του Βαγγέλη Πισσία*
Στον ορίζοντα οι εκλογές έχουν ήδη φανεί. Κι όπου να ’ναι, κι αυτοί που θέλουν κι’ αυτοί που δεν θέλουν κάτι θα αποφασίσουν.
- Να ξεκινήσουμε το γράψιμο λέγοντας το χιλιοειπωμένο, με τρόπους πολλούς, «εάν οι εκλογές μπορούσαν να αλλάξουν τον κόσμο θα τις είχαν καταργήσει..»
Άϊντε να το πει κανείς και να συμφωνήσει με όσους, μετά λόγου γνώσεως, ισχυρίζονται ότι δεν αλλάζουν οι εκλογές τον κόσμο. Και τότε τι;
Απέχεις; ψηφίζεις άκυρο ή λευκό; μετέχεις; Ή πηγαίνεις την Κυριακή στην κάλπη και ψηφίζεις; Γιατί, λένε, πρέπει να ψηφίζεις; Γι’ αυτό μόνο;
Ή, μήπως, συντάσσεσαι ή/και συμπορεύεσαι με το υποκείμενο του προσδοκώμενου πολιτικού ή προσωπικού σου σκοπού; Και τι πάει να πει συντάσσεσαι; Και ποιος ο προσδοκώμενος σκοπός;
Να «το εκλέξεις» στη Βουλή για να κυβερνήσει ή απλά να εκλεγεί για ν’ αντιπολιτεύεται καλά, όπως θέλεις να πιστεύεις, μέσα από αυτήν; Ή τίποτα από τα παραπάνω, αλλά ψηφίζεις κάτι, παρά την μικρή επιθυμία που σου προκαλεί, για να μην εκλεγεί το άλλο που θεωρείς χειρότερο, εάν κυβερνήσει ή, έστω υπερκαλύψει τον λεγόμενο αντιπολιτευτικό χώρο; Ψαλιδίζεις δηλαδή το κακό ψηφίζοντας το μικρότερο κακό; Ή, έστω, ψηφίζεις κάτι τρίτο, γνωρίζοντας ότι κι’ αυτό δεν σε εκφράζει αλλά θέλεις η ψαλιδιά σου να έχει ένα κάποιο, έστω περιορισμένο αποτέλεσμα..
Πάμε πίσω.
Απέχεις –ή καταθέτεις ψήφο διαμαρτυρίας, άκυρο ή λευκό δηλαδή– από αηδία προς το πολιτικό σύστημα εν’ γένει; Ή για να εκφράσεις την αποστροφή σου προς αυτούς που εν’ γένει κυβερνούν, τους δύο κατά κανόνα πόλους του ευφυούς, όπως αποδεικνύεται, πολιτικού συστήματος (μαζί και τα παρελκόμενά τους) και, ταυτόχρονα, εκφράζεις την απογοήτευσή σου προς εκείνους, τους εκτός του δίπολου, που τους αντιπολιτεύονται;
Η δεύτερη αυτή περίπτωση υπήρξε η επιλογή πολλών που κάποτε αποστασιοποιήθηκαν από ιδρύματα ή διεργασίες της πάλαι ποτέ Αριστεράς και έκτοτε δεν βρήκαν λόγους ή τρόπους για να επανέλθουν σε αυτά. Μεταξύ αυτών και του αρθρογράφου… Δικό τους βέβαια το πρόβλημα.
Ενδέχεται βέβαια, να σκέφτονται ορισμένοι, ότι η επιλογή τους αυτή ήταν σωστή καθώς η αληθινή πολιτική συμμετοχή είναι εγγενώς υπονομευμένη, γι’ αυτό και, σε οποιαδήποτε ιστορική της μορφή, είναι εξ’ ορισμού αποτρεπτική, αβάσταχτη, εφόσον δεν υπηρετεί ένα πραγματικό συλλογικό εγχείρημα.
Όμως, το πολιτικό πρόβλημα που τέθηκε με την αποστασιοποίηση εκείνης της γενιάς έχει σήμερα περιοριστεί μαζί με την εξάντληση του βιολογικού της χρόνου..
Το πρόβλημα ωστόσο που είναι υπαρκτό, έντονο και πολιτικά θεμελιώδες, είναι αυτό που ειδώνεται μέσα από το βλέμμα των γενεών που ακολούθησαν. Γι’ αυτές τις γενιές δεν αποτελεί πρόβλημα αποστασιοποίησης, από κάθε λογής πολιτική άρα και εκλογική διαδικασία, αλλά μη προσέγγισης, καθώς εκφράζει μιαν εξαρχής, προ-πολιτικού χαρακτήρα αποστροφή, ενστικτώδη, αισθητική ή διαισθητική (αν και κάποιας μορφής αισθητική περιέχεται στην διαίσθηση), πάντως μηδενιστική και έντονα εξατομικευμένη.
Αποδόμηση ουσιαστική συνεπάγεται δόμηση λόγου, απαντητικού στα άμεσα προβλήματα, πραγματιστικού αλλά και αξιακού, οραματικού ως προς την μορφή των παραγωγικών και κοινωνικών πολιτικών που επαγγέλλεται. Λόγου επεξεργασμένου από τους γνωρίζοντες τα θέματα που καλούνται να τα εκθέσουν και συζητήσουν με τον λαό, είτε η γνώση που διαθέτουν είναι κυρίως έλλογη, θεωρητική είτε κυρίως βιωματική, εμπειρική
- Το αρχικό απόφθεγμα, ιδεολογικά καθαρό και πολιτικά ορθό, όσον αφορά στην στρατηγική αντίληψη εκείνων που θέλουν πράγματι να αλλάξουν τον κόσμο, μετατρεπόμενο σε μη μεθερμηνευόμενο περαιτέρω πολιτικό δόγμα, δηλαδή σε μη επιδεχόμενο άλλες ερμηνείες στρατήγημα, ακόμη και εάν τεθεί σε πλαίσιο συγκεκριμένης ανάλυσης μιας συγκεκριμένης κατάστασης, καθιστά την φαινομενικά ορθή στρατηγική αντίληψη που το επικαλείται, αφ’ εαυτής περιοριστική. Κι’ αυτό γιατί ακυρώνει την δυνατότητα, στις εκάστοτε ειδικές-συγκεκριμένες συνθήκες και δια μέσω μιας άλλης, κατάλληλης ανάλυσης, της ανατροπής του νοήματος του ίδιου του γεγονότος των εκλογών, τουλάχιστον όπως το ορίζει και το διαχειρίζεται το πολιτικό σύστημα της χώρας. Επιχειρώντας την ανατροπή αυτή, εκείνοι που επιθυμούν να αλλάξει ο κόσμος, μπορούν να κάνουν χρήση του ίδιου του γεγονότος των εκλογών, με τρόπο που να το καταστήσουν μέσο για την μετατροπή μιας δεδομένης διαδικασίας στο εν’ δυνάμει αντίθετό της.
Προφανώς και δεν πρωτοτυπεί ο αρθρογράφος με όσα γράφει, είναι πολλά τα ιστορικά παραδείγματα ευφυούς τακτικής που χρησιμοποίησαν τούτη την συλλογιστική (1). Αρκεί να τεθούν με σαφήνεια οι σκοποί, ιδιαίτερα ο εξ’ αυτών υπέρτερος, να διερευνηθούν τα προαπαιτούμενα και προπαντός οι διαθέσεις. Τέλος, να επινοηθεί και εφαρμοστεί μια σχετικά απλή μέθοδος ως κατάλληλο και ευέλικτο εργαλείο.
- Η μονοσήμαντη εννόηση των εκλογών στις σύγχρονες αστικές δημοκρατίες «δυτικού τύπου» (όχι πως οι άλλοι «τύποι» είναι καλύτεροι…) από τις υποθετικά αντισυστημικές πολιτικές δυνάμεις (κάποτε το Πασοκ, σήμερα ο ομοούσιος Συριζα, αντίστοιχα υποδείγματα αφθονούν και σε άλλες χώρες), ως το υποκείμενο μιας πολιτικο-κοινωνικής διαδικασίας, αποδίδει σε αυτές μεταφυσικές δυνατότητες, ικανές να παράξουν έως και ανατρεπτικό αποτέλεσμα. Δεν εννοούνται συνεπώς οι αστικοδημοκρατικές εκλογές ως αυτό που είναι, ως ένα αντικείμενο της κοινωνικο-πολιτικής διαδικασίας, κοντολογής ως διαδικασία ετεροκαθοριζόμενη από το κυρίαρχο πολιτικό-οικονομικό-κοινωνικό σύστημα, έμμεση, άρα μη καθεαυτή, που εγγράφεται, περισσότερο ή λιγότερο ή οριακά έστω, στο γενικότερο γίγνεσθαι.
Αντίθετα με την προηγηθείσα υποθετική διερεύνηση, η προτεινόμενη διερεύνηση, αυτή που εξετάζει τις εκλογές ως αντικείμενο του πολιτικο-κοινωνικού γίγνεσθαι –ένα μεταξύ πολλών άλλων–, δεν μπορεί, εάν θέλει να είναι συνεπής με την λογική της, να μην συνάγει το συμπέρασμα ότι και η ανατροπή, ακόμη και η επαναστατική ανατροπή, δεν λειτουργεί ως υποκείμενο, δεν είναι ούτε αυτή που αλλάζει τον κόσμο αλλά ο κόσμος που την δημιουργεί, είναι εκείνος που την διαχειρίζεται, την επηρεάζει και την αξιοποιεί, που αλλάζει τον εαυτό του καθώς και την κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική του συνθήκη.
Με αυτές τις σκέψεις οι εκλογές μπορούν και πρέπει να παύσουν να ταυτίζονται με τον ρητό-δεδηλωμένο συστημικό τους σκοπό, την εκλογή δηλαδή μερικών προσώπων, ή ενός κόμματος, πολύ δε περισσότερο με την εκλογή μιας κυβέρνησης. Αντίθετα μπορούν και πρέπει να ταυτιστούν με έναν άλλον, μη συστημικό σκοπό (γιατί όχι ρητό και δεδηλωμένο), που δεν σκοπεί και δεν περιορίζεται σε εκλογή προσώπων, κόμματος ή κυβέρνησης, ούτε, πολύ περισσότερο, σε εκλογή προσώπων ή κομμάτων που θα αντιπολιτευτούν –έντιμα και επάξια έστω– το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα.
- Ποιος ο σκοπός μιας ενδεχόμενης συμμετοχής στις εκλογές;
Όχι η δόμηση ή, έστω, η αναδόμηση του πολιτικού συστήματος, με την τροποποίηση –στα όρια που επιβάλλονται από τους ξένους επικυρίαρχους– των κοινοβουλευτικών συνθέσεων και των πολιτικών διαχείρισης της γενικής κρίσης και της εμβάθυνσης της εθνικής υποτέλειας και παρακμής. Αλλά, αντίθετα, η αποδόμησή τους.
Αλλά όχι πάλι, μια βερμπαλιστική αποδόμηση, μηδενικού περιεχομένου, όπως αυτή που ζήσαμε στα χρόνια της Συριζαϊκής εφόρμησης στα τάρταρα του ψεύδους και της ανοησίας, μηδενικού σήμερα πλέον ακροατηρίου… Πράγματι, ο λαός δεν ενδιαφέρεται πια γι’ αυτού του είδους την αποδόμηση, δεν την πιστεύει και όσοι ενδιαφέρονται γι’ αυτήν έχουν πιάσει αλλού στασίδι από καιρό.
Αλλά ούτε και η αποδόμηση της σημερινής κυβερνώσας Αριστεράς, από τον μέχρι πρότινος (2015) άλλο εαυτό της (το alter ego της δηλαδή), μπορεί ν’ αποτελέσει σήμερα ουσιαστική συμβολή στην αποδόμηση του κατεστημένου πολιτικού συμπλέγματος, κάτι δηλαδή που αποτελεί προτεραιότητα για τον λαό και την χώρα. Εάν η μονοδιάστατη προσπάθεια αποδόμησης της κυβερνώσας Συριζαϊκής Αριστεράς συμπαρασύρει, κατά την προεκλογική αυτή περίοδο, δυνάμεις που επιδιώκουν να δημιουργήσουν έναν νέο πολιτικό χώρο, όπως τον περιγράψαμε λίγο πριν και θα τον προδιαγράψουμε συνοπτικά στις επόμενες γραμμές, θα είναι μέγα λάθος και θα αποτελέσει απώλεια σημαντικής πολιτικής ευκαιρίας, ενώ θα εκληφθεί ως διαπροσωπική, συναισθηματική, ίσως και εμπαθής εκτροπή. Όσον αφορά στα ένθεν κακείθεν αντεπιχειρήματα, αυτά θα κουράσουν χωρίς να συνεισφέρουν σε πραγματικές επεξεργασίες, εμπειρίες, θέσεις και προτάσεις.
Για να γίνουν ωστόσο λόγος και πράξεις όλα όσα περιγράφονται στο κείμενο αυτό, σε μια περίοδο όπου η πολιτικοποίηση υποκύπτει στην εκλογολογία και στις διαδικασίες αξιοποίησης μελλοντικών υποθετικών εκλογικών καρπών, χρήσιμη μπορεί ν’ αποδειχθεί η προσομοίωση της προεκλογικής διαδικασίας με μια συντεταγμένη διαρκή, συνεδριακού τύπου διαδικασία συνεχούς, ομαλής ροής, τον συντονισμό της οποίας ας αναλάβουν πρόσωπα κοινής αποδοχής από τους φορείς που θα θελήσουν να συμπορευτούν σε μια ουσιώδη και πραγματικά συμμετοχική προεκλογική διαδικασία
- Αποδόμηση ουσιαστική συνεπάγεται δόμηση λόγου, απαντητικού στα άμεσα προβλήματα, πραγματιστικού αλλά και αξιακού, οραματικού ως προς την μορφή των παραγωγικών και κοινωνικών πολιτικών που επαγγέλλεται. Λόγου επεξεργασμένου από τους γνωρίζοντες τα θέματα που καλούνται να τα εκθέσουν και συζητήσουν με τον λαό, είτε η γνώση που διαθέτουν είναι κυρίως έλλογη, θεωρητική είτε κυρίως βιωματική, εμπειρική. Όμως και λόγου αξιόπιστου, ικανού να ανταπεξέλθει στις δοκιμασίες που τον υποβάλλει ο οργανωμένος, επεξεργασμένος σε ιδρύματα και οργανισμούς, πλαισιωμένος από τους γνώστες μηχανισμών και λειτουργιών του συστήματος (εγχώριου και παγκόσμιου), γενναία χρηματοδοτούμενος και επικοινωνιακά ηγεμονικός, κυρίαρχος λόγος.
Όχι λοιπόν παντός καιρού πολιτικολογία, εύκολη θεωρητικολογία, πρόχειρος εμπειρισμός, όχι όλοι τα γνωρίζουν όλα επειδή εκφέρουν χρόνια τώρα μια κάποια, ελλειπή γνώμη γι’ αυτά τα ζητήματα.
Όχι λοιπόν διαδικασίες προεκλογικές με σκοπό την διαμόρφωση συσχετισμών, τον επηρεασμό πολιτικών οργάνων ή πολιτικών χώρων, όχι συνεδρίες και συνδιασκέψεις έκφρασης –αποκλειστικά σχεδόν και μόνον– πολιτικής γνώμης, και όχι τεκμηριωμένης, πειστικής θέσης. Όχι προβολή γνώριμων προσώπων αλλά διαδικασία ανάδειξης-συγκρότησης ομάδων νέων προσώπων. Το νέο πρόσωπο του Σύριζα, συνυφασμένο με το πρόσωπο του προέδρου του, δεν αποτελεί σοβαρό λόγο αναθέματος και επιφύλαξης έναντι των νέων ανθρώπων.
- Για να συμβούν κάποια από αυτά που μέχρι εδώ εκτέθηκαν, για να δημιουργηθεί επιτέλους κάτι που δεν θα επαναλαμβάνει το παλιό, θα πρέπει:
Η εκλογική διαδικασία να μην χτιστεί εδώ και κει, από τα λεγόμενα «πάνω», σε συνάξεις –με όλη την συμπάθεια– αγροφυλάκων (2), αλλά από τα λεγόμενα πάνω και κάτω και δεξιά και αριστερά, με την αποδοχή της απώλειας από τους πάνω του λεγόμενου φυσικού καθοδηγητικού-ηγετικού μονοπωλίου…
Η αριστερή παράδοση να συναντήσει την φιλελεύθερη παράδοση σε σημεία σύγκλισης και κοινής αντίδρασης στον αενάως μεταβαλλόμενο νεοφιλελευθερισμό, η κοινωνική δικαιοσύνη να συναντήσει την αξιοπρέπεια, η πολιτική και προσωπική εντιμότητα τον σεβασμό στην αλήθεια λόγων και έργων. Συνάμα, να καλλιεργηθεί ένας ευγενής πατριωτισμός, που τα βιώματά του χάθηκαν στα χρόνια της κίβδηλης, συμπλεγματικής, δήθεν εκσυγχρονιστικής μιζέριας, όταν ανυπεράσπιστος, αν όχι λοιδορούμενος, παραδόθηκε –αλόγιστα αλλά και προμελετημένα– στην φασίζουσα και μη ακροδεξιά. Αυτός προέχει να ανακτηθεί, να αναβιώσει τα ηθικά, ανθρωπιστικά και φιλειρηνικά του ερείσματα, προσφέροντας στην περικυκλωμένη από γεωπολιτικούς κινδύνους χώρα, την κοινωνική-οικονομική-πολιτική-πολιτισμική και περιβαλλοντική της ασπίδα, το θεμέλιο της αμυντικής της ισχύος.
- Για να γίνουν ωστόσο λόγος και πράξεις όλα αυτά, σε μια περίοδο όπου η πολιτικοποίηση υποκύπτει στην εκλογολογία και στις διαδικασίες αξιοποίησης μελλοντικών υποθετικών εκλογικών καρπών, χρήσιμη μπορεί ν’ αποδειχθεί η προσομοίωση της προεκλογικής διαδικασίας με μια συντεταγμένη διαρκή, συνεδριακού τύπου διαδικασία συνεχούς, ομαλής ροής, τον συντονισμό της οποίας ας αναλάβουν πρόσωπα κοινής αποδοχής από τους φορείς που θα θελήσουν να συμπορευτούν σε μια ουσιώδη και πραγματικά συμμετοχική προεκλογική διαδικασία. Η ιδέα δεν είναι πρωτότυπη, μπορεί όμως να καταστεί πρότυπη, εάν αποδειχθεί κατάλληλη να φέρει σε κάποιο σημείο ωριμότητας τους συμμετέχοντες σε αυτήν.
Βασικό στοιχείο της, ειδοποιός της διαφορά έναντι άλλων συνήθων μορφών, όπως τα περιστασιακά πάνελ προβολής στελεχών και ανακύκλωσης παράλληλων μονολόγων, που ανθίζουν (χωρίς να καρποφορούν) σε προεκλογικές περιόδους, που ταλαιπωρούν τους παρευρισκόμενους σε αυτά, η δημιουργία ενός μόνιμου, για το διάστημα που διαρκεί η προσπάθεια, συντονιστικού οργάνου και ενός οργάνου επεξεργασίας εισηγήσεων και διαλόγων, που ν’ αποκρυσταλλώνει, συνδιαμορφώνει, επαναπροωθεί και διαχέει θέσεις ή στοιχεία θέσεων και εκτιμήσεων.
Το διακριτικό, περίπου αφανές, αυτό συντονιστικό και ο εξ’ ίσου αφανής «συλλογικός επεξεργαστής», αποτελούμενα από μια-δύο δεκάδες κατάλληλων και ευνοϊκά προδιατεθειμένων για τον σκοπό ανθρώπων, που θα μπορούν να καλύπτουν ικανοποιητικά μια δέσμη κρίσιμων θεμάτων, καλύτερα να μην περιλαμβάνουν προβεβλημένα στελέχη οργανώσεων που μετέχουν άμεσα στις εκλογές. Και, βέβαια, οι άνθρωποι αυτοί να γνωρίζουν ότι δεν θα θέσουν υποψηφιότητα σε αυτές.
Κάπως έτσι, ο λεγόμενος «χώρος» που περιγράφεται αχνά σε αυτό το κείμενο, θα μπορούσε να συμπορευτεί πάνω σε μια μινιμαλιστική ιδέα σύγκλισης και συνάρθρωσης «κινήσεων-διαδικασιών-στόχων» με σκοπό την συνδιαμόρφωση υποκειμενικών δυνατοτήτων και ερεισμάτων τόσο άμεσης όσο και, προπαντός, μεσαίας και μακράς απόδοσης.
Κάπως έτσι θα υπάρξει νόημα, για όσους επί δεκαετίες αυτοεξαιρέθηκαν από όλες, ή σχεδόν, τις εκλογικές διαδικασίες, και δεν επιθυμούν ούτε τώρα να εμπλακούν σε αυτές εμφανιζόμενοι επί του προσκηνίου. Οι οποίοι όμως θα μπορούσαν να εκδηλώσουν ενδιαφέρον για συμμετοχή σε ότι στις αμέσως προηγούμενες παραγράφους αναφέρθηκε.
Υποσημειώσεις
(1) Δεν προτιθέμεθα να απαριθμήσουμε μερικά από αυτά, διακινδυνεύοντας την εκτροπή από ένα δύσκολο και εύκολα παρεξηγήσιμο –συνειδητά ή ασυνείδητα– θέμα… θα λέγαμε ότι παραπέμπει στο boomerang κι’ εάν χρειαστεί, καιρός υπάρχει, ένα άρθρο μόνο είναι αυτό…
(2) Τίτλος της θαυμάσιας ταινίας του Αβδελιώτη
* Ο Βαγγέλης Πισσίας είναι Δρ. Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων
