολή. Επί εβδομάδες, το στρατόπεδο του Μακρόν χρησιμοποιούσε πεισματικά τα ίδια όπλα («τα Κίτρινα Γιλέκα είναι ακροδεξιοί ή/και βαλτοί του Τραμπ ή/και πράκτορες του Πούτιν», κι από κοντά γκλομπ και δακρυγόνα), και απορούσε για την αφλογιστία τους. Είχε αιφνιδιαστεί από ένα ξέσπασμα διαφορετικό από τα προηγούμενα.
Η πρωτοτυπία του νέου πληβειακού κινήματος
Τι καθιστούσε αναποτελεσματικά τα όπλα των από πάνω; Πρώτον ο αυθόρμητος, πληβειακός, ακηδεμόνευτος και πανεθνικός χαρακτήρας του ξεσηκωμού (κι ας δυσκολεύει ο αυθόρμητος π.χ. χαρακτήρας την αντοχή του κινήματος στο χρόνο, τους χειρισμούς και τις προβοκάτσιες). Δεύτερον το γεγονός ότι γρήγορα κατάφερε να ξεφύγει από τα επαρχιακά όρια και τον περιορισμό σε αποσπασματικά αιτήματα, βρήκε τρόπο να συντονιστεί δίχως τη διαμεσολάβηση καλοθελητών, αγκάλιασε ευρύτερα στρώματα, υιοθέτησε τα αιτήματά τους και «υιοθετήθηκε» από αυτά. Η έξοδος και της νεολαίας, ιδίως της μαθητικής, ήταν μια σημαντική «στιγμή». Τρίτον, μετασχηματίστηκε γοργά σε ένα μεγάλο κοινωνικό μέτωπο της φτωχοποιημένης Γαλλίας, δηλαδή μιας από τις σημαντικότερες ευρωπαϊκές χώρες (παίζει κι αυτό ρόλο), το οποίο κατέληξε να θέσει ευθέως στο στόχαστρο τις πολιτικές της παγκοσμιοποίησης στη γαλλική εκδοχή τους.
Το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων μείωσε κι άλλο, δραστικά, τον βαθμό νομιμοποίησης της σημερινής εξουσίας, και έπληξε εξίσου δραστικά τα ιδεολογήματα πάνω στα οποία αυτή στηρίζεται
Αυτό που πολλοί αναλυτές περιγράφουν ως ανασύσταση μιας συλλογικής εθνικής ταυτότητας, η οποία παροξύνει την κρίση νομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος θέτοντας τις δικές της προτεραιότητες, ήταν κάτι που δεν μπορούσε να αντιμετωπιστεί «όπως παλιά». Μπορεί πολλοί να κάγχασαν με τα «αφελή και ατάκτως ερριμμένα» 42 αιτήματα των Κίτρινων Γιλέκων (αρκετοί μάλιστα εξ αυτών επέλεξαν να αγνοήσουν όσα δεν ταίριαζαν με τη δική τους ανάγνωση), αλλά αυτά, κι όχι κάποια άλλα, αποτύπωναν σαν σύνολο την ουσία του κινήματος. Και ταυτόχρονα αποτελούσαν την ασπίδα του απέναντι στις προσπάθειες χειραγώγησης, καπελώματος ή εξαγοράς. Η ουσιαστική εξαφάνιση, μέσα σε ελάχιστες μέρες, της πιο «μετριοπαθούς» πτέρυγας, που εμφανίστηκε υπό το προσωνύμιο «Ελεύθερα Κίτρινα Γιλέκα» δηλώνοντας έτοιμη να συζητήσει με τον Μακρόν, είναι διδακτική. Κι ας ρίχνουν την ευθύνη οι από πάνω στις «απειλές κατά της ζωής ορισμένων εκπροσώπων των Κίτρινων Γιλέκων από λούμπεν στοιχεία».
Αλλεπάλληλες απόπειρες ελέγχου του ξεσπάσματος
Έτσι περάσαμε στη δεύτερη φάση, με την κυβέρνηση Μακρόν να υπόσχεται αναστολή, κι έπειτα ακύρωση της επιβολής του «περιβαλλοντικού φόρου» στα καύσιμα – της αρχικής αφορμής του ξεσηκωμού. Η αλαζονεία των από πάνω είχε ήδη δεχτεί σοβαρό χτύπημα, και η αντίδρασή τους ήταν καθυστερημένη και φτωχή. Καθώς τίποτα δεν έδειχνε ότι οι διαδηλωτές είναι διατεθειμένοι να επιστρέψουν στην καθημερινή μιζέρια, ακολούθησε ένας νέος γύρος πανικόβλητης άσκησης κρατικής τρομοκρατίας. Λίγες μόνο στιγμές αυτού του αίσχους έγιναν ευρύτερα γνωστές, και αντιμετωπίστηκαν με παγερή αδιαφορία από τους επαγγελματίες υποστηρικτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων: Μαζικές «προληπτικές» συλλήψεις (συνολικά έχουν συλληφθεί μέχρι σήμερα 4.500 άνθρωποι!), ναζιστικού τύπου τρομοκράτηση μαθητών από τις δυνάμεις καταστολής, και δολοφονικές επιθέσεις των ΜΑΤ ενάντια σε διαδηλωτές και υποστηρικτές των Κίτρινων Γιλέκων…
Το τελευταίο διάγγελμα του Μακρόν σηματοδότησε το πέρασμα σε μια τέταρτη φάση, που αποτελεί μια ποιοτική αλλαγή σε σχέση με την αντιμετώπιση προηγούμενων κινημάτων από την άρχουσα τάξη. Δηλαδή την εξαγγελία συγκεκριμένων σημαντικών παραχωρήσεων προς τους εξεγερμένους ώστε να επέλθει εκτόνωση. Πρόκειται για ελιγμό, που μπορεί και να παρθεί πίσω αν οι συνθήκες το επιτρέψουν; Σαφώς. Αλλά εξίσου σαφώς είναι ελιγμός υποχώρησης. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες καμία γενική απεργία, καμία μαζική κινητοποίηση, κανένα κίνημα καταλήψεων δεν απέσπασε τέτοιες παραχωρήσεις. Το κατάφερε ένα αυθόρμητο κίνημα που ένωσε τους ξεχασμένους της επαρχίας με το νέο προλεταριάτο των πόλεων και με μεγάλο τμήμα της νεολαίας, αρνούμενο μάλιστα κάθε «βοήθεια» π.χ. από τα συνδικάτα – που έτσι κι αλλιώς για εβδομάδες κώφευαν, και στραβομουτσούνιαζαν διότι δεν τους επιτρεπόταν να «βοηθήσουν», να «εκπροσωπήσουν», να βάλουν δηλαδή σε τάξη αυτούς που «δεν έχουν εμπειρία αγώνων».
Απονομιμοποίηση της ευρωκρατίας και βασικών πυλώνων της
Σήμερα θα φανεί πόση δυναμική, πόσα αποθέματα έχει το συγκεκριμένο κίνημα, ιδίως μετά την πολύ εξυπηρετική τρομοκρατική επίθεση στο Στρασβούργο… Ήδη όμως τα Κίτρινα Γιλέκα άλλαξαν κάτι ακόμη: μείωσαν κι άλλο, δραστικά, τον βαθμό νομιμοποίησης της σημερινής εξουσίας, και έπληξαν εξίσου δραστικά τα ιδεολογήματα πάνω στα οποία αυτή στηρίζεται. Η έκρηξη της φτωχής Γαλλίας (κι όχι, όπως κάποιοι λένε για να την αποδομήσουν, των «μεσαίων στρωμάτων») έδειξε σε όλους ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός. Ότι τον υποστηρίζει μια μικρή και συνεχώς συρρικνούμενη κοινωνική μειοψηφία, που επωφελείται από τις πολιτικές του Μακρόν. Ότι η μεγάλη λαϊκή πλειοψηφία απαιτεί πραγματική δημοκρατία και λαϊκή κυριαρχία, κι όχι μια κοινοβουλευτική δικτατορία ασπόνδυλων που βαράνε προσοχές στις ελίτ. Ότι οι πολλοί θέλουν να εργάζονται και να ζουν με αξιοπρέπεια, κι όχι να επιβιώνουν με επιδοματική φιλανθρωπία ή με «ευέλικτη/ενοικιαζόμενη/πρόσκαιρη απασχόληση» και «δια βίου εκπαίδευση». Ότι διεκδικούν μια πατρίδα που τους την έκλεψαν και τους έχει αποκληρώσει. Η απονομιμοποίηση των κυβερνώντων και των ελίτ, ιδεολογική και πολιτική, είναι μια ακόμη απτή επιτυχία αυτού του κινήματος.
Εν τέλει, η απονομιμοποίηση δεν αφορά μονάχα τον Μακρόν και τη συγκεκριμένη κυβέρνηση. Είναι μέρος της απονομιμοποίησης συνολικά της ευρωκρατίας και, σε κάθε χώρα όπως η Γαλλία, των βασικών πυλώνων της. Το πολιτικό προσωπικό ως διαχειριστής των υποθέσεων των ελίτ, όπως και οι αναλυτές τους και οι «ιδεολόγοι» τους, συναντούν αυξανόμενη αντίσταση από τους υποτελείς. Κι εδώ εδράζεται η δική μας υποστήριξη προς τα Κίτρινα Γιλέκα: δεν είναι συναισθηματική, αλλά πολιτική. Δεν οφείλεται σε μια αυθόρμητη συμπάθεια προς λαϊκούς ανθρώπους που διαδηλώνουν στους δρόμους (αν και μπορεί να ξεκινά απ’ αυτήν), αλλά στο γεγονός ότι θέτουν με τον πρωτότυπο τρόπο, με τα σύμβολα και τη γλώσσα που οι ίδιοι εφηύραν –εκεί έγκειται και σημαντικό μέρος της μέχρι τώρα αντοχής τους– ένα σοβαρό πολιτικό ζήτημα: ότι δεν είναι άλλο πια διατεθειμένοι να ζουν όπως πριν, σε μια Γαλλία αγνώριστη, και σε μια απεχθή Ευρώπη που διαφεντεύεται από τους ελάχιστους. Βγάζει μάτι πια ότι αυτή η Ε.Ε. δεν μπορεί να επιβιώσει.
Ο Δρόμος για τα Κίτρινα Γιλέκα
Έγκαιρα η εφημερίδα μας επιχείρησε να πληροφορήσει για το κίνημα που αναστάτωσε τη Γαλλία. Στο φύλλο 431 δημοσιεύθηκε το άρθρο «Κίτρινος πυρετός στη Γαλλία» (σελ. 20), που παρουσίαζε την πρώτη πανεθνική κινητοποίηση των Κίτρινων Γιλέκων και επεσήμαινε ότι μια μεγάλη λαϊκή πλειοψηφία υποστηρίζει το κίνημα, παρά τις απόπειρες στιγματισμού των διαδηλωτών ως «ακροδεξιών». Στο φύλλο 432 (σελ. 16-17) η ενημέρωση συνεχίστηκε, μαζί με μια πρώτη αξιόλογη ανάλυση του ξεσπάσματος από τον Ζακ Σαπίρ, υπό τον τίτλο «Τα Κίτρινα Γιλέκα και η οργή των λαϊκών μαζών». Τέλος, το περασμένο Σάββατο, το φύλλο 433 φιλοξένησε ένα πολυσέλιδο αφιέρωμα για τα Κίτρινα Γιλέκα, που μεταξύ άλλων περιείχε και τρεις σημαντικές παρεμβάσεις: του συγγραφέα Εντουάρ Λουί («Μερικές σκέψεις», σελ. 16-17), του ιστορικού Ερίκ Ζουγιό («Το νόημα μιας εξέγερσης», σελ. 19) και της ηθοποιού Πάμελα Άντερσον («Τα Κίτρινα Γιλέκα κι εγώ», σελ. 21). Άλλα δύο κείμενα εκτός του αφιερώματος συμπλήρωναν το θέμα: «Ωραία μου Ευρώπη!» του Ρούντι Ρινάλντι (σελ. 5) και «Η στιγμή της φωσφορίζουσας αψίδας» του Μάκη Μαλαφέκα (σελ. 32). Και φυσικά το πρωτοσέλιδο ήταν αφιερωμένο στο ίδιο θέμα, με το σχετικό σκίτσο του Λατούφ να αποτελεί από μόνο του άλλη μια εύστοχη παρέμβαση. Ελπίζουμε με όλα αυτά τα κείμενα να δίνουμε στους αναγνώστες και τις αναγνώστριες του Δρόμου μια όσο γίνεται σφαιρική και τίμια παρουσίαση ενός κινήματος που έχει δίκαια κερδίσει τη συμπάθειά μας.
Τι είναι και τι δεν είναι τα Κίτρινα Γιλέκα
► Τα Κίτρινα Γιλέκα είναι ένα νέου τύπου κίνημα χειραφέτησης, συνένωσης απομονωμένων ατόμων σε συλλογικό υποκείμενο, επανενοποίησης διασπασμένων λαϊκών τάξεων. Είναι ένα αυθεντικό και ευρύχωρο λαϊκό κίνημα που παρεμβαίνει άμεσα στην πολιτική ζωή της χώρας του και καταφέρνει να αναγκάσει την άρχουσα τάξη, για πρώτη φορά εδώ και χρόνια, σε ελιγμούς υποχώρησης. Είναι ένα ξέσπασμα που βρήκε τις δικές του μορφές αγώνα και τον δικό του τρόπο επικοινωνίας, οικοδόμησε την αποφασιστικότητά του, διαφύλαξε την ενότητα και την ανεξαρτησία του, κι έκανε έτσι όλη την Ευρώπη κι όλο τον κόσμο να στρέφουν τα μάτια στη Γαλλία.
► Τι δεν είναι τα Κίτρινα Γιλέκα; Δεν είναι συνέχεια παλιότερων κινημάτων και τρόπων σκέψης και δράσης. Δεν νοιάζονται για εκλογικά ποσοστά, έχουν πάρει διαζύγιο από τον πολιτικό κόσμο και την «πολιτική» όπως νοείται σήμερα, δεν σχεδιάζουν μακροπρόθεσμα πλάνα συγκέντρωσης δυνάμεων, κερδίσματος θέσεων κ.λπ. Δεν είναι κεφαλαιοποιήσιμα από παλιές μορφές οργάνωσης, όπως κόμματα και συνδικάτα, προς τα οποία είναι τουλάχιστον επιφυλακτικά ή και εχθρικά. Κι έτσι δεν είναι εύκολα χειραγωγήσιμα, ούτε «μαζεύονται» όπως και όσο γρήγορα θα ήθελε ο αντίπαλος (κάτι που διευκόλυναν στο παρελθόν οι πολιτικές και συνδικαλιστικές ηγεσίες, και μάλιστα χωρίς να κερδίσουν σημαντικές παραχωρήσεις – αυτό ναι, το κάνουν καλά).
► Δεν γνωρίζουμε πώς και πότε θα υποχωρήσει ή σε τι θα μετεξελιχθεί αυτό το αυθόρμητο κύμα. Θα βρει τον δικό του τρόπο να το κάνει, όπως βρήκε τον τρόπο να γεννηθεί, αφού στο μεταξύ έχει οργώσει βαθιά τη γαλλική κοινωνία. Αν κάτι μαθαίνουμε, είναι ότι η πολιτική πάλη σήμερα περνά μέσα από τέτοια νέα κινήματα. Κινήματα που χτυπούν τα ιερά και τα όσια της νεοφιλελεύθερης ισοπεδωτικής παγκοσμιοποίησης, και μέσα από τα οποία χειραφετούνται και επανενώνονται οι λαϊκές τάξεις, διεκδικώντας εκ νέου μια ανθρώπινη ζωή και τον έλεγχο της χώρας τους. Η ανάδυσή τους αποτελεί ένδειξη βαθύτατων κοινωνικών διεργασιών, που συχνά δεν γίνονται αντιληπτές από μεγάλο μέρος της Αριστεράς…
Παγκοσμιοποίηση light και Αριστερά
Η ουσία της πολιτικής του μπλοκ της παγκοσμιοποίησης συνίσταται στην όλο και αγριότερη απομύζηση των πιο αδύναμων, φτωχών κομματιών του παγκόσμιου πληθυσμού. Την ίδια στιγμή, ανέχεται (ή και πριμοδοτεί) απόπειρες καλλωπισμού της καταστροφικής πραγματικότητας. Για παράδειγμα μια φιλανθρωπία υπό μορφή επιδομάτων που λειτουργούν ως αφοπλιστικά ναρκωτικά για τους εξαθλιωμένους. Είναι αυτού του είδους η κοινωνική μηχανική που αποκαλύπτεται σήμερα στη Γαλλία σε όλη της τη γύμνια, φοβίζοντας τις άρχουσες τάξεις, και όχι μόνο: μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής Αριστεράς έχει υποταχθεί στη μετανεωτερική πολιτική ορθότητα, έχει χάσει τη σχέση που διατηρούσε με τους πληβείους, και τρομάζει από τα ξεσπάσματά τους. Γι’ αυτό και εύκολα υιοθετεί τις κατηγορίες περί «λαϊκίστικου» ή και «ακροδεξιού» χαρακτήρα των στοιχειακών λαϊκών αντιδράσεων.
Μ’ αυτήν την έννοια, η γαλλική περίπτωση μάλλον αποτελεί εξαίρεση, αφού τελικά υποχρέωσε σημαντικό τμήμα αυτών που αναφέρονται στην Αριστερά να τροποποιήσουν την αρχικά εχθρική στάση τους. Ακόμη κι έτσι όμως, οι οργανωμένες δυνάμεις αδυνατούν να παρέμβουν βοηθητικά και ουσιαστικά, αφού κι αυτών ο νους είναι στις ευρωεκλογές – κάτι που γίνεται αντιληπτό κι από το τελευταίο Κίτρινο Γιλέκο. Οι δε ισχυρισμοί ότι ο Μακρόν υποχώρησε διότι φοβήθηκε όχι τα Κίτρινα Γιλέκα αλλά τις προχθεσινές «απειλές» των συνδικάτων ότι θα κηρύξουν γενική απεργία, μόνο καγχασμό προκαλούν. Τα σημερινά συνδικάτα έχουν πάρει διαζύγιο από τους πληβείους και είναι ανίκανα έστω και να επαναλάβουν τον «άθλο» των συμφωνιών της Γκρενέλ του 1968, όταν απέσπασαν σημαντικές παραχωρήσεις με αντάλλαγμα να επαναφέρουν την ηρεμία στη Γαλλία του Μάη.
