Της Ματίνας Παπαχριστούδη. Στον πυρήνα βρίσκεται η κρίση των ΜΜΕ σαν μέρος της ευρύτερης καπιταλιστικής κρίσης.
Πλήττονται, όπως πλήττονται και άλλοι επιχειρηματικοί κλάδοι, από το σαράκι του μειούμενου ποσοστού κέρδους, από τη δυσκολία τους να δημιουργήσουν νέες ευκαιρίες συσσώρευσης και υπεραξίας χωρίς προηγουμένως να προηγηθεί η γνωστή φάση της λεγόμενης «δημιουργικής καταστροφής», ένα ξεκαθάρισμα λογαριασμών σε μια διαρκώς συρρικνούμενη αγορά. Αυτή η κρίση επιτείνεται από τις δυσκολίες προσαρμογής στα νέα δεδομένα που δημιουργεί η εκρηκτική εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας την τελευταία εικοσαετία.
Στον δεύτερο, επάλληλο κύκλο κρίσης τα ελληνικά ΜΜΕ βιώνουν τις ιδιαίτερες αναπηρίες πάνω στις οποίες στήθηκε η εγχώρια επικοινωνιακή φούσκα που τώρα εξαερώνεται. Η «απελευθέρωση» της αγοράς ενημέρωσης εδώ και μια εικοσαετία προσέλκυσε στον κλάδο, πέρα από τους λίγους παραδοσιακούς εκδότες-επιχειρηματίες, ένα τμήμα της επιχειρηματικής ελίτ από άλλους κλάδους που επένδυσαν στα ΜΜΕ παραπληρωματικά, με στόχο να αυξήσουν τις ευκαιρίες άντλησης υπεραξιών από τις κύριες επιχειρηματικές τους δραστηριότητες, ή, πολύ περισσότερο να δημιουργήσουν υπεραξίες μέσω της επιρροής τους στο κράτος και στο πολιτικό σύστημα, μέσα από ένα ιδιότυπο παιχνίδι πελατείας και εκβιασμού, αυτό που σχηματικά ονομάστηκε διαπλοκή.
Κι ερχόμαστε στον τρίτο κύκλο της κρίσης των ΜΜΕ που αφορά την τρέχουσα συγκυρία, στην οποία εκφράζονται σωρευτικά και οι άλλες διαστάσεις της κρίσης.
Τα ΜΜΕ πλήττονται από τις παρενέργειες που έχει η διαχείριση της κρίσης χρέους υπέρ των πιστωτών και σε βάρος της λαϊκής πλειοψηφίας. Πλήττονται από τις παρενέργειες της ύφεσης, των κλυδωνισμών στο τραπεζικό σύστημα που είναι θανάσιμα συνδεδεμένο με τις περισσότερες επιχειρήσεις των ΜΜΕ, πλήττονται από την κατάρρευση της διαφημιστικής αγοράς που είναι απόρροια της ύφεσης και της μείωσης της κατανάλωσης, πλήττονται από τον αναγκαστικό περιορισμό της κρατικής διαφήμισης που μέχρι πρότινος αποτελούσε μια μορφή κρατικής επιδότησης, με όρους μιας εκδοτικής Γιάλτας, πλήττονται από την ίδια την κρίση του πολιτικού συστήματος με το οποίο έχουν ταυτιστεί, πληρώνοντας με απόρριψη από το κοινό το τίμημα της νεοφιλελεύθερης, μνημονιακής, προκλητικής τους προπαγάνδας.
Το ερώτημα είναι αν η κοινωνία, η λαϊκή πλειοψηφία που πλήττεται από τον κυνικό καπιταλισμό της καταστροφής, την τρόικα, τα μνημόνια και τα φερέφωνά τους έχει τη δυνατότητα να αντιτάξει κάτι διαφορετικό από την απροθυμία της να καταναλώσει τα ενημερωτικά προϊόντα των troika news, πέρα από την απόρριψή τους. Αν υπάρχουν, δηλαδή, αιτήματα και διεκδικήσεις για την αποκατάσταση της δημοκρατίας, της διαφάνειας, της ανεξαρτησίας στην ενημέρωση, μακριά από τα κυρίαρχα μοντέλα λογοκρισίας και αυτολογοκρισίας.
Χωρίς να τρέφουμε αυταπάτες για το πώς μπορεί ένας καπιταλιστικά οργανωμένος κλάδος, όπως και κάθε άλλος κλάδος, να υπηρετήσει αξίες με τις οποίες είναι πια ασύμβατος ο κυνικός καπιταλισμός της εποχής μας, μπορούμε να επισημάνουμε τρεις δυνατότητες:
Πρώτον, την υποστήριξη αιτημάτων και θεσμικών παρεμβάσεων για τον έλεγχο στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ, εκεί που υπάρχει εξόφθαλμη σύγκρουση ρόλων και συμφερόντων.
Δεύτερον, υπάρχει η ανάγκη και η δυνατότητα οι ίδιοι οι άνθρωποι της ενημέρωσης να ξεπεράσουν τους φραγμούς του εκμαυλισμού, της εξαγοράς, της λογοκρισίας και αυτολογοκρισίας, όχι απλώς με την προσωπική τους στάση, αλλά και με μια συλλογική διεκδίκηση να ανακτηθούν οι ιδρυτικές αρχές του τύπου, αυτές που τον καθιστούσαν αντίβαρο της εξουσίας, και όχι συνδιαχειριστή της.
Και τρίτον, χωρίς ψευδαισθήσεις και αυταπάτες για τα όρια τέτοιων πρωτοβουλιών, θα πρέπει να εξερευνηθούν οι δυνατότητες για ανεξάρτητα ΜΜΕ, ανεξάρτητα από επιχειρηματικά συμφέροντα και από το κράτος, με εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης, ή με αυτοχρηματοδότηση, και ακόμη περισσότερο με χρηματοδότηση συλλογικών φορέων της κοινωνίας, ιδιαίτερα του κόσμου της εργασίας, αλλά κυρίως με εγγυήσεις ανεξαρτησίας στη δημοσιογραφική έρευνα.
Μπορεί το κίνημα της πατάτας σε άλλους να ξίνισε, σ’ άλλους να βρόμισε, σ’ άλλους να φάνηκε πεμπτουσία της αυτοοργάνωσης ή της παραπλάνησης, ωστόσο καλό είναι να εμπιστευτεί κανείς και την αυτενέργεια της κοινωνίας, να παρακολουθήσει πειράματα που, πριν χωνευτούν στο σύστημα της ιδιοτέλειας και της κερδοσκοπίας, έχουν κάτι από το μέλλον, το σπέρμα μιας διαφορετικής οργάνωσης της παραγωγής, βασισμένο στη συλλογική ιδιοκτησία και διαχείριση.
Στον δεύτερο, επάλληλο κύκλο κρίσης τα ελληνικά ΜΜΕ βιώνουν τις ιδιαίτερες αναπηρίες πάνω στις οποίες στήθηκε η εγχώρια επικοινωνιακή φούσκα που τώρα εξαερώνεται. Η «απελευθέρωση» της αγοράς ενημέρωσης εδώ και μια εικοσαετία προσέλκυσε στον κλάδο, πέρα από τους λίγους παραδοσιακούς εκδότες-επιχειρηματίες, ένα τμήμα της επιχειρηματικής ελίτ από άλλους κλάδους που επένδυσαν στα ΜΜΕ παραπληρωματικά, με στόχο να αυξήσουν τις ευκαιρίες άντλησης υπεραξιών από τις κύριες επιχειρηματικές τους δραστηριότητες, ή, πολύ περισσότερο να δημιουργήσουν υπεραξίες μέσω της επιρροής τους στο κράτος και στο πολιτικό σύστημα, μέσα από ένα ιδιότυπο παιχνίδι πελατείας και εκβιασμού, αυτό που σχηματικά ονομάστηκε διαπλοκή.
Κι ερχόμαστε στον τρίτο κύκλο της κρίσης των ΜΜΕ που αφορά την τρέχουσα συγκυρία, στην οποία εκφράζονται σωρευτικά και οι άλλες διαστάσεις της κρίσης.
Τα ΜΜΕ πλήττονται από τις παρενέργειες που έχει η διαχείριση της κρίσης χρέους υπέρ των πιστωτών και σε βάρος της λαϊκής πλειοψηφίας. Πλήττονται από τις παρενέργειες της ύφεσης, των κλυδωνισμών στο τραπεζικό σύστημα που είναι θανάσιμα συνδεδεμένο με τις περισσότερες επιχειρήσεις των ΜΜΕ, πλήττονται από την κατάρρευση της διαφημιστικής αγοράς που είναι απόρροια της ύφεσης και της μείωσης της κατανάλωσης, πλήττονται από τον αναγκαστικό περιορισμό της κρατικής διαφήμισης που μέχρι πρότινος αποτελούσε μια μορφή κρατικής επιδότησης, με όρους μιας εκδοτικής Γιάλτας, πλήττονται από την ίδια την κρίση του πολιτικού συστήματος με το οποίο έχουν ταυτιστεί, πληρώνοντας με απόρριψη από το κοινό το τίμημα της νεοφιλελεύθερης, μνημονιακής, προκλητικής τους προπαγάνδας.
Το ερώτημα είναι αν η κοινωνία, η λαϊκή πλειοψηφία που πλήττεται από τον κυνικό καπιταλισμό της καταστροφής, την τρόικα, τα μνημόνια και τα φερέφωνά τους έχει τη δυνατότητα να αντιτάξει κάτι διαφορετικό από την απροθυμία της να καταναλώσει τα ενημερωτικά προϊόντα των troika news, πέρα από την απόρριψή τους. Αν υπάρχουν, δηλαδή, αιτήματα και διεκδικήσεις για την αποκατάσταση της δημοκρατίας, της διαφάνειας, της ανεξαρτησίας στην ενημέρωση, μακριά από τα κυρίαρχα μοντέλα λογοκρισίας και αυτολογοκρισίας.
Χωρίς να τρέφουμε αυταπάτες για το πώς μπορεί ένας καπιταλιστικά οργανωμένος κλάδος, όπως και κάθε άλλος κλάδος, να υπηρετήσει αξίες με τις οποίες είναι πια ασύμβατος ο κυνικός καπιταλισμός της εποχής μας, μπορούμε να επισημάνουμε τρεις δυνατότητες:
Πρώτον, την υποστήριξη αιτημάτων και θεσμικών παρεμβάσεων για τον έλεγχο στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ, εκεί που υπάρχει εξόφθαλμη σύγκρουση ρόλων και συμφερόντων.
Δεύτερον, υπάρχει η ανάγκη και η δυνατότητα οι ίδιοι οι άνθρωποι της ενημέρωσης να ξεπεράσουν τους φραγμούς του εκμαυλισμού, της εξαγοράς, της λογοκρισίας και αυτολογοκρισίας, όχι απλώς με την προσωπική τους στάση, αλλά και με μια συλλογική διεκδίκηση να ανακτηθούν οι ιδρυτικές αρχές του τύπου, αυτές που τον καθιστούσαν αντίβαρο της εξουσίας, και όχι συνδιαχειριστή της.
Και τρίτον, χωρίς ψευδαισθήσεις και αυταπάτες για τα όρια τέτοιων πρωτοβουλιών, θα πρέπει να εξερευνηθούν οι δυνατότητες για ανεξάρτητα ΜΜΕ, ανεξάρτητα από επιχειρηματικά συμφέροντα και από το κράτος, με εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης, ή με αυτοχρηματοδότηση, και ακόμη περισσότερο με χρηματοδότηση συλλογικών φορέων της κοινωνίας, ιδιαίτερα του κόσμου της εργασίας, αλλά κυρίως με εγγυήσεις ανεξαρτησίας στη δημοσιογραφική έρευνα.
Μπορεί το κίνημα της πατάτας σε άλλους να ξίνισε, σ’ άλλους να βρόμισε, σ’ άλλους να φάνηκε πεμπτουσία της αυτοοργάνωσης ή της παραπλάνησης, ωστόσο καλό είναι να εμπιστευτεί κανείς και την αυτενέργεια της κοινωνίας, να παρακολουθήσει πειράματα που, πριν χωνευτούν στο σύστημα της ιδιοτέλειας και της κερδοσκοπίας, έχουν κάτι από το μέλλον, το σπέρμα μιας διαφορετικής οργάνωσης της παραγωγής, βασισμένο στη συλλογική ιδιοκτησία και διαχείριση.
* Απόσπασμα από την εισήγηση του Γιάννη Κιμπουρόπουλου στην εκδήλωση του Μετώπου Αλληλεγγύης και Ανατροπής με θέμα «Κρίση και ΜΜΕ – Ενημέρωση και πολιτική χειραγώγηση».
Σχόλια
